Đồng xu 1 cent cuối cùng và khoảnh khắc khép lại một thời
Ngày 12/11/2025, tại xưởng đúc tiền Philadelphia, Bộ Ngân khố Mỹ và U.S. Mint đã gõ những nhát búa lịch sử: đồng penny lưu hành cuối cùng chính thức được đúc ra. Từ nay, nước Mỹ dừng sản xuất penny cho mục đích lưu hành; chỉ còn những bản sưu tầm giới hạn hằng năm dành cho nhà sưu tập. Một kỷ nguyên 232 năm của đồng xu nhỏ bé – thứ mà hầu như ai sống ở Mỹ cũng từng nắm trong tay, làm rơi trong túi quần, quên ở hộc xe – lặng lẽ khép lại như vậy. Penny sẽ không biến mất khỏi đời sống ngay lập tức, nhưng từ hôm đó, không còn “em út” nào mới được chào đời để hòa vào dòng chảy tiền tệ nữa.
Vì sao nước Mỹ nói lời chia tay với 1 cent?
Lý do lớn nhất rất phũ phàng: lỗ nặng. Để sản xuất 1 đồng 1 cent, chính phủ phải tốn tới 3,69 cent tiền nguyên liệu, máy móc, nhân công… Nghĩa là cứ mỗi penny ra đời là ngân sách lại âm gần 2,7 cent. Tính ra, việc dừng penny giúp Mỹ tiết kiệm khoảng 56 triệu USD mỗi năm – con số đủ để tài trợ cho cả một chương trình xã hội hoặc nâng cấp hạ tầng ở nhiều bang. Trong thời đại số, thanh toán thẻ, ví điện tử, chuyển khoản gần như chiếm ưu thế, tiền mặt nói chung đã bớt vai trò, huống chi một đồng xu có giá trị… không mua nổi gì ngoài ký ức. Chưa kể, ngoài kia vẫn còn hơn 300 tỷ penny đang lưu hành nằm trong lọ, trong hũ, trong máy đếm tiền – quá đủ để đáp ứng nhu cầu lẻ tẻ trong nhiều năm tới mà không cần đúc thêm. Khi chi phí duy trì vượt xa lợi ích thực tế, quyết định “cho nghỉ hưu” đồng 1 cent là điều không thể tránh.
232 năm thăng trầm của đồng xu nhỏ nhất nước Mỹ
Hành trình của penny bắt đầu từ năm 1793, khi những đồng 1 cent đầu tiên được đúc gần như toàn bằng đồng đỏ. Đầu thế kỷ 19, nó chỉ là một đồng xu vô danh như bao đồng xu khác. Bước ngoặt đến vào năm 1909, khi chân dung Tổng thống Abraham Lincoln được khắc lên mặt trước – lần đầu tiên một người Mỹ thật sự “bước lên” tiền xu của Hoa Kỳ. Từ đó, đồng 1 cent gắn liền với hình ảnh vị tổng thống giải phóng nô lệ, nhỏ bé nhưng mang ý nghĩa biểu tượng rất lớn. Trước năm 1982, penny chứa tới 95% là copper, nặng, bền, màu đỏ sậm, cầm lên đã thấy “chắc tay”. Sau năm 1982, để tiết kiệm chi phí, Mỹ chuyển sang hợp kim 97,5% zinc mạ đồng, nhẹ hơn, rẻ hơn, và cũng… kém “chất” hơn trong mắt người hoài cổ. Năm 1943, giữa cao trào Thế chiến II, đồng được ưu tiên cho chiến tranh nên penny buộc phải làm bằng thép mạ kẽm – tạo nên dòng steel penny trắng xám rất đặc biệt, giờ trở thành món đồ sưu tầm được săn đón. Giai đoạn 2010–2025, mặt sau penny mang hình Union Shield – chiếc khiên biểu tượng cho sự thống nhất của nước Mỹ, như lời nhắc nhở âm thầm về một quốc gia từng chia đôi rồi hàn gắn. Giờ đây, tất cả những biến thể ấy sẽ dừng lại ở năm 2025 – năm cuối cùng penny còn được đúc để lưu hành.
Giữ penny có thành… kho báu?
