Tổng thống Mỹ Donald Trump đã nhanh chóng triển khai chương trình nghị sự cánh hữu đầy tham vọng ngay từ những ngày đầu nhiệm kỳ, kéo theo phản ứng dữ dội.
Tuần trước, Stewart Rhodes, người từng lĩnh án 18 năm tù vì âm mưu xúi giục nổi loạn trong vụ tấn công Điện Capitol ngày 6/1/2021, vẫn đang thụ án. Tuy nhiên, vào ngày 22/1, chỉ hai ngày sau lễ nhậm chức của Tổng thống Trump, ông Rhodes xuất hiện tại tòa nhà Quốc hội, đội mũ có dòng chữ “Trump 2020” và thư thái ngồi tại một cửa hàng Dunkin’ Donuts.
Chỉ bằng vài nét bút, ông Trump đã khởi động một cuộc cách mạng chính trị cánh hữu tại Mỹ: Điều động quân đội đến biên giới Mỹ - Mexico, thách thức quyền công dân theo hiến pháp, đảo ngược các chính sách về giới tính và sự đa dạng, gần như từ bỏ cuộc chiến chống khủng hoảng khí hậu, và thả tự do cho các tội phạm bạo lực từng ủng hộ ông.
Vị tổng thống thứ 45 và 47 của nước Mỹ, mới quay lại Nhà Trắng chưa đầy một tuần, đã khuấy động lòng nhiệt thành của các cử tri trung thành bằng hàng loạt lệnh ân xá và hoạt động tái định hình quốc gia. Những động thái mạnh tay của ông Trump khiến nhiều người so sánh ông với một vị quân vương.
Song cơn bão chính sách “gây sốc” này đã gặp phải những thách thức pháp lý và phản ứng dữ dội trên chính trường. Việc ân xá cho các đối tượng trong vụ bạo loạn ngày 6/1/2021 và ám chỉ rằng các nhóm cực hữu như Proud Boys hay Oath Keepers của ông Rhodes có chỗ đứng trong chính trị cũng làm dấy lên nhiều tranh cãi.
Cơn bão chính sách
Bà Tara Setmayer, cựu giám đốc truyền thông của đảng Cộng hòa tại Quốc hội, cảnh báo ông Trump và các đồng minh đã “khơi dậy một tinh thần cách mạng” mà người dân Mỹ chưa sẵn sàng đối mặt. “Mọi người cần phải quyết định liệu họ có sẵn sàng ngăn chặn cuộc hành quân cực hữu mà đất nước đang bước vào, dưới thời ông Trump và đồng minh hay không”.
Hôm 20/1, chỉ vài phút sau khi tuyên thệ nhậm chức, ông Trump đã có bài phát biểu chỉ trích mạnh mẽ người tiền nhiệm - cựu Tổng thống Joe Biden - ngồi cách đó chỉ vài bước chân. Ông lên án “giới tinh hoa tham nhũng” và chính phủ liên bang vì không thể cung cấp các dịch vụ cơ bản cho những người dân bị ảnh hưởng bởi thiên tai.
“Thời kỳ suy thoái của nước Mỹ đã kết thúc”, ông Trump tuyên bố, dù đang tiếp quản một nền kinh tế mạnh và số lượng người vượt biên trái phép đã giảm.
Lời tuyên bố này làm nức lòng những người ủng hộ phong trào MAGA (Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại) đang đổ về Washington - nơi vốn là thành trì của đảng Dân chủ. Tại một sân vận động trung tâm, họ chứng kiến tỷ phú công nghệ Elon Musk - người đứng đầu “Bộ Hiệu quả Chính phủ” - thực hiện động tác mà một số người cho rằng giống như chào kiểu phát xít.
Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Circa Resort and Casino ở Las Vegas, Nevada (Mỹ), vào ngày 25/1. Ảnh: Reuters/Leah Millis.
Sau đó, ông Trump tiếp tục ký hàng loạt sắc lệnh hành pháp và đưa ra những chính sách có thể ảnh hưởng đến cuộc sống của hàng triệu người Mỹ và người nhập cư.
Ông tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia tại biên giới Mỹ - Mexico, ban hành lệnh cấm rộng rãi đối với người xin tị nạn, yêu cầu Lầu Năm Góc ưu tiên việc bảo vệ biên giới, xây tường, mở rộng các cơ sở giam giữ và vận chuyển người di cư. Các quan chức cho biết quân đội đang chuẩn bị triển khai khoảng 1.500 binh sĩ tới biên giới. Ông Trump cũng đình chỉ chương trình tiếp nhận người tị nạn.
Ngoài ra, ông Trump cũng ban hành lệnh chấm dứt quyền công dân cho trẻ sinh ra tại Mỹ nếu cả cha lẫn mẹ không phải công dân Mỹ hoặc cư trú hợp pháp. Tuy nhiên, vào ngày 23/1, một thẩm phán liên bang đã chặn lệnh này, gọi nó là hành động “vi hiến”.
Ông Trump cũng khơi dậy cuộc chiến văn hóa ngay trong tuần đầu tiên trở lại Nhà Trắng. Ông ký sắc lệnh loại bỏ các chương trình đa dạng hóa của chính phủ, bao gồm chấm dứt tất cả hoạt động, văn phòng chịu trách nhiệm đảm bảo sự đa dạng, bình đẳng và hòa nhập (DEI). Một sắc lệnh khác yêu cầu chỉ công nhận hai giới tính - nam và nữ - trên các tài liệu chính thức và chỉ đạo các cơ quan ngừng sử dụng danh xưng hoặc đại từ giới tính theo ý muốn cá nhân.
