Sau những phát biểu
"hổ báo cáo chồn" thật hùng hồn chủ yếu cho mục đích…
"làm truyền thông", Tổng Thống Donald Trump trong thực tế gần như luôn nhún nhường trước Chủ tịch TQ Tập Cận Bình.
Hạ tuần tháng Mười Một vừa qua, sau cuộc gọi với Tập, Trump đã lập tức yêu cầu Thủ Tướng Nhật Sanae Takaichi nên hạ giọng về vấn đề Đài Loan. Đây chỉ là một trong những ví dụ nhỏ cho thấy Trump dường như
"nằm dưới cơ" trong cuộc đấu trí mà Tập Cận Bình đang dẫn dắt…
Ảo giác về chiến thắng
Hồi tháng Mười, Tổng Thống Trump đã gặp gỡ Tập Cận Bình bên lề hội nghị APEC tại Nam Hàn. Theo Trump, cuộc gặp với Tập, lần đầu tiên kể từ khi ông nhậm chức nhiệm kỳ hai, là một
"thành công lớn đạt điểm 12 trên thang điểm 10". Nhưng trên thực tế, đó lại là một sự thất bại.
Tập đưa ra một số cam kết với Mỹ nhưng những thành quả này đã đạt được với cái giá là một loạt các nhượng bộ đáng kể của Mỹ về kiểm soát xuất cảng, thương mại và đóng tàu. Ngay cả với những gì được xem là nhượng bộ của Bắc Kinh, thị trường đại lục hiện cũng đã khó tiếp cận hơn đối với các công ty sản xuất Mỹ so với chỉ mười tháng trước đây. Nói một cách khác, Mỹ đang ở vị thế cạnh tranh kém hơn so với TQ so với thời điểm trước ngày 20 tháng Giêng.
Nhìn vào toàn cảnh, TQ không chỉ không bị "dập tơi tả bởi chiến thuật chơi chiêu khó lường của Trump" mà Washington thực tế đang bị dần dần mất đi lợi thế. Tập Cận Bình, với sự kiên nhẫn và toan tính kỹ lưỡng, đã tận dụng triệt để những điểm yếu trong cách tiếp cận
"giao dịch ngắn hạn" của Trump để giành lấy những nhượng bộ chiến lược quan trọng mà không phải chịu trả cái giá tương xứng.
Một trong những bằng chứng rõ nhất cho thấy sự thất thế của Trump nằm ngay trong những gì mà ông coi là thắng lợi lớn nhất: các thỏa thuận về nông sản. Trump luôn tự hào về khả năng đàm phán, nhưng Tập Cận Bình dường như đã nắm bắt được tâm lý khao khát một
"chiến thắng trên mặt báo" của tổng thống Mỹ để giăng ra cái bẫy tinh vi hơn.
Sau cuộc gặp tại Nam Hàn, phía Mỹ tuyên bố TQ đồng ý mua 12 triệu tấn đậu nành vào cuối năm và cam kết mua 25 triệu tấn mỗi năm trong 3 năm sắp tới. Trump ngay lập tức ca ngợi đây là tin vui cho giới nông dân trong nước, và khi lên máy bay trở về Mỹ, ông hoan hỉ cảm ơn Tập. Tuy nhiên, con số 25 triệu tấn thực chất chỉ là một bước lùi. Số liệu cho thấy mức cam kết này vẫn còn thấp hơn 1,8 triệu tấn so với số lượng đậu nành thực tế mà TQ đã mua của Mỹ vào năm 2024. Bắc Kinh thậm chí chưa có đưa ra tuyên bố chính thức để xác nhận các con số cụ thể, giữ cho họ một không gian mập mờ để tùy cơ ứng biến.
Để đổi lấy cam kết TQ về việc kiểm soát chất Fentanyl và mua nông sản, Trump đồng ý giảm 10% trong 30% mức thuế mới áp đặt lên hàng hóa TQ. Giới phân tích chỉ ra rằng đây là một sự
"trao đổi không cân xứng" ("The Art of Letting Trump Claim a Win, While Walking Away Stronger"/The New York Times).
Tập Cận Bình còn giành được một thắng lợi lớn: Mỹ tạm dừng thu lệ phí cập cảng đối với tàu bè TQ. Về mặt chiến lược, Tập đã khiến cho Trump trì hoãn những nỗ lực nhằm cho phục hồi lại ngành đóng tàu của Mỹ.