Tin Mỹ ngưng đúc penny lập tức khiến nhiều người tự hỏi: “Vậy hũ penny ở nhà có lên giá không?” Câu trả lời là: có – nhưng phải đúng loại. Những đồng penny trước năm 1982, hàm lượng đồng thật cao, vốn đã được thị trường sưu tầm ưa chuộng. Dù luật cấm nấu chảy penny để lấy kim loại, giới “bulk traders” vẫn mua penny copper số lượng lớn với giá khoảng 2–3 cent/đồng, tức gấp đôi, gấp ba mệnh giá. Với hàng bao lớn cân ký, đây là món hàng có biên lợi nhuận riêng của nó. Những đồng hiếm hoặc lỗi mới là ngôi sao thật sự:
• 1909-S VDB – đồng Lincoln đầu tiên, đúc tại San Francisco, có ký hiệu VDB của người khắc.
• 1914-D – phát hành ít, ngày càng hiếm.
• 1955 Doubled Die – lỗi in trùng chữ, nhìn là nhận ra ngay.
• 1943 copper – năm đó đáng lẽ phải là thép, nên penny bằng đồng 1943 là… “quái vật huyền thoại”, cực kỳ hiếm.
Tùy chất lượng, những đồng này có giá từ vài trăm, vài nghìn, tới hàng chục nghìn hay thậm chí hàng triệu USD trong các cuộc đấu giá. Penny thường sau 1982 thì ít tiềm năng hơn, trừ khi là đồng lỗi hoặc bản proof đúc cho bộ sưu tầm. Còn penny năm 2025 – năm cuối cùng – chắc chắn sẽ được chú ý hơn bình thường, nhưng giá trị sưu tầm cao nhất sẽ tập trung vào những bản đặc biệt được đánh dấu, đúc trong lễ kỷ niệm, đi kèm chứng nhận.
Khi 1 cent không còn để tiêu, nó trở thành chất liệu ký ức
Khi vai trò thanh toán mờ dần, penny lại sống tiếp trong đời sống theo những cách thú vị khác. Người ta dùng penny để lát mặt bàn, ốp sàn, tạo thành những mảng mosaic đồng đỏ lấp lánh. Các điểm du lịch thì vẫn giữ máy ép penny souvenir: bỏ một đồng xu, thêm vài cent, nhận lại một miếng penny dập dẹt in hình cây cầu, bảo tàng, công viên bạn vừa ghé. Với trẻ con, penny là công cụ tuyệt vời để học đếm, học cộng trừ, phân loại theo năm, theo màu, thậm chí làm thí nghiệm hóa học nhỏ với đồng và kẽm. Và với người lớn, sưu tầm penny theo từng năm, từng xưởng đúc (P, D, S…), săn tìm những đồng hiếm trong cuộn xu từ ngân hàng là thú vui đơn giản nhưng rất “gây nghiện”.
Penny dừng đúc – nhưng chưa rời khỏi nước Mỹ
Quan trọng nhất: penny vẫn là tiền hợp pháp (legal tender). Dù không còn được sản xuất mới cho lưu hành, những đồng 1 cent đang nằm trong túi, trong hộc xe, trong hũ đựng xu ở góc nhà bếp vẫn có thể dùng bình thường. Chúng sẽ dần dần biến mất theo thời gian, bị thất lạc, bị giữ lại trong bộ sưu tầm, bị quên trong những chiếc lọ thủy tinh của các gia đình. Nhưng mỗi đồng penny ấy đều mang theo một câu chuyện nhỏ – lần đầu con nít được cho tiền tiêu vặt, lần trả tiền lẻ ở tiệm tạp hóa, lần nhặt được một đồng xu cũ mèm có tuổi đời lớn hơn cả chính mình. Một thời kỳ mới của tiền tệ Mỹ bắt đầu, nhưng biết đâu, đâu đó trong hũ penny cũ kỹ nhà bạn, đang có một đồng 1909-S VDB hay 1955 Doubled Die lặng lẽ nằm chờ ngày được phát hiện. Lúc đó, 1 cent không chỉ là 1 cent nữa – mà là cả một kho báu bằng đồng, bằng lịch sử và bằng ký ức.
