Cơn bão chi phí sinh hoạt quật ngã “xương sống” kinh tế Mỹ
New York những ngày này không chỉ là chuyện phố Wall, lãi suất hay những con số trên bảng điện tử, mà còn là tiếng thở dài khe khẽ từ những tiệm xưởng nhỏ ở ngoại ô, những quán ăn gia đình trên Main Street. Chi phí nhập khẩu tăng vọt, lương bổng và bảo hiểm y tế leo thang, vốn vay thì đắt đỏ, còn người lao động thì mất ngủ vì giá chợ, tiền nhà, tiền sữa cho con. Trong cơn khủng hoảng “tính được mà không trả nổi” ấy, chính doanh nghiệp nhỏ – vốn được xem là xương sống của nền kinh tế Mỹ, chiếm đa số doanh nghiệp, gần nửa lực lượng lao động và phần lớn tăng trưởng việc làm – đang oằn mình gánh đòn.
Xưởng cơ khí cắt giảm 1/4 nhân viên vì thuế quan bất định
Doug Scheffel, chủ một hãng gia công kim loại ETM Manufacturing tại Massachusetts, là một trong những khuôn mặt tiêu biểu của tầng lớp “chủ nhỏ” đang bị đẩy vào chân tường. Chỉ trong tháng Tư, ông buộc phải sa thải khoảng một phần tư nhân viên vì các đợt tăng thuế quan đột ngột và lộn xộn từ chính quyền Trump làm nhu cầu đặt hàng tụt dốc. Khi linh kiện, thép tấm, phụ kiện máy móc trở nên đắt đỏ và khách hàng “thu mình”, xưởng nhỏ như của Scheffel không còn chỗ để xoay xở. Ông thú nhận qua điện thoại: “Ai cũng đang co cụm, tích tiền mặt. Chưa bao giờ tệ như thế này. Mọi thứ quá bất định, không thể lập kế hoạch nổi.” Trong khi các tập đoàn lớn còn có thể “chịu đòn” một thời gian, doanh nghiệp nhỏ như ETM không đủ sức hấp thụ cú sốc chi phí. Lãi suất cho vay doanh nghiệp nhỏ ở đô thị đã trên 7%, nhiều nơi thực tế phải chịu mức hơn 10%. Với những xưởng quy mô gia đình, mỗi phần trăm lãi suất là một nhát dao vào dòng tiền.
Nhân viên phân tâm vì… tiền chợ và đôi giày cho con
Trong bối cảnh ấy, nỗi lo không chỉ nằm trên vai ông chủ. Ngay trong xưởng ETM, nhiều công nhân không còn tập trung nổi vào công việc, vì tâm trí đang ở… siêu thị và tủ lạnh trong nhà. “Họ lo chuyện để thức ăn lên bàn và mua đôi giày mới cho đứa nhỏ,” Scheffel nói. “Khi đầu óc không yên, chuyện xấu rất dễ xảy ra.” Người lao động của ông không cô đơn. Ước tính khoảng một phần tư hộ gia đình Mỹ đang sống cảnh “lãnh lương hôm trước, hôm sau gần như hết sạch” – tức chi hơn 95% thu nhập cho những khoản tối thiểu như tiền nhà, thực phẩm, xăng xe. Trong bối cảnh đó, mỗi lỗi lầm trên dây chuyền sản xuất, mỗi phút mất tập trung, đều là hệ quả trực tiếp của một nền kinh tế mà chi phí thiết yếu đã vượt quá sức chịu đựng của túi tiền lao động.
Cơn sốt bảo hiểm y tế: rào cản vô hình với doanh nghiệp nhỏ
Không chỉ chi phí nguyên liệu, cơn bão chi phí còn mang tên… bảo hiểm y tế. Bryan Pate, CEO PT Motion Works – một công ty thiết bị thể thao tại San Diego, chuyên bán xe đạp elliptical, ván thăng bằng và dụng cụ tập – than rằng bảo hiểm sức khỏe cho nhân viên đang leo lên mức “không tưởng”. Trong vòng hai thập niên, chi phí bảo hiểm y tế cá nhân cho các công ty dưới 50 nhân viên đã tăng tới 120%. Với những doanh nghiệp nhỏ, chi phí này không chỉ là một khoản chi đơn thuần, mà còn là bất lợi cạnh tranh chết người so với các tập đoàn lớn. “Thật khó tin nổi mức tăng này,” Pate nói. “Nó là một rào cản bất công cho việc tuyển dụng.” Khi chi phí bảo hiểm tăng, họ chỉ có ba lựa chọn: cắt phúc lợi, giảm lương, hoặc không tuyển thêm người. Cả ba phương án đều làm tổn thương nhân viên và khả năng phát triển của doanh nghiệp.
Thuế quan Trump: đánh vào ai, và ai là người thật sự trả giá?
Những chi phí đó lại chồng lên các đợt tăng thuế quan lịch sử dưới thời Tổng thống Donald Trump. Thuế nhập khẩu trung bình hiện đã lên khoảng 16,8% – mức cao nhất kể từ năm 1935. Với nhiều chủ doanh nghiệp nhỏ, điều gây hoảng loạn không chỉ là con số, mà là sự bất định: sáng thấy tin tăng thuế nước này, chiều lại hăm dọa nước khác. “Chúng tôi chẳng biết ông ta sẽ làm gì tiếp theo. Nó tạo ra quá nhiều lo âu và lãng phí thời gian,” Pate nói. Công ty ông bị đánh thuế 20% lên hàng nhập từ Đài Loan – nơi sản xuất xe đạp của họ. Hậu quả: phải chấm dứt hợp đồng với bảy công nhân lắp ráp tại San Diego và chuyển việc sang Mexico, vừa trái với khẩu hiệu “đưa việc làm về Mỹ” mà vẫn không thể cứu vãn được biên lợi nhuận. Pate tính chuyện tăng giá bán để bù thuế, nhưng lại lo rằng mỗi đồng tăng giá sẽ khiến khách hàng quay lưng. “Nó đau đớn về kinh tế. Nếu thuế cứ giữ như thế này lâu dài, mô hình sẽ không thể tồn tại,” ông nói.
