Kế hoạch 28 điểm: hòa bình hay ép đầu hàng?
Tại một góc phòng họp bên lề G20, khi Tổng thống Mỹ Donald Trump vắng mặt, các lãnh đạo châu Âu ngồi lại với nhau, trên bàn là bản kế hoạch hòa bình 28 điểm mà Washington vừa tung ra. Một bản kế hoạch được trình như “cơ hội cuối cùng cho hòa bình”, nhưng đọc kỹ, ai cũng thấy đó là một danh sách dài những nhượng bộ dành cho Moscow.
Ukraine được yêu cầu nhường lãnh thổ cho Nga, từ bỏ giấc mơ gia nhập NATO, chấp nhận bị giới hạn quy mô quân đội. Đổi lại, là một lời hứa hòa bình mơ hồ, cùng hạn chót: hoặc ký trước thứ Năm, hoặc chấp nhận nguy cơ bị Mỹ quay lưng. Trong bài phát biểu u ám gửi đến người dân, Tổng thống Volodymyr Zelensky gọi đây là lựa chọn giữa “mất đi phẩm giá” hoặc “mất đi chỗ dựa sinh tử là Hoa Kỳ”.
Các lãnh đạo châu Âu cố gắng lựa từng chữ để không làm Washington phật ý nhưng cũng không thể im lặng. Đức cảnh báo đây là cuộc chiến trên lãnh thổ châu Âu, không thể kết thúc nếu Ukraine và châu Âu không đồng ý. Anh nói “cần thêm nhiều việc phải làm với bản kế hoạch”. Các nước Bắc Âu – Baltic tuyên bố sẽ tiếp tục vũ trang cho Kyiv, vì “mọi giải pháp phải tôn trọng chủ quyền Ukraine”. Tất cả đều dùng chung một cụm từ ngoại giao nhưng lạnh lùng: “cần làm thêm việc”.
Nếu mất Mỹ: vũ khí, tình báo và bình oxy tài chính
Một Ukraine không còn Mỹ ở bên sẽ trụ được bao lâu? Câu hỏi ấy ám ảnh mọi bản phân tích chiến lược. Về vũ khí, đường ống từ châu Âu giờ đã lớn hơn từ Mỹ: từ khi nổ ra chiến tranh đến tháng 6/2025, châu Âu đã cam kết ít nhất 40 tỉ USD viện trợ quân sự, nhiều hơn Mỹ khoảng 5 tỉ. Nhưng trong những con số đó, có những thứ mà chỉ Washington cung cấp được – hoặc gần như thế: các hệ thống phòng không tối tân như Patriot, tên lửa tầm xa ATACMS, và quan trọng hơn cả là chia sẻ tình báo thời gian thực.
Không có mắt thần radar và vệ tinh của Mỹ, các tổ hợp Patriot, NASAMS hay IRIS-T sẽ “mù mờ” hơn rất nhiều. Không có dữ liệu từ Washington, khả năng Ukraine đánh chặn tên lửa, theo dõi di chuyển quân Nga hay đánh sâu vào lãnh thổ đối phương sẽ bị cắt cụt. Châu Âu đang cố gắng nâng cấp năng lực tình báo của mình, nhưng đó là câu chuyện của nhiều năm, trong khi chiến tranh thì tính bằng tuần, bằng tháng.
Rồi còn tiền. Quỹ Tiền tệ Quốc tế ước tính Ukraine cần 65 tỉ USD chỉ để bù đắp ngân sách trong một năm tới. EU vẫn loay hoay với bài toán dùng tài sản Nga bị phong tỏa làm bảo chứng cho các khoản vay. Kế hoạch 28 điểm của Trump và phía Nga không chỉ can thiệp mà còn muốn “ôm trọn” bài toán đó: 100 tỉ USD tài sản Nga bị đóng băng sẽ được đưa vào một quỹ đầu tư tái thiết do Mỹ dẫn dắt, và Washington sẽ nhận 50% lợi nhuận. Phần lớn tài sản Nga đang nằm ở châu Âu, nhưng văn bản lại viết như thể chỉ cần cái gật đầu của Nhà Trắng là đủ.
