Kế hoạch hòa bình 28 điểm của Tổng thống Mỹ Donald Trump đang gây tranh cãi tại nhiều thủ đô châu Âu. Các nhà lãnh đạo vừa tìm cách ghi nhận nỗ lực chấm dứt xung đột của ông Trump, vừa thừa nhận nhiều điều khoản trong đề xuất này là khó thể chấp nhận với Kiev.
Trong đó, nội dung bản đề xuất nêu rõ Ukraine phải nhượng bộ lãnh thổ, chấp nhận các giới hạn về quân sự và từ bỏ mục tiêu gia nhập NATO. Đổi lại, Mỹ cam kết cung cấp các bảo đảm an ninh nhằm ngăn Nga mở rộng vùng chiến sự sang châu Âu. Và ông Trump chỉ cho Ukraine thời hạn đến ngày 24/11 để chấp nhận kế hoạch hòa bình 28 điểm.
Theo ông Alex Christoforou - nhà đồng sáng lập kênh truyền thông The Duran, ngay sau khi kế hoạch hòa bình 28 điểm được báo chí tiết lộ, thông tin trên truyền thông trở nên hỗn loạn. Chỉ trong 24 giờ đã xuất hiện nhiều phiên bản khác nhau, được cho là từ nhiều nguồn như Reuters, Axios, Financial Times và một số nghị sĩ Ukraine. Điều này cho thấy tiến trình đàm phán chưa có cấu trúc rõ ràng và được triển khai trong trạng thái khẩn cấp.
"Nhịp độ thông tin dày đặc phản ánh sự lúng túng của các trung tâm quyền lực khi phải đối diện với nguy cơ chiến trường thay đổi không theo ý mình. Việc có nhiều bản kế hoạch xuất hiện cùng lúc cho thấy chưa có bản gốc nào thực sự đại diện cho lập trường chính thức của Mỹ", ông Christoforou nêu quan điểm.
Điều này dẫn tới một thực tế kế hoạch hòa bình chưa phải là một thỏa thuận hoàn chỉnh mà là tập hợp những ý tưởng được đưa ra để thử phản ứng của các bên. Nga xác nhận họ nhận được một tài liệu chính thức, nhưng nội dung lại không trùng khớp hoàn toàn với phiên bản báo chí đăng tải. Điều này cho thấy việc xây dựng cấu trúc kế hoạch vẫn đang diễn ra.
Trong khi đó, Tổng thống Zelensky cho rằng “Ukraine đang chịu sức ép chưa từng có” sau khi kế hoạch hòa bình 28 điểm được công bố và Washington không còn để Kiev tự quyết tiến trình hòa bình mà mọi sự lựa chọn đều nằm trên tay nước Mỹ.
“Ngay từ những ngày đầu của cuộc xung đột, chúng tôi luôn duy trì một lập trường rất đơn giản: Ukraine cần hòa bình. Một nền hòa bình thực sự - một nền hòa bình sẽ không bị phá vỡ bởi cuộc xung đột thứ ba. Một nền hòa bình trong phẩm giá với những điều khoản tôn trọng độc lập, chủ quyền và phẩm giá của người dân Ukraine", ông Zelensky cho hay.
Đây cũng là lần đầu tiên kể từ khi cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine bùng nổ vào tháng 2/2022, Mỹ đặt mốc thời gian cụ thể cho một thỏa thuận hòa bình với hàm ý rằng nguồn viện trợ có thể bị điều chỉnh nếu Ukraine không hợp tác. Vì ở thời điểm hiện tại, sức mạnh của Ukraine đang phụ thuộc lớn vào nước Mỹ.
Việc chia sẻ tình báo thời gian thực, cung cấp đạn pháo và hỗ trợ tài chính hàng tháng cho thấy không có quyết định quân sự nào của Ukraine có thể diễn ra nếu Washington rút lại sự hỗ trợ. Do đó, ông Zelensky phải tìm cách chuẩn bị dư luận cho khả năng nhượng bộ, dù điều này đi ngược lại lập trường “không nhượng lãnh thổ” mà ông từng tuyên bố.
Ông Christoforou cũng nhấn mạnh Ukraine đang ở vị thế cực kỳ bất lợi nếu từ chối thỏa thuận, chiến trường có thể sụp đổ; trong khi nếu chấp nhận, nguy cơ mất uy tín chính trị là rất rõ ràng. Sự giằng co này khiến phản ứng của Kiev trở nên thận trọng và thiếu quyết liệt trong việc đưa ra quyết định đồng ý hay không đối với kế hoạch hòa bình của ông Trump.
Tuy nhiên, ông Trump bày tỏ sự nghi ngờ về mốc thời gian của chính mình trước cuộc họp tại Geneva, khi nói với phóng viên tại bãi cỏ phía Nam của Nhà Trắng rằng kế hoạch này chưa phải là "đề xuất cuối cùng" của ông.
"Chúng tôi muốn đạt được hòa bình. Lẽ ra hòa bình phải có từ lâu rồi. Cuộc xung đột Ukraine với Nga lẽ ra không bao giờ nên xảy ra. Nếu khi đó tôi là tổng thống, cuộc chiến này sẽ không bao giờ xảy ra. Chúng tôi đang cố gắng chấm dứt. Bằng cách này hay cách khác, chúng tôi phải chấm dứt", ông Trump nói thêm.
