Bìa cuốn sách "Bullshit Jobs: A Theory" của tác giả David Graeber. (Ảnh minh họa)
Đại học ngày nay có quá nhiều "bullshit jobs", tức là những việc làm vô nghĩa/tào lao
Một trường đại học lớn ở Sydney, Úc, hổm rày lại nỗi đình đám trên báo chí Úc vì ban giám hiệu lên kế hoạch cho sa thải 400 nhân viên (150 giảng viên và giáo sư + 250 nhân viên gọi là
"professional staff"). Bốn trăm người này vốn là 10% tổng số các nhân viên, một con số rất lớn. Rất nhiều mối quan tâm. Rất nhiều sự tranh cãi.
Lý do? Để không bị lỗ 100 triệu đô la Úc.
Giới khoa bảng, vốn có chữ nghĩa đầy mình, đang tận dụng sở trường của họ để lên tiếng phản đối và chống lại kế hoạch cho đuổi việc này. Họ là những người có danh phận và vị trí cao trong xã hội, một số là những giáo sư có tầm ảnh hưởng lớn trong công chúng, nên khi họ viết báo là sẽ gây ra chú ý rất lớn.
Trong một bài viết đã làm cho nhiều người chú ý đến, tác giả có cho rằng, các trường đại học ở Úc ngày nay có quá nhiều
"bullshit jobs", tạm dịch là
công việc tào lao, chẳng có ý nghĩa gì. Nếu phải sa thải thì theo họ nên cho sa thải mấy người mà công việc được coi là
bullshit.
Hoá ra,
bullshit jobs là tựa đề của một cuốn sách nổi tiếng:
"Bullshit Jobs: A Theory" (xuất bản hồi năm 2018) của
David Graeber. Xin có đôi dòng chia sẻ dưới đây.
David Graeber là một chuyên gia về xã hội học người Mỹ. Ông đã dựa trên hàng ngàn câu chuyện thực tế từ giới độc giả, và phát hiện ra hiện tượng mà ông gọi là
"bullshit jobs". Chữ
bullshit ở đây có nhiều nghĩa, kể cả nghĩa dơ bẩn.
Ông này đã định nghĩa
"bullshit jobs" là những công việc được trả lương nhưng hoàn toàn vô nghĩa, vì không tạo ra giá trị thực sự cho xã hội, thậm chí đôi khi còn gây ra tác hại xấu nữa. Qua sự phân tích, David Graeber nhận ra có 5 công việc
bullshit hay
"công việc tào lao" mà ông này gọi gồm có:
*
Flunkies: người làm nền.
*
Goons : kẻ gây rối.
*
Duct Tappers: người sửa lỗi.
*
Box Tickers : người điền form.
*
Taskmasters: người giao việc.
Ông đã có giải thích thêm như sau:
1/ Người làm nền (Flunkies)
Đây là những người mà công việc của họ là làm cho người khác, thường là cho cấp trên, để trông có vẻ quan trọng hơn. Họ giống như
"người hầu thời phong kiến xưa", đứng ở chung quanh để ngụy tạo ra vẻ uy quyền.
Người ta không thể trở nên lộng lẫy nếu thiếu vằng một đoàn tùy tùng hùng hậu. Chúng ta thấy tên lùn Ũn Ĩn Bắc Hàn (Kim Jong Un) mỗi lần đi đâu đều có những tên cận vệ mặc veston đen chạy dọc theo xe ông ấy. Trông thấy như rất quan trọng vậy!
Với những người thực sự tự cho là vĩ đại, những người hầu cận mặc đồng phục đứng quanh là sự chứng minh cho sự vĩ đại của họ. Thời kỳ Victoria (bên Anh), các gia đình quý tộc thường mướn người hầu chạy bộ theo xe ngựa để kiểm tra đường sá, dù nhiệm vụ này thật sự không cần thiết.