Tín hiệu gửi đến Kyiv rất rõ: chấp nhận bản kế hoạch, Mỹ sẽ ở lại – với tiền, vũ khí và tình báo. Từ chối, Ukraine sẽ phải bước vào một thế giới mới nơi an ninh và sinh tồn của mình chủ yếu do châu Âu gánh vác. Với một đất nước đang thiếu lính, thiếu tiền và niềm tin suy giảm vì bê bối, đó là một canh bạc khốc liệt.
Bảo đảm an ninh mơ hồ và ám ảnh “Yalta mới”
Trong 28 điểm, có một câu được trình như món “an ủi”: Ukraine sẽ nhận được “bảo đảm an ninh đáng tin cậy”. Nhưng làm thế nào, ai bảo chứng, cơ chế kích hoạt là gì – tất cả đều bỏ ngỏ. Một số thông tin rò rỉ nhắc tới ý tưởng coi mọi cuộc tấn công lớn của Nga vượt qua đường ranh giới mới là “đe dọa an ninh cộng đồng xuyên Đại Tây Dương”, nhưng cho đến nay chưa có gì được xác nhận, chưa có cam kết nào được Quốc hội Mỹ đóng dấu.
Đổi vai từ đồng minh sang “trọng tài” cũng là điểm khiến châu Âu lạnh gáy. Thay vì sát cánh với NATO, Mỹ trong văn bản này tự đặt mình vào vai người đứng giữa, tổ chức “đối thoại giữa Nga và NATO”. Với nhiều nhà quan sát, đây là cách hợp thức hóa việc Washington từ từ rút chân khỏi vai trò trụ cột an ninh châu Âu. Một số sử gia đã so sánh bầu không khí hiện tại với những thỏa thuận đen tối trong thế kỷ XX: từ Molotov-Ribbentrop đến Yalta – những cuộc “mặc cả trên đầu” các quốc gia nhỏ, đổi lấy hòa bình tạm bợ cho các cường quốc.
Ngay cả một số nghị sĩ Cộng hòa cũng tỏ ra khó chịu. Họ cảnh báo rằng việc mơ mộng kiểm soát vũ khí với một đối thủ như Vladimir Putin – người vừa xâm lược, vừa nói dối – là hành động cực kỳ ngây thơ. Nhưng thực tế trần trụi là: nếu Zelensky bác bỏ kế hoạch, ông có thể mất luôn cây cầu duy nhất nối Ukraine với Washington hiện nay.
Rubicon: khi bầu trời Ukraine bị nhuộm bởi drone Nga
Trong khi các nhà ngoại giao tranh cãi từng câu chữ ở Geneva, ngoài chiến tuyến, một cuộc cách mạng âm thầm khác đang diễn ra. Nga đã thành lập một đơn vị đặc biệt – Trung tâm công nghệ không người lái Rubicon – và chỉ trong thời gian ngắn đã biến lợi thế drone ban đầu của Ukraine thành điểm yếu chí tử.
Dưới sự hậu thuẫn của Bộ trưởng Quốc phòng Andrey Belousov, Rubicon phát triển thần tốc: từ phòng lab ở Moscow, các đơn vị của họ nhanh chóng xuất hiện khắp mặt trận. Họ đưa ra thế hệ drone quang học, điều khiển bằng cáp quang nên tín hiệu video thời gian thực gần như không thể bị gây nhiễu. Họ không chỉ tự đánh mà còn huấn luyện các đơn vị drone khác của Nga, dựng nên một “trường đại học” cho chiến tranh không người lái.
Tại Kursk, khi quân Ukraine vượt biên đánh sang lãnh thổ Nga, Rubicon xuất hiện và gần như cắt đứt toàn bộ tuyến tiếp tế bằng drone, buộc Kyiv phải rút quân đầu năm nay. Ở Donetsk, các chỉ huy Ukraine kể rằng chỉ trong vòng một tuần sau khi Rubicon được triển khai, họ đã mất phần lớn xe cộ, bệ phóng drone, ăng-ten và thiết bị liên lạc. Mọi di chuyển trong vòng 15 km từ tiền tuyến trở thành canh bạc giữa sống và chết: xe bọc thép, pháo binh có thể bị tấn công hàng chục lần mỗi ngày.
