Chúng ta nghĩ rằng con nhà nghèo sẽ có động lực vươn lên, nhưng thực tế không đơn giản như vậy. Khó khăn đôi khi bít lại các cơ hội.
"Con phải cố lên, đời này bố mẹ cậy nhờ hết ở con". Đây là câu nhiều bố mẹ nói với con từ nhỏ. Vấn đề là, sự "dựa dẫm" này là quá rủi ro, đặc biệt khi thế hệ trẻ đang phải đứng trước quá nhiều cạnh tranh như hiện nay.
Cha mẹ giàu con thong thả. Cha mẹ nghèo con vất vả gian nan.
Năm 2016, Đại học Harvard công bố kết quả một nghiên cứu kéo dài 30 năm với 107 người Mỹ ở nhiều tầng lớp xă hội, từ lao động, tới thượng lưu. Theo đó, ảnh hưởng vị thế của cha mẹ tới thế hệ sau vượt xa những ǵ chúng ta tưởng. Ảnh hưởng này đến từ nhiều yếu tố, không chỉ về tiền bạc mà c̣n bao gồm độ bền vững của hôn nhân, khả năng cảm thông, mạng lưới xă hội và hiểu biết của cha mẹ.
Năm 1948, một phụ nữ Giang Tô tên Wang Shuzhen cùng chồng đưa 13 con tới Đài Loan. Bà Wang vốn là tiểu thư con nhà trí thức, được học chơi nhạc cụ, đánh cờ, viết thư pháp từ nhỏ. Chồng bà cũng là một doanh nhân giàu có. Không may, năm sau đó, người chồng khi trở về quê nhà lo việc làm ăn đă gặp nạn qua đời.
Cái chết đột ngột của người chồng khiến gia đ́nh chao đảo. Người mẹ vốn không phải đụng tới việc ǵ giờ phải làm việc cả ngày lẫn đêm. Để bớt gánh nặng, bà có thể cho con nghỉ học. Nhưng bà không chọn cách đó mà động viên các con nỗ lực học tập. Ngay cả lúc tài chính cạn kiệt, gia đ́nh phải chuyển về ngoại ô, bà vẫn kiên định để các con tiếp tục đến trường, dù phải đi bộ vài kilomet.
Cuối cùng, 13 con của bà đều trở thành tiến sĩ ở nhiều lĩnh vực như nghiên cứu khoa học, kinh doanh, nghệ thuật, công nghệ, luật, tài chính... Ba trong số đó c̣n đoạt giải "Mười gương mặt trẻ tiêu biểu nhất tại Mỹ". Theo Womenofchina, bà được cựu tổng thống Mỹ Bush viết thư khen ngợi là "người mẹ vĩ đại" và tổng thống Clinton mừng sinh nhật lần thứ 100.
Bà Wang Shuzhen và con trai Li Changyu - một nhà khoa học pháp y, thám tử lừng danh, được ví với Sherlock Holmes đời thực. Ảnh: Visiontimes.
Vậy có phải khi càng lâm vào khó khăn, con người càng dễ vươn lên thành công? Không hẳn.
Nếu nói về nghèo khó, có nhiều người ở Đài Loan c̣n nghèo hơn gia đ́nh Wang Shuzhen. Nhưng có bao nhiêu nhà nghèo chọn bằng mọi giá cho con đi học thay v́ nghỉ kiếm tiền phụ gia đ́nh như bà?
Vào ngày 22/8/2017, một nam thanh niên 23 tuổi ở Thâm Quyến (Quảng Đông) đă tự tử v́ muốn đi học nhưng không được bố mẹ đồng ư. Chuyện là, v́ nhà nghèo, chàng trai này phải bỏ học từ cấp 2 để đi làm. Sau đó, khi kinh tế gia đ́nh khá hơn, anh muốn đi học lại v́ nhận ra sống ở thành phố cạnh tranh này, không có kiến thức th́ khó ngóc đầu lên được. Thế nhưng cha mẹ anh phản đối. Cảm giác bất lực và phải mang gánh nặng quá lớn khiến anh t́m tới cái chết.
Chúng ta nghĩ rằng khi khó khăn, người ta sẽ có động lực để cố gắng vươn lên, nhưng thực tế không đơn giản như vậy. Khó khăn đôi khi là sự bít lại các cơ hội. Tầm nh́n, hiểu biết, giá trị và quan niệm về cuộc sống của cha mẹ và các thành viên gia đ́nh có ảnh hưởng sâu sắc tới thế hệ trẻ.
Nhiều người thường chỉ thấy các gia đ́nh giàu th́ có tiền bạc để lại cho con cái mà không hề biết rằng họ c̣n truyền cho thế hệ sau nhiều thứ khác như sự hiểu biết, trải nghiệm, niềm tin, văn hóa...
Gia đ́nh ảnh hưởng tới đường đời của người trẻ thế nào?
Trong nghiên cứu 30 năm, các giáo sư Đại học Harvard đă phân tích ảnh hưởng của gia đ́nh tới cuộc đời trẻ ở các khía cạnh là tŕnh độ giáo dục của cha mẹ, t́nh trạng hôn nhân, khu vực sinh sống...