Sự thận trọng từ châu Âu
Ngay sau khi Tổng thống Trump công bố thời hạn chót cho Ukraine để chấp thuận thỏa thuận hòa bình 28 điểm với một số yêu cầu cứng rắn của Nga, Ukraine và các đồng minh châu Âu phải vội vã đưa ra đề xuất đối phó. Theo tờ Reuters, những nước đồng minh của Ukraine tại châu Âu đã gặp nhau bên lề Hội nghị thượng đỉnh G20 ở Nam Phi để thảo luận về kế hoạch 28 điểm của Mỹ và đưa ra một tuyên bố chung khá thận trọng.
Một trong những người đứng sau tuyên bố này, Thủ tướng Đức Friedrich Merz cho rằng xung đột "chỉ có thể chấm dứt khi có sự đồng thuận của Ukraine và cả sự đồng thuận của chúng tôi, sự đồng thuận của châu Âu, bởi vì đây là một cuộc chiến trên lục địa châu Âu".
Tờ Al Jazeera cũng trích dẫn nguồn tin nhấn mạnh đồng minh châu Âu sẽ không chấp nhận một kế hoạch yêu cầu Ukraine phải đưa ra những nhượng bộ như vậy.
“Người dân Ukraine mong muốn hòa bình - một nền hòa bình công bằng, tôn trọng chủ quyền của tất cả mọi người, một nền hòa bình bền vững, không thể bị đe dọa bởi bất kỳ hành động gây hấn nào trong tương lai. Nhưng hòa bình không thể là sự đầu hàng", Ngoại trưởng Pháp Jean-Noel Barrot nói.
Thời điểm bản kế hoạch vừa công bố, Chủ tịch Hội đồng châu Âu Antonio Costa tuyên bố EU vẫn chưa nhận được thông báo chính thức về kế hoạch của Mỹ, nên "việc bình luận" về vấn đề này là "vô nghĩa". Có thể sẽ có thêm nhiều phản ứng từ châu Âu bắt đầu từ ngày 22/11, sau khi ông Costa và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen phát biểu tại hội nghị thượng đỉnh G20.
"Một kế hoạch 28 điểm đã được công bố. Chúng tôi sẽ thảo luận tình hình với các nhà lãnh đạo bên lề G20", bà Ursula von der Leyen phát biểu và cho rằng đồng minh nên làm rõ việc "không có gì liên quan đến Ukraine mà không có Ukraine".
Ở chiều hướng ngược lại, Phó tổng thống Mỹ JD Vance lại nhìn nhận những ý kiến từ châu Âu chỉ trích kế hoạch của ông Trump là "hiểu sai hoặc xuyên tạc thực tế". Ông nhấn mạnh châu Âu đang tồn tại "ảo tưởng rằng rót thêm tiền, thêm vũ khí hay thêm trừng phạt sẽ giúp Ukraine chiến thắng".
Đồng thời, Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố kế hoạch hòa bình Nga - Mỹ có thể trở thành nền tảng cho thỏa thuận hòa bình cuối cùng, song tiếp tục cáo buộc Kiev cản trở đàm phán. Ông cảnh báo Nga đủ khả năng mở rộng thêm phạm vi kiểm soát nếu Ukraine rút khỏi tiến trình hòa bình.
"Ukraine và đồng minh châu Âu vẫn chìm đắm trong ảo tưởng có thể gây ra thất bại chiến lược cho Nga trên chiến trường", ông Putin nói trong buổi họp với Hội đồng An ninh Liên bang Nga.
Tương lai nào dành cho Ukraine?
Ông Keir Giles, cố vấn cấp cao tại Chatham House có trụ sở tại London cùng nhiều nhà phân tích khác nói với Al Jazeera rằng thỏa thuận hòa bình 28 điểm của Mỹ không thể đi xa hơn, tương tự như những thỏa thuận trước đây.
"Bản kế hoạch này một lần nữa lặp lại trò chơi xoay vòng mà chúng ta từng trải qua nhiều lần trước đây", ông Giles nhìn nhận và tin rằng kế hoạch này sẽ vấp phải sự phản đối từ Ukraine và châu Âu.
Hiện tại, chưa rõ Mỹ sẽ cung cấp cho Ukraine những đảm bảo an ninh nào. Chi tiết cụ thể hơn về những đảm bảo này vẫn chưa được công bố. Tại Điểm 10 nêu “Mỹ sẽ nhận được bồi thường cho sự bảo lãnh này”. Mặc dù chưa rõ khoản bồi thường cụ thể là bao nhiêu nhưng nhiều chuyên gia cho rằng điểm 14 có thể làm sáng tỏ phần nào vấn đề này.
Cụ thể, 100 tỷ USD tài sản bị đóng băng của Nga cộng với 100 tỷ USD đóng góp từ châu Âu sẽ được sử dụng cho việc tái thiết Ukraine. Cùng với đó, Mỹ sẽ nhận được 50% lợi nhuận từ việc tái thiết Ukraine. Tuy nhiên, bản kế hoạch không nêu con số lợi nhuận này sẽ được tạo ra bằng cách nào.
Chưa dừng lại, kế hoạch hòa bình tiếp tục nêu Crimea, Luhansk và Donetsk sẽ được xem là lãnh thổ của Nga. Trong khi Donetsk và Luhansk được gọi chung là vùng Donbas. Crimea bị Nga giành quyền kiểm soát từ Ukraine vào năm 2014 và vẫn là vấn đề gây tranh cãi.
Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) nhận định nhìn chung, Ukraine vẫn kiểm soát 14,5% lãnh thổ ở Donbas, bao gồm các khu vực Donetsk xung quanh thành phố Sloviansk và Kramatorsk. Nga cũng kiểm soát 75% Zaporizhia và Kherson ở miền Nam Ukraine, giáp biển Đen. Kế hoạch này nêu rõ những chiến tuyến hiện tại sẽ bị đóng băng tại khu vực này.
