Việt Nam nhìn Trung Quốc như thế nào

Trong những tháng gần đây, tình cảm chống Trung Quốc đã gia tăng hơn và công khai hơn ở Việt Nam so với nhiều năm trước. Và, mặc dù các căng thẳng có thể đã được làm cho suy giảm qua thoả thuận tổ chức các cuộc thảo luận hai lần một năm để giải quyết sự khác biệt trên Biển Đông - và thiết lập một đường dây nóng giữa hai nước - một số lời lẽ bóng gió gần đây cho thấy mức độ mất lòng tin đã sâu xa đến mức nào.

Chắc chắn rằng, những tình cảm bùng phát gần đây hoàn toàn không phải là lần đầu tiên mà các biểu hiện ái quốc từng đe dọa sôi sục lên. Trong năm 2008, đã có một cuộc tranh cãi ngoại giao nhỏ giữa hai nước khi trên internet lan truyền một kế hoạch xâm lược Việt Nam giả của Trung Quốc, một kế hoạch tự nhận là để nhằm mục đích "đòi lại" những gì từng là truyền thống ở một nước chư hầu của Trung Quốc. Toàn bộ kế hoạch - 300.000 quân sẽ xâm nhập qua các biên giới phía Bắc và Nam Biển Đông - dù đã được chứng minh là vô nghĩa nhưng đã gây giận dữ ở Việt nam và đất nước này đã đưa ra một lời phản kháng với phía Trung Quốc.

Một mặt, chế diễu về cuộc xâm lược ấy, một thời thương đau đã phải chịu vài ngàn năm dưới ách đô hộ của Trung Quốc và đặt tên những người lãnh đạo cuộc nổi dậy chống xâm lược trên các đường phố đẹp nhất của mình. Nhưng nhiều người vẫn tự hỏi lý do tại sao Bắc Kinh, với Bức Vạn lý Trường thành của họ, lại không tháo gỡ các trang web đó xuống và trừng phạt các tác giả của trò lừa bịp ấy.

Và trong tháng qua, đã có thêm nhiều lời hô hào chiến tranh - lần này không phải từ các blog phá phách, mà từ một bài báo trên phương tiện truyền thông nhà nước. Tờ Toàn Câu thời báo, một tờ báo tiếng Anh của Trung Quốc, đã đăng tải một ý kiến khuyến nghị nên gây chiến với Việt Nam và Philippines. Đề xuất một cuộc giao tranh để có thể “đặt chúng vào đúng vị trí của mình”, bài viết lập luận: "Chúng ta không nên bỏ phí một cơ hội phát động một số trận đánh có quy mô nhỏ để có thể ngăn chặn những kẻ khiêu khích không đi xa hơn".

Bài báo viết tiếp ”Thật không may là mặc dù bị Trung Quốc đánh bại trong trận chiến Tây Sa năm 1974 và sau đó là Chiến tranh Trung-Việt năm 1979, những lời lăng mạ của Việt Nam về Biển Đông ngày nay vẫn chưa bị trừng phạt”, (Theo tài liệu, mặc dù thương vong rất cao, Việt Nam được nhiều người xem là bên chiến thắng trong cuộc chiến tranh ngắn ngủi, tàn bạo ở biên giới vào năm 1979).

“Hãy nhớ rằng ngoài Nhật Bản, Việt Nam là nước duy nhất trong khu vực dám thách thức lại quân sự Trung Quốc, vì vậy Trung Quốc không đơn giản là chỉ nghiền nát hoặc đối xử với Việt Nam như một đứa trẻ ", Jennifer Richmond, chuyên gia về Trung Quốc của Stratfor, một công ty tình báo tư nhân cho biết. Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn tiếp tục ở thế thượng phong trong các mối quan hệ.

Trong khi đó, những cựu thù đã phát triển các quan hệ gần gũi hơn với Việt Nam. Các mối quan hệ nồng ấm hơn lên với Hoa Kỳ đã được chú ý nhiều nhất, nhưng không chỉ có một mình Hoa Kỳ. Ví dụ, vào ngày 18 tháng 8, Úc và New Zealand đã tổ chức một lễ tưởng niệm chung để kỷ niệm Ngày Long Tân. Một ngày, được gọi là Ngày Cựu Chiến Binh Việt Nam tại Úc, đánh dấu trận đánh lớn nhất giữa người lính Úc và Tân Tây Lan từng chống lại Việt Nam. Mười tám đồng minh và hàng trăm người Việt Nam đã thiệt mạng trong một cuộc chiến nổ súng ở một đồn điền cao su. Bây giờ, một phiên bản của đài thập giá kỷ niệm nguyên thủy đã được dựng ở đó, một trong hai đài kỷ niệm duy nhất của cả nước.