Ngày nay, người gác cửa ở các tòa nhà sang trọng hoặc nhân viên vận hành thang máy ở Ba Tây (chỉ đứng bấm nút thang máy) cũng đóng vai trò tương tự. Họ mặc bộ veston, để tạo ra ấn tượng về sự xa hoa, cho dù công việc này có thể được thay thế dễ dàng với như hệ thống liên lạc nội bộ từ những năm 1950.
2/ Kẻ gây rối (Goons)
Những người này khi tạo ra vấn đề để rồi mới đi giải quyết chúng, nhằm biện minh cho sự có mặt của mình. Thuật ngữ này mang tính ẩn dụ, không ám chỉ tội phạm, mà là những công việc có tính cách kiếm chuyện gây hấn, chỉ thấy ra vì có người đã thuê mướn, đã thúc giục họ phía sau.
Quân đội một quốc gia có tồn tại hiện diện do các quốc gia khác cũng có mặt quân đội. Sẽ không cần thiết nếu không có nơi nào có quân đội trong tay khi cầm quyền. Tương tự như vậy, những kẻ đi
"vận động hành lang" (lobbyist), chuyên gia
giao tiếp công chúng (PR), nhân viên tiếp thị qua điện thoại, hay luật sư chuyên trách kinh doanh thường chẳng có công việc nào thực sự có ý nghĩa cả.
Ngược lại, họ chỉ gây ra nhiều tác động tiêu cực đến xã hội. Nhiều người đồng ý rằng nếu những công việc như tiếp thị qua điện thoại biến mất, thế giới sẽ có phần dễ chịu, dễ sống hơn. Nếu tất cả luật sư chuyên trách về kinh doanh hay những kẻ chuyên đi vận động hành lang ngân hàng đột nhiên tan biến như làn khói, thế giới cũng sẽ dễ chịu hơn nhiều.
3/ Người vá lỗi (Duct Tapers)
Họ chỉ cho sửa chữa tạm thời các vấn đề do hệ thống vận hành kém hiệu quả, dù những vấn đề này lẽ ra không nên xuất hiện và tồn tại.
Nhân viên IT trong một cơ quan phải liên tục chỉnh sửa lại các lỗi của phần mềm lạc hậu thay vì cho nâng cấp hệ thống lên. Nhân viên hành chánh ở đại học cho sửa thủ công các biểu mẫu bị lỗi do quy trình quản trị kém cỏi. Công việc của họ giống như đi dán băng keo lên một hệ thống đã bị hỏng hóc, gây ra sự oán giận vì phải giải quyết những sai lầm lẽ ra không đáng có.
Sigmund Freud thậm chí đã nói về
"hội chứng rối loạn thần kinh của người nội trợ". Đó là tình trạng mà ông tin rằng, gây ảnh hưởng đến những phụ nữ bị buộc phải giới hạn cuộc sống của mình vào công việc nội trợ nhàm chán. Để trả thù, những người nội trợ này lại bị ám ảnh lớn về vấn đề sạch sẽ vệ sinh trong gia đình và do vậy họ đưa ra quy định nghiêm ngặt về việc giữ vệ sinh thật tốt trong nhà.
4/ Người điền form (Box Tickers)
Những người này chỉ thực hiện ra các thủ tục giấy tờ hoặc báo cáo vô nghĩa, chỉ để cơ quan hoặc tổ chức của họ tuyên bố rằng, họ
"đang làm việc gì đó", dù trên thực tế họ không tạo ra giá trị nào cả.
Trong các cơ quan chính phủ, khi xảy ra những vụ bê bối như nhận hối lộ hay đày đoạ dân chúng, một
"ủy ban xác minh sự thật" sẽ được thành lập ra để trấn an dư luận, dù hiếm khi nàp dẫn đến hành động, biện pháp cụ thể, hửu hiệu nào.