Nếu lĩnh vực nông nghiệp cho thấy sự thua thiệt thì lĩnh vực kỹ nghệ và tài nguyên chiến lược lại cho thấy sự thất bại của Trump trong việc bảo vệ an ninh quốc gia dài hạn. Ngay trước khi gặp Trump, Tập Cận Bình đã tung ra đòn
"phủ đầu" bằng cách áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mở rộng đối với chuỗi cung ứng đất hiếm. Đòn bẩy này đã phát huy tác dụng ngay lập tức.
Lo ngại về việc ngành kỹ nghệ Mỹ sẽ bị tê liệt, Trump buộc phải nhượng bộ. Mỹ đồng ý hoãn thực hiện một quy tắc mới vốn được thiết kế để liệt kê thêm hàng loạt công ty TQ vào danh sách đen cấm mua kỹ thuật nhạy cảm của Mỹ. Đổi lại, TQ chỉ đơn giản là đồng ý
"tạm hoãn các hạn chế xuất khẩu đất hiếm trong một năm" ("What Trump Gets Wrong About China"/Foreign Affairs).
Đây là một ví dụ điển hình của việc TQ tạo ra một cuộc khủng hoảng
"giả"(hạn chế đất hiếm) và sau đó dùng việc giải quyết khủng hoảng đó để đổi lấy nhượng bộ từ Mỹ (hoãn danh sách đen kỹ nghệ). Kết quả, TQ vẫn bảo toàn được quyền tiếp cận kỹ thuật Mỹ cho các công ty của mình, trong khi Mỹ vẫn phụ thuộc vào đất hiếm TQ. Nói một cách khác, Bắc Kinh biết cách đẩy Mỹ vào chân tường và biết chắc Mỹ sẽ phải lùi bước.
Nghiêm trọng hơn, chính quyền Trump đã có những hành động cho nới lỏng việc kiểm soát xuất cảng đối với các loại chip bán dẫn tiên tiến đã được ban hành dưới thời ông Biden.
Washington đã cho đảo ngược quyết định cấm bán chip H20 của Nvidia cho Bắc Kinh. Thậm chí có thông tin rằng Trump đã cân nhắc thảo luận việc bán các chip Blackwell hiện đại nhất của Nvidia cho TQ trước khi các cố vấn đã can ngăn kịp thời. Việc sẵn sàng mang kỹ thuật lõi – yếu tố then chốt trong cuộc đua AI và quân sự – ra làm sản phẩm trao đổi thương mại cho thấy Trump đã bị cuốn vào kiểu
"con buôn ngắn hạn", phớt lờ các cảnh cáo về an ninh quốc gia.
"Whac-A-Mole"
Nhiều chuyên gia và giới phân tích đều đồng thuận rằng TQ đang cho áp dụng một chiến lược có bài bản, trong khi Mỹ chỉ phản ứng một cách rời rạc. Jonathan Czin, chuyên gia từ Viện Brookings, cho rằng TQ đã thành công khi buộc chính quyền Trump chơi trò
"Whac-A-Mole".
Đây là trò chơi trong đó có một cái bàn với nhiều lỗ, bên dưới lỗ là những con chuột chũi bằng nhựa bất ngờ bật lên; và người chơi dùng chiếc búa đập thật nhanh vào những con chuột vừa trồi lên.
"Whac-A-Mole" còn được dùng như một thành ngữ để chỉ ra những tình huống mà vấn đề liên tục xuất hiện, khi giải quyết xong cái này thì cái khác lại nảy sinh.
Với Trump, thay vì giải quyết các vấn đề cấu trúc lớn của nền kinh tế TQ như "trợ cấp nhà nước" hay "đánh cắp sở hữu trí tuệ", Trump bị cuốn vào việc ứng biến các sự việc nhỏ lẻ, rời rạc mà TQ tạo ra. Trump chỉ lo đập chuột.