Đại sứ Úc, người cũng nhắc đến những người Viêt nam từng nằm xuống trong bài phát biiểu của mình, nói rằng sự kiện đó là bằng chứng của mối quan hệ gần gũi hơn giữa Việt Nam và Australia. Thực ra, thậm chí nhiều người Việt Nam còn trẻ không hề biết rằng Úc đã chiến đấu trong cuộc chiến được mệnh danh là chống Mỹ ở Việt Nam này.

Tuy nhiên, mối quan hệ với Trung Quốc vẫn còn cứng đầu gai góc. Biên giới giữa hai nước cuối cùng đã chỉ được phân định vào cuối năm 2008, trong khi các mối quan hệ chỉ mới được bình thường hóa trong năm 1990 sau cuộc chiến tranh biên giới năm 1979. Mặc dù hai nước chính thức xác quyết là một tình hữu nghị tuyệt vời và cùng chia sẻ lý tưởng (Việt Nam tuyùng quan sát cách thức Trung Quốc xử lý các tình huống "an ninh" trong nước với niềm quan tâm đặc biệt), khi có căng thẳng bùng phát, ngay cả những báo chi phát sóng từng lan truyền tình hữu nghị này cũng góp phần phản ứng.

Báo chí địa phương tại Việt Nam đã thực sự khui ra các bản tin về những hành vi "thù địch" của Trung Quốc trong việc cắt bỏ các cáp thăm dò từ một chiếc tàu khảo sát của Việt Nam - sự cố đã gây nên các cuộc biểu tình công khai bất thường trong khoảng 12 tuần ở Việt Nam - và Trung Quốc đã phản ứng với sự cay độc bất thường.

Các cuộc biểu tình đã diễn ra suốt 12 tuần tại Việt Nam, mặc dù một vài vụ xảy ra ở Sài Gòn, còn lại chủ yếu là ở trung tâm Hà Nội. Hầu hết các nhà phân tích và quan sát Việt Nam giải thích như một thông điệp gừi đến Trung Quốc, và là một phương cách làm giảm bớt cơn giận của công chúng về động thái của Trung Quốc ở Biển Đông.

Tuy nhiên, cho đến nay Hà Nội chỉ có thể đi đến mức ấy trong việc giữ khoảng cách với Trung Quốc - một mức độ mà Việt Nam hiểu rõ. Bất chấp tình cảm nghi ngại phổ biến, trong chính phủ cũng vẫn có một phe ủng hộ Trung Quốc, Doanh nghiệp Trung Quốc và thương mại hai chiều giữa hai nước đã phát triển đáng kể trong 10 năm qua. Trong khi đó, các đầu tư lớn của Trung Quốc tại Lào và tại phần còn lại của khu vực, cũng đã mang lại cho Bắc Kinh sức mạnh lớn hơn đối với khu vực, bao gồm cả với Việt Nam. "Sự việc ấy không chỉ thông qua những cám dỗ về tài chính ... mà còn từ những sáng kiến đầu tư ở các nước như Lào và Cam-pu-chia, từ đó đã gúp họ tận dụng được để có hiệu quả trong việc hoạch định chính sách giữa các nước láng giềng của Việt Nam", Richmond cho biết.

Một trong những đầu tư - lớn nhất và nhiều tranh cãi nhất - của Trung Quốc là các khu mỏ bauxite ở Tây Nguyên của Việt Nam. Đã có sự phản đối rộng rãi đến các đầu tư này, từ các nhà bảo vệ môi trường đến các quan chức chính phủ đã nghỉ hưu và những người bất đồng chính kiến. Ngay cả tướng Võ Nguyên Giáp, người cựu quân nhân đáng kính cũng đã tiếng phản đối.

Trong khi đó, mặc dù các hoạt động của đảng cầm quyền ở Việt Nam vẫn còn mờ đục đối với hầu hết các giới bên ngoài, rõ ràng là có đủ cả hai phe ủng hộ Trung Quốc và thân Mỹ. Theo Richmond, điều thú vị là "Phe ủng hộ Trung Quốc lại sẽ lên cao. Vì vậy, mặc dù đã che chắn chống lại Trung Quốc, phía Trung Quốc vẫn tiếp tục ở thế thượng phong.

Về cơ bản, hầu hết các nhà phân tích đồng ý rằng Việt Nam không thể tiếp tục gây khó chịu đến Trung Quốc mà không phải chịu những hậu quả về lâu dài. Nhưng với Việt Nam cũng vươn tới các đối thủ tiềm năng của Trung Quốc như Ấn Độ, bao gồm cả việc thông qua một thỏa thuận thăm dò dầu khí trong vùng Biển Đông, do đó, cũng có thể là Hà Nội đang phải học cách cân bằng với một Trung Quốc ngày càng đối kháng.

Bridget O'Flaherty/The Diplomat
Lê Quốc Tuấn. X-CafeVN chuyển ngữ
Nguồn: The Diplomat