Trong các trường đại học, giảng viên thường phải ngồi điền hàng loạt các biểu mẫu đánh giá mức hiệu suất, nhưng rõ ràng là sẽ không giúp cho cải thiện chất lượng giảng dạy tốt hơn, mà chỉ phục vụ mục đích kiểm định hình thức. Lý do là trường đại học muốn tỏ ra cho thấy họ đang quan tâm đến chất lượng giảng dạy, nhưng trong thực tế họ chẳng hề quan tâm. Điều này chỉ làm lãng phí thêm thời gian và nguồn lực.
5/ Người giao việc (Taskmasters)
Họ cố tạo ra hoặc giám sát các công việc vô lý để khẳng định vai trò quan trọng của mình. Có hai loại dạng người: Loại 1 là những công việc không cần thiết do cấp trên bày vẽ ra, để giao việc mà cấp dưới có thể tự làm được ; loại dạng thứ 2 còn nguy hại hơn, tạo ra các nhiệm vụ tào lao hoặc thậm chí bày vẽ ra thêm nhiều công việc tào lao mới.
Một người trưởng phòng hành chánh ở trường đại học tổ chức các cuộc họp định kỳ không cần thiết hoặc yêu cầu có các báo cáo chi tiết từ các giảng viên, làm mất thời gian nghiên cứu. Họ còn được gọi là
"cỗ máy tạo công việc tào lao", gây ra lãng phí và bức xúc cho người khác.
***
Cuốn sách của Graeber không chỉ phơi bày ra những hiện tượng từ những công việc tào lao/vô nghĩa mà còn đặt câu hỏi nhằm chỉ trích về cách thức tổ chức công ăn việc làm trong xã hội. Trong bối cảnh hiện nay, khi trí tuệ thông minh nhân tạo (AI) đang làm thay đổi nhanh chóng phương cách chúng ta làm việc, vấn đề này càng trở nên cấp bách hơn.
AI có khả năng tự động hóa nhiều công việc hành chánh, tiếp thị, hoặc giám sát, những lãnh vực mà nhiều
"công việc tào lao" thường thấy xuất hiện tập trung nhiều. AI có thể thay thế con người để tự động cho điền form, chatbot AI có thể giải quyết công việc tiếp thị qua điện thoại, và hệ thống tự động hóa có thể loại bỏ nhu cầu về phương pháp cho vá lỗi trong các tổ chức hoạt đông kinh doanh, trong chính phủ kém hiệu quả.
Tuy nhiên, sự xuất hiện của AI cũng đặt ra nhiều thách thức đáng kể. Thay vì giải thoát con người ra khỏi các
"công việc vô nghĩa" để tập trung vào những việc mang tính sáng tạo cao và có giá trị thực tiển (như nghiên cứu, giáo dục, chăm sóc sức khỏe), xã hội hiện đại có nguy cơ tiềm tàng tạo ra các
"công việc tào lao mới" để giám sát con người hoặc để vận hành AI. Chẳng hạn, các vai trò như kiểm tra hoạt động chatbot hoặc kiểm tra nội dung AI có thể biến thành người giao việc hoặc người điền form trong kỷ nguyên mới này.
Chúng ta cần phải tái định hình hệ thống làm việc, giành ưu tiên các công việc có ý nghĩa lớn và xem xét đề xuất ra các giải pháp như thu nhập căn bản phổ quát (universal basic income), như tác giả Graeber có đưa ra góp ý. Chỉ qua trực tiếp đối mặt với thực tế này, chúng ta mới có thể tận dụng ứng dụng AI để xây dựng lên một xã hội hoạt động có hiệu quả hơn, nơi mà con người được tự do theo đuổi niềm đam mê và góp sức thực sự, thay vì bị mắc kẹt trong những
"công việc tào lao", "vô nghĩa vô bổ" nói trên.
Các bạn thử cho đối chiếu ra, xem nơi mình đang làm việc có công việc nào gọi là
"bullshit" kiểu này hay không?