Một kết quả đáng chú ư là điều kiện gia đ́nh ảnh hưởng lớn tới khả năng tốt nghiệp đại học của một người. Nếu bạn lớn lên trong gia đ́nh thu nhập cực thấp, th́ dù bạn có đạt điểm tốt khi học cấp 2, cơ hội bạn tốt nghiệp đại học ít hơn hẳn so với những ai điểm thấp nhưng sống trong gia đ́nh thu nhập cao. Ngoài ra, bố mẹ càng có tŕnh độ giáo dục cao th́ sẽ càng khích lệ con cái học cao hơn.
Mối quan hệ xă hội của bố mẹ cũng đóng vai tṛ quan trọng trên con đường phát triển của con. Phụ huynh có mạng lưới quan hệ xă hội tốt, nghĩa là luôn có những người bạn có khả năng giúp đỡ con cái ḿnh bất cứ khi nào trẻ cần t́m việc, chuẩn bị hồ sơ đi học hay lúc bị bệnh tật, đau yếu.
Người trẻ ở những gia đ́nh b́nh dân thường không thiếu nỗ lực, sự chăm chỉ. Cái họ thiếu là khả năng nh́n thấy hướng đi. Nếu không có sự hỗ trợ của gia đ́nh và các nguồn lực bên ngoài, trong những giai đoạn khó khăn, họ dễ bối rối, khó vượt qua. Đó là do sự thiếu định hướng cuộc đời.
Điều kiện kinh tế cũng tác động rất lớn tới cách giáo dục con của cha mẹ. Chẳng hạn, cha mẹ ở các gia đ́nh tầng lớp cao có thể đọc được các lư thuyết và phương pháp dạy con mới, từ đó, trẻ cũng dễ tiếp cận trước với những bài học phát triển trí thông minh, khả năng giao tiếp... so với bạn bè ở các gia đ́nh khó khăn. Sự bất b́nh đẳng từ đầu đời sẽ tăng dần theo thời gian.
Ngay cả các thống kê về lượng sách bán ra cũng nói lên nhiều điều. Một trang thương mại điện tử cho biết, lượng sách bán ở Bắc Kinh và Thượng Hải chiếm 60% lượng bán ra cả nước.
Cha mẹ có tŕnh độ giáo dục cao có nhiều cơ hội tiếp cận với nhiều phương pháp mới trong việc giáo dục trẻ. Ảnh: The Conversation.
Đây là lư do tại sao nhiều gia đ́nh bần cùng loay hoay khó thoát khỏi đáy xă hội, trong khi các gia tộc khá giả có thể thịnh vượng hàng trăm năm. Tương tự, sau kỳ thi đại học ở Trung Quốc, các con số thống kê đều cho thấy, những người đỗ hầu hết là con các gia đ́nh khá giả.
Thực tế, nhiều người vẫn giữ ảo tưởng "đọc nhiều chắc ǵ đă hơn". Họ luôn đưa ra các ví dụ về việc nhiều người không có nền tảng giáo dục và gia đ́nh tốt trong những năm đầu đời và chỉ dựa vào nỗ lực cá nhân để vươn lên tầng lớp cao hơn trong xă hội. Nhưng điều đó xảy ra không nhiều, đa số là khi "gặp thời" hay cộng một số yếu tố khác.
Dữ liệu gần đây của Đại học Thanh Hoa (Bắc Kinh), số sinh viên nông thôn tại các đại học lớn ở Trung Quốc đă giảm từ những năm 1990. Tỉ lệ sinh viên nông thôn tại Đại học Bắc Kinh đă giảm từ 30% xuống 10% và sinh viên nông thôn ở Đại học Thanh Hoa năm 2010 chỉ chiếm 17%.
Có thể thấy, nhiều bố mẹ luôn hy vọng vào thế hệ sau, mà không hiểu rằng: Trong gia đ́nh, chính bố mẹ mới là người đầu tiên cần nỗ lực, dù là để đạt tầm cao mới về vật chất hay tri thức... Họ quên rằng, khả năng vươn lên trong xă hội giống như một cuộc đua tiếp sức gia đ́nh, và mỗi thế hệ đều phải nỗ lực hết ḿnh, không thể chỉ trông chờ vào thế hệ sau.
Mẹ của Bill Gates từng là doanh nhân và có mối liên quan mật thiết với ban giám đốc công ty máy tính IBM. Năm 1968, khi nhiều trường cao đẳng và đại học Mỹ c̣n chưa có máy tính, trường tư Bill Gates học đă có máy tính PDP-10 cho ông và các bạn học lập tŕnh cơ bản.
Cha Buffett là một thành viên của quốc hội. Khi 8 tuổi, Buffett đă tới sở giao dịch chứng khoán New York. Bố ông là giám đốc của một ngân hàng đầu tư đa quốc gia thu hút sinh viên các trường hàng đầu thế giới.
Ngay cả các tên tuổi lớn của ngành công nghệ Trung Quốc hầu hết cũng đều xuất thân từ các gia đ́nh có điều kiện tốt nhất.
Nh́n vào thực tế trên không phải để hoảng hốt: "Vậy 'cái khó cứ bó cái khôn' măi sao" và lo lắng rằng thế hệ sau sẽ thua ngay từ vạch xuất phát nếu bố mẹ ở vị trí thấp. Thay vào đó, chính bố mẹ cần không ngừng nỗ lực và đừng đặt hết kỳ vọng vào thế hệ sau hay phàn nàn rằng thế hệ trước đă không để lại bước đệm cho ḿnh. Chính ḿnh hăy trở thành điểm tựa tốt hơn cho con cháu sau này.
theo VnExpress