“Thuế của Trung Quốc” nhưng người Mỹ mới là kẻ trả tiền
Troy Rackley, CEO công ty công nghệ xử lý nước The Next Level of Performance tại Sarasota, Florida, cũng lâm cảnh tương tự. Những mức thuế lên hàng nhập từ Úc và Trung Quốc buộc ông phải tăng giá nhiều sản phẩm. Những khẩu hiệu “nước X trả thuế cho Mỹ” nghe rất mạnh mẽ trên bục diễn thuyết, nhưng dưới góc nhìn của một chủ doanh nghiệp nhỏ, Rackley nói thẳng: “Trung Quốc, Mexico, Canada đâu có trả. Chính tôi mới là người đang trả.” Thuế quan, với ông, là một dạng “thuế kép”: vừa đóng thuế thu nhập, vừa phải gánh thêm “thuế trên những thứ mình nhập về.” Ông trông chờ Tối cao Pháp viện sẽ hạn chế việc lạm dụng quyền lực khẩn cấp để áp các mức thuế toàn cầu như vậy, vì nếu không, người chịu trận sẽ tiếp tục là những đơn vị nhỏ, vốn ít, không có đội ngũ luật sư hay tài chính để xoay xở.
Vay vốn 20–30%: doanh nghiệp nhỏ bị đẩy về “tín dụng đen hợp pháp”
Không phải doanh nghiệp nào cũng bị thuế quan đánh thẳng vào mặt. Có những người như Khari Parker – đồng sáng lập chuỗi Connie’s Chicken and Waffles ở Baltimore – không dính dáng gì đến thương mại quốc tế, nhưng vẫn chật vật vì một thứ “thuế vô hình” khác: lãi suất. Anh kể nhiều nơi đề nghị các khoản vay doanh nghiệp nhỏ với lãi 20–30% – mức mà nếu mang sang một nước đang phát triển, người ta sẽ gọi là “cho vay nặng lãi.” Chính quyền Trump khoe rằng Cơ quan Quản lý Doanh nghiệp Nhỏ (SBA) đã phê duyệt hơn 58.000 khoản vay trị giá trên 32 tỷ USD, riêng tài khóa 2025 bảo lãnh kỷ lục 44,8 tỷ USD. Nhưng với nhiều chủ tiệm ngoài kia, những chương trình ấy vẫn còn xa tầm tay; họ đối diện trước tiên với các bảng chào vốn đắt đỏ từ ngân hàng và tổ chức tài chính. Họ hiểu rằng nếu nhận, mình sẽ phải “cày” gấp đôi để nuôi… tiền lãi.
Khủng hoảng lao động và bóng mây siết chặt di dân
Ngay cả khi vay được vốn, tìm được đơn hàng, doanh nghiệp nhỏ vẫn va vào một bức tường khác: thiếu nhân công. Khari Parker thừa nhận, việc tìm người làm đã khó, giữ chân họ lại càng khó hơn, khi doanh nghiệp nhỏ không thể trả mức lương hay phúc lợi ngang với các “ông lớn”. Trong ngành xây dựng, khó khăn ấy bị nhân lên bởi các biện pháp siết chặt di trú. Antonio McMillion, chủ tịch công ty xây dựng MFP Management & Construction ở Maryland, nói thẳng: “Rất nhiều người lao động đang sợ hãi vì tất cả những chuyện đang diễn ra với nhập cư.” Những cuộc bố ráp, kiểm tra làm nhiều lao động nhập cư co cụm, biến mất khỏi thị trường. McMillion buộc phải thuê lao động đắt hơn, có khi khiến chi phí nhân công cho một dự án đội lên 40%. Ông chỉ có hai lựa chọn: đẩy giá sang khách hàng – đồng nghĩa với nguy cơ mất hợp đồng – hoặc chấp nhận biên lợi nhuận teo tóp.
Giữa bão tố, vẫn chưa ai chịu buông tay
Trong bức tranh ấy, tâm trạng của giới “chủ nhỏ” là một hỗn hợp chênh vênh: lo lắng, tức giận, nhưng vẫn le lói hy vọng. Nhiều người háo hức với cơ hội mà trí tuệ nhân tạo mang lại – từ tự động hóa kế toán, quản lý tồn kho đến marketing rẻ hơn – nhưng đồng thời không giấu được sự mệt mỏi vì phải chạy theo những chính sách thuế quan đổi màu như thời tiết, chi phí ngất ngưởng và nguồn vốn đắt đỏ. Pate, dù bức xúc với thuế quan, vẫn bám víu vào nghị lực của nhân viên mình: “Đáng lẽ chuyện này có thể rất chán nản và lấy hết tinh thần, nhưng không ai trong chúng tôi quăng khăn trắng.” Câu nói ấy như một lời tự nhủ của hàng triệu chủ doanh nghiệp nhỏ trên khắp nước Mỹ: giữa cơn bão chi phí sinh hoạt và những quyết định chính sách từ xa, họ vẫn cắn răng bám lấy xưởng, tiệm, quán – những không gian nhỏ bé nhưng là cả gia tài, cả ước mơ của gia đình. Và chính khi những người nhỏ bé ấy phải gồng mình chống đỡ, người ta mới thấy rõ hơn ai đang thật sự trả giá cho những “cuộc chiến thuế quan” được tung hô trên bục diễn thuyết.