Ông Trump cũng yêu cầu nhân viên liên bang trở lại làm việc trực tiếp toàn thời gian và chấm dứt thỏa thuận làm việc từ xa. Ông cũng tái áp dụng Sắc lệnh Hành pháp Schedule F từ nhiệm kỳ đầu, khiến hàng chục nghìn nhân viên chính phủ có thể dễ bị sa thải hơn.
Tiếp đó, ông Trump tuyên bố tình trạng khẩn cấp năng lượng quốc gia để mở rộng sản xuất, bãi bỏ quy định và chấm dứt các chính sách thúc đẩy chuyển đổi sang xe điện. Ông ký lệnh rút khỏi Thỏa thuận Khí hậu Paris, đưa quốc gia có lượng phát thải khí nhà kính lớn nhất trong lịch sử thế giới ra khỏi thỏa thuận toàn cầu nhằm giải quyết khủng hoảng khí hậu.
Ngoài ra, ông Trump cũng yêu cầu bắt đầu quá trình rút khỏi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), cáo buộc tổ chức này đã xử lý sai đại dịch Covid-19 và các cuộc khủng hoảng y tế quốc tế khác.
Khoảnh khắc hiếm hoi
Tuy nhiên, không có hành động nào gây tranh cãi hơn việc ông ân xá khoảng 1.500 người ủng hộ đã tham gia tấn công tòa nhà Quốc hội 4 năm trước để lật ngược kết quả bầu cử. Trong số này, có hơn 250 người bị kết tội tấn công, nhiều người đã sử dụng cột cờ, gậy khúc côn cầu, nạng và súng điện để tấn công cảnh sát.
Jacob Chansley, được biết đến là “QAnon Shaman”, người từng xông vào Điện Capitol với khuôn mặt sơn hình cờ Mỹ và đội mũ lông có sừng, viết trên mạng xã hội X: “Tôi được ân xá rồi. Cảm ơn ngài tổng thống! Giờ tôi sẽ đi mua mấy khẩu súng”.
Từ thời cựu Tổng thống Richard Nixon, đảng Cộng hòa đã tự nhận là đảng phái của “luật pháp và trật tự”, song ông Trump đã phá vỡ cuộc điều tra lớn nhất của Bộ Tư pháp. Dù một số thượng nghị sĩ Cộng hòa chỉ trích quyết định này, phần lớn hoặc ủng hộ hoặc giữ im lặng, ngầm thừa nhận quyền lực chính trị to lớn của ông Trump. Trong cuộc phỏng vấn trên Fox News, ông Trump đã gạt bỏ những hành động bạo lực của người ủng hộ và gọi đó là “những sự cố rất nhỏ”.
Người di cư nghỉ ngơi tại trại tị nạn Movimiento Juventud 2000 ở Tijuana, Mexico, ngày 25/1. Ảnh: Reuters/Daniel Cole.
Trước “cơn lốc” chính sách của tân tổng thống, một số người đặt câu hỏi liệu những sự thay đổi này có mang tính bền vững.
“Đây rõ ràng là một nỗ lực cách mạng cánh hữu, nhằm củng cố cơ sở chính trị, tận dụng sự hỗn loạn của đối thủ. Nhưng đây sẽ là một cuộc cách mạng hay chỉ là một cơn bùng phát nhất thời? Chúng ta cần chờ xem”, nhà thăm dò ý kiến John Zogby nhận xét.
Dù khởi đầu đầy hứng khởi, các chuyên gia cho rằng cuộc cách mạng chính trị của ông Trump không thể kéo dài. Ông sẽ phải đối mặt với sự chia rẽ trong đảng Cộng hòa tại Quốc hội, phong trào MAGA và cử tri đòi hỏi kết quả nhanh chóng. Ông Trump từng tự làm hỏng nhiệm kỳ đầu tiên vì thiếu tập trung, từ chối đọc tài liệu chính sách và thúc đẩy sự hỗn loạn.
“Ông Trump có phong cách lãnh đạo đầy ồn ào nhưng thiếu kiên nhẫn. Ông ấy thích những bài phát biểu lớn và thông báo hào nhoáng nhưng khi đến phần việc thực sự thì lại mất hứng thú. Đây là một chương trình nghị sự cánh hữu triệt để, nhưng chúng ta sẽ xem ông ấy thực hiện được bao xa”, ông Larry Jacobs, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chính trị và Quản trị tại Đại học Minnesota, nhận định.
Vị chuyên gia bác bỏ lập luận chiến thắng của ông Trump đại diện cho sự thay đổi cơ bản. “Nước Mỹ không phải một quốc gia cánh hữu. Khi các chính sách của ông Trump được triển khai và sự phản đối tăng lên, dư luận sẽ thay đổi đáng kể. Đến mùa hè, tỷ lệ ủng hộ ông sẽ giảm mạnh”.
“Chúng ta sẽ thấy sự phản đối ngày càng lớn tại Quốc hội. Đảng Cộng hòa sẽ bắt đầu nói về cuộc bầu cử 2026 và tìm cách tách khỏi ông Trump. Hiện tại là khoảnh khắc đặc biệt hiếm hoi của ông ấy”, ông Jacobs nhấn mạnh.
