Ngày thấy mẹ khóc vì một ổ bánh mì
Ngày đó, trong một cửa hàng tạp hóa nhỏ ở một làng quê Tây Ban Nha, một cậu bé 12 tuổi đứng lặng bên cạnh mẹ mình. Mẹ ông – một người phụ nữ làm tạp vụ, gương mặt nhuốm mệt mỏi – xin mua thức ăn “trả sau” như những lần trước. Nhưng lần này, chủ tiệm nhìn hai mẹ con lạnh lùng và nói: không cho nợ nữa. Hai mẹ con lặng lẽ quay về nhà. Không một lời nào được thốt ra, chỉ có tiếng bước chân và những giọt nước mắt rơi khẽ trên gò má người mẹ. Khoảnh khắc đó, cậu bé hiểu thế nào là nhục. Và cũng từ khoảnh khắc đó, cậu thề với chính mình: nghèo khó sẽ không phải là số phận của gia đình này nữa. Cậu bé ấy tên là Amancio Ortega.
Căn nhà nghèo, sự im lặng và lời thề không nói ra
Ortega sinh ra trong một gia đình nghèo ở Tây Ban Nha: cha là công nhân đường sắt, mẹ đi làm tạp vụ. Trong ngôi nhà nhỏ ấy, thứ nhiều nhất là sự im lặng, còn những thứ khác – tiền bạc, thức ăn, quần áo – đều khan hiếm. Ngày thấy mẹ bị từ chối bán chịu, đầu cúi thấp vì tủi nhục, cậu hiểu rằng nghèo không chỉ là cái bụng đói mà là cái lưng phải còng xuống trước người khác. Tối hôm đó, cậu 12 tuổi nhưng tâm hồn già thêm nhiều tuổi. Ortega quyết định rời trường học, không phải vì cậu ghét học, mà vì cậu hiểu: nếu muốn cuộc đời rẽ sang hướng khác, cậu phải tự xây bằng chính đôi tay mình.
Cậu bé giao hàng và những giấc mơ khâu bằng sợi chỉ
Ortega bắt đầu làm việc trong một cửa hàng quần áo với công việc đơn giản: giao hàng. Nhưng thay vì chỉ làm cho xong việc, cậu quan sát tất cả: cách người ta cắt may, cách họ đo vải, cách bà chủ tính tiền, cách nhân viên nói chuyện với khách, cách một chiếc váy đẹp có thể khiến một người phụ nữ rạng rỡ hơn khi bước ra khỏi cửa tiệm. Ban ngày, cậu chạy khắp phố phường giao quần áo. Đêm về, những sợi chỉ còn dính trên ngón tay, còn trong đầu là những đường cắt, đường may, kiểu dáng, là giấc mơ về những sản phẩm mang tên chính mình. Cậu học nghề không qua trường lớp, mà bằng ánh mắt chăm chú, đôi tay cần mẫn và một trí nhớ lặng lẽ ghi lại từng chi tiết nhỏ.
Từ áo choàng tắm bán dạo đến những mùa đông không sưởi
Nhiều năm sau, Ortega cùng vợ bắt đầu tự tay làm những chiếc áo choàng tắm. Họ không có cửa hàng, không có thương hiệu, không có vốn – chỉ có một chút vải, vài chiếc máy may và một quyết tâm không lùi bước. Hai vợ chồng đi gõ cửa từng nhà, mang theo những chiếc áo choàng tắm do chính tay mình cắt may, vừa bán vừa nghe góp ý của khách để chỉnh sửa. Họ run rẩy qua những mùa đông lạnh buốt, tiết kiệm từng đồng, tắt bớt sưởi ấm để dành tiền cho hàng hóa. Có một mùa Giáng sinh, kẻ trộm đột nhập lấy sạch những gì họ có. Ortega, trong khoảnh khắc tuyệt vọng, đã nghĩ đến việc bỏ cuộc. Nhưng rồi, hình ảnh mẹ đứng trong tiệm tạp hóa năm xưa lại hiện lên. Ông hiểu: nếu dừng lại, nỗi nhục kia sẽ thắng. Và ông quyết định bước tiếp.
Confecciones Goa: cú ngã đầu đời và bài học không “chết chìm”
Trước khi có Zara, Ortega đã lập công ty Confecciones Goa – nỗ lực đầu tiên để bước vào thế giới kinh doanh đúng nghĩa. Đó không phải là một câu chuyện cổ tích suôn sẻ. Công ty suýt chút nữa bị xóa sổ, những rủi ro, sai lầm, thiếu vốn, thiếu kinh nghiệm đập vào ông dồn dập. Nhưng thay vì để thất bại nhận chìm, ông coi nó như “trường đại học” của riêng mình: đắt đỏ, đau đớn, nhưng dạy những bài học không sách vở nào có thể ghi lại hết. Chính từ đống tro tàn của nỗ lực đầu tiên đó, ông học cách quản lí, cách kiểm soát chi phí, cách hiểu sâu chuỗi cung ứng và quan trọng nhất – cách không bỏ cuộc khi mọi thứ sụp đổ.