Rubicon không chỉ tấn công mà còn phòng thủ. Họ thiết lập mạng radar, hệ thống tác chiến điện tử để bắn hạ drone Ukraine, tận dụng việc đã thu giữ và mổ xẻ “mọi loại UAV chủ lực” mà đối phương sử dụng. Từ đó, họ tìm cách phá sóng, đánh lừa, hoặc bắt chước.
Trận đấu vô tận: phát hiện – tiêu diệt – phát hiện – tiêu diệt
Trước áp lực ấy, Ukraine cũng buộc phải thay đổi. Họ treo lưới trên đường, phát triển dòng drone FP-2 để tấn công các sở chỉ huy Rubicon cách tiền tuyến hai chục cây số, sao chép và cải tiến mẫu Molniya – chiếc UAV bằng gỗ dán của Nga có thể mang tới 7 kg thuốc nổ, bay sâu 30 km vào hậu phương đối phương và phóng thêm hai đạn FPV.
Nhưng cán cân đang nghiêng dần về phía Moscow, ít nhất là ở tốc độ sản xuất và triển khai. Nga bất ngờ học cách hợp tác với các hãng khởi nghiệp drone như Oko, chấp nhận những mô hình linh hoạt thay vì cấu trúc quân đội cứng nhắc xưa nay. Các chuyên gia cảnh báo: một quân đội Nga biết thích ứng, lại trang bị đầy rẫy drone tự hành, siêu nhỏ, khó phát hiện, sẽ là mối đe dọa không chỉ với Ukraine mà với cả châu Âu trong nhiều năm tới.
Một sĩ quan Ukraine mô tả công việc hàng ngày của đơn vị mình chỉ gói gọn trong mấy chữ: “Phát hiện, tiêu diệt, rồi lại phát hiện, lại tiêu diệt.” Đó là nhịp thở mới của chiến tranh, nơi mỗi bước chân, mỗi chiếc xe, mỗi anten bật lên đều có thể lập tức bị mắt thần trên trời khóa mục tiêu. Trong thế giới đó, con người trở nên nhỏ bé và mong manh hơn bao giờ hết.
Châu Âu trước ngã ba: nắm lấy Ukraine hay mặc cả với lịch sử
Khi Trump nói Zelensky có thể “tiếp tục chiến đấu đến khi tim nhỏ bé của ông cạn kiệt”, đó không chỉ là một câu nói vô tình tàn nhẫn, mà còn là lời nhắc rằng Washington đã sẵn sàng mệt mỏi với cuộc chiến này. Kế hoạch 28 điểm, với hạn chót và những lời đe dọa ngầm, là phép thử cho cả Kyiv lẫn châu Âu.
Nếu ký, Ukraine sẽ chấp nhận một nền hòa bình bị cắt xén, quân đội bị giới hạn, lãnh thổ bị xâm phạm, tương lai an ninh treo trên những “bảo đảm” khó đo lường. Nếu không ký, họ đối mặt với viễn cảnh nước Mỹ quay lưng, trong khi trên chiến trường, Rubicon và những đội quân drone đang dần biến khoảng trời phía đông thành vùng cấm.
Trong bức tranh ấy, châu Âu không thể mãi đóng vai khán giả lo lắng. Nhiều tiếng nói ở Baltics, ở Đông Âu đã nói thẳng: an ninh Ukraine là an ninh châu Âu, và nếu Mỹ không còn muốn lãnh đạo, thì châu Âu phải học cách tự đứng trên đôi chân mình – bằng ngân sách thật, bằng công nghiệp quốc phòng thật, chứ không phải bằng những tuyên bố hoa mỹ.
Lịch sử đã từng chứng kiến những bản thỏa thuận được ký vội để “chấm dứt chiến tranh”, rồi chỉ để mở ra những thảm họa lớn hơn. Giữa kế hoạch hòa bình bị xem là thiên lệch và bầu trời drone đặc quánh thuốc nổ, Ukraine đang bị ép phải chọn. Nhưng cái giá cuối cùng – một trật tự an ninh mới cho cả lục địa già – sẽ không chỉ được trả bằng máu của người Ukraine hôm nay, mà còn bằng tương lai của châu Âu ngày mai.