Khi Bắc Kinh hô hoán sẽ hạn chế đất hiếm, Trump đàm phán về đất hiếm. Khi họ giảm mua đậu nành, Trump đàm phán về đậu nành… Bằng cách cho thu hẹp phạm vi đàm phán xuống các vấn đề thương mại cụ thể, Bắc Kinh né được các áp lực về cải cách kinh tế vĩ mô và vấn đề nhân quyền. Nói cách khác, Tập Cận Bình hoàn toàn
"dẫn dắt" Trump đi theo hướng mà Bắc Kinh muốn.
Tất cả cho thấy cái đầu óc giải quyết vấn đề rất nhanh của Trump chỉ là cảm tính hơn là kết quả của việc xem xét thấu đáo, biết đâu là điểm bắt đầu và đâu là hậu quả nếu tính toán sai lầm. Ngoài ra, sự khác biệt cốt lõi nằm ở tầm nhìn. Tập Cận Bình không quan tâm đến các thỏa thuận lớn trước mắt và ngay lập tức ông ta chơi bài
"câu giờ". Tập biết cách giữ chân Trump trong một tiến trình đàm phán kéo dài mà không có kết quả thực chất nào đáng nói.
Trong khi đó, Trump, với áp lực chính trị trong nước và khao khát được ghi nhận là người hùng chiến thắng dưới mắt cử tri MAGA, dễ dàng bị thỏa mãn bởi các cử chỉ mang tính biểu tượng và sự tâng bốc cá nhân từ Tập.
Việc Trump đánh giá cuộc gặp với Tập tại Nam Hàn đạt được 12 điểm trên thang điểm 10, trong khi trên thực tế Mỹ phải nhượng bộ nhiều mặt trận, cho thấy Trump đã bị ru ngủ bởi
"phong cách ngoại giao cá nhân điêu luyện" của Tập.
Tất cả những gì đang thấy là vị thế đảo chiều trên bàn cờ quyền lực. Trump đang bị
"xỏ mũi".
Về mức thuế: Trump phải giảm thuế (từ 30% xuống 20% và cắt giảm nhiều khoản thuế khác) mà không đạt được sự thỏa thuận về giao dịch thương mại toàn diện nào. Về kỹ nghệ: TQ thành công trong việc cho trì hoãn danh sách đen kỹ thuật cao và duy trì quyền được tiếp cận chip bán dẫn, bảo toàn sức mạnh cho cuộc đua dài hạn.
Về địa lý chính trị: Mỹ làm phật lòng các đồng minh như Nhật và Ấn Độ, trong khi Bắc Kinh củng cố vị thế lãnh đạo toàn cầu và không hề bị cô lập.
Về tâm lý chiến: mạng xã hội TQ rất hả hê khi tuyên bố, "
TQ đã thực sự thắng cuộc chiến về thuế" và
"Trump cuối cùng đã phải dọn dẹp mớ hỗn độn do chính mình tạo ra".
Tóm lại, có thể thấy Trump đang ở thế
"nằm dưới cơ" trong cuộc đối đầu chiến lược với Tập Cận Bình. Bắc Kinh đã nghiên cứu kỹ phong cách của Trump: ưa thích được nịnh nọt, chú trọng các con số thương mại ngắn hạn và sẵn sàng hi sinh lợi ích của đồng minh.
Tập Cận Bình đã sử dụng những đặc điểm này để thiết kế một chiến thắng cho Trump trên mặt báo (mua đậu nành, hứa chống ma túy), trong khi âm thầm thu về những lợi ích chiến lược cốt lõi (tiếp cận kỹ thuật cao, làm suy yếu liên minh Mỹ-Nhật, và duy trì mô hình kinh tế nhà nước).
Như nhận định của Jonathan A. Czin, cựu giám đốc đặc trách vấn đề TQ thuộc Hội Đồng An Ninh Quốc Gia Hoa Kỳ từ 2021 đến 2023 ("How Xi Played Trump"/Foreign Affairs):
"TQ đang 'bỏ túi' các nhượng bộ của Mỹ. Họ xác định được các điểm đòn bẩy mới và sử dụng những thỏa thuận đình chiến chiến thuật để củng cố sức mạnh họ cho cuộc cạnh tranh dài hạn về mọi mặt"
Trong ván cờ vây này, trong khi Trump mải mê ăn những quân cờ nhỏ (đậu nành, thuế quan), Tập Cận Bình đang dần bao vây và kiểm soát toàn bộ bàn cờ (kỹ thuật cao, địa lý chính trị).