1975: Cửa hàng nhỏ mang tên Zara và cuộc cách mạng thời trang
Năm 1975, Ortega mở một cửa hàng nhỏ ở La Coruña. Không ai ngờ, cửa hàng này sẽ trở thành cái nôi của Zara – thương hiệu thay đổi cả ngành thời trang thế giới. Ý tưởng của ông rất đơn giản nhưng cực kì táo bạo: quần áo đẹp, chất lượng tốt, được cập nhật liên tục như thời trang cao cấp, nhưng với mức giá mà “người bình thường” có thể mua được. Trong khi các nhà mốt truyền thống mất nhiều tháng, thậm chí cả mùa để đưa một bộ sưu tập ra thị trường, hệ thống của Ortega rút ngắn thời gian xuống còn vài tuần, thậm chí vài ngày. Cửa hàng nhận tín hiệu từ khách, nhà máy lập tức điều chỉnh, mẫu mã được thay đổi nhanh như nhịp thở của phố. Người ta từng cười ông là kẻ “điên”: ai lại đi sản xuất ít, thay đổi liên tục, chịu rủi ro tồn kho như thế? Hôm nay, người ta gọi đó là “fast fashion” – thời trang nhanh – và xem ông như người tiên phong.
Inditex: đế chế đứng sau người đàn ông né ánh đèn
Từ một cửa hàng nhỏ, Ortega xây dựng nên Inditex – tập đoàn sở hữu Zara, Bershka, Stradivarius và nhiều thương hiệu khác, có mặt ở hơn 90 quốc gia. Thế giới gọi ông là tỉ phú, là một trong những người giàu nhất hành tinh. Nhưng bản thân ông lại né tránh ánh đèn sân khấu: hiếm khi trả lời phỏng vấn, không thích xuất hiện ở nơi hào nhoáng, không phô trương đồ hiệu trên người. Đối với ông, danh xưng “doanh nhân” chỉ là lời người khác đặt lên. Bên trong, ông vẫn là cậu bé ngày nào nhìn mẹ khóc vì một ổ bánh mì không mua được. Sự giàu có không xóa đi kí ức đó. Ngược lại, chính kí ức ấy đã trở thành kim chỉ nam: tiền có thể mua được rất nhiều thứ, nhưng không thể mua được sự tôn trọng. Sự tôn trọng phải được giành lấy – bằng lao động, bằng kỉ luật, bằng cách đối xử với người khác.
Biến nỗi nhục thành sức mạnh, quá khứ thành ngọn lửa dẫn đường
Amancio Ortega không sinh ra trong nhung lụa. Ông sinh ra trong nỗi thiếu thốn, trong một gia đình không đủ tiền để mua thức ăn mà không cần xin nợ. Ở tuổi 12, ông chứng kiến mẹ mình cúi đầu vì nhục nhã và cảm nhận nỗi đau đó như một vết cắt vào tim. Ông không được thừa kế gia tài, không được tặng sẵn cơ hội, không có bằng cấp lấp lánh treo trên tường. Thứ ông có chỉ là một cơn đói không nguôi – cơn đói muốn thoát khỏi cảnh nghèo, muốn gia đình mình không bao giờ phải cúi đầu trước ai nữa – cùng một kỷ luật thép và một mục tiêu cháy bỏng.
Từ cậu bé giao hàng đến người sáng lập Zara, từ xưởng áo choàng tắm chật hẹp đến Inditex trải dài khắp thế giới, hành trình ấy không được xây bằng may mắn, mà bằng những lần ngã và những lần đứng dậy. Ortega đã biến nỗi nhục thành sức mạnh, biến nỗi đau thành tầm nhìn, và biến ký ức về mẹ mình thành động lực sống suốt đời.
Quá khứ của bạn không định nghĩa bạn là ai – nhưng nó có thể là tia lửa thắp sáng bạn. Bạn không cần một gia tài thừa kế, nhưng bạn cần một cơn đói đủ lớn, một kỷ luật đủ bền, và một mục tiêu đủ rực cháy để mỗi lần vấp ngã, bạn vẫn nhớ mình đứng dậy vì điều gì. Và biết đâu, một ngày nào đó, khi đã rất xa điểm xuất phát, bạn vẫn còn nhớ rõ khoảnh khắc đầu tiên khiến mình quyết định: “Cuộc đời mình sẽ không dừng lại ở đây.”
