Trong cuộc sống hằng ngày, chúng ta thường được dạy dổ rằng, ra tay giúp đỡ người khác là một giá trị cao quý về đạo đức, một sợi chỉ đỏ kết nối giữa con người với nhau giữa bộn bề của thế giới đầy bất trắc và phiền toái.
Ai trong mỗi người chúng ta cũng ít nhiều đã từng chứng kiến những khoảnh khắc khó khăn của người lạ mặt: một ông lão bị ngã xe giữa đường phố đông đúc, một bà mẹ đơn thân vật lộn với gánh nặng cuộc sống, hay chỉ đơn giản là một người bạn đang chìm trong nỗi buồn không tên. Lúc ấy, trái tim chúng ta bị rung động, một giọng nói nội tâm thì thầm:
"Hãy giúp họ đi, vì chính bạn cũng có thể rơi vào hoàn cảnh ấy một ngày nào đó".
Thế nhưng, không phải ai ai cũng có hành động ngay lập tức. Có người lao vào giúp đỡ mà không chút mảy may do dự, biến khoảnh khắc ấy thành một câu chuyện đẹp về lòng nhân ái. Còn có những người, dù trong lòng chứa đầy thiện chí, lại thấy ngần ngại, rồi tự nhủ:
"Nếu không phải mình thì chắc chắn sẽ có người khác đến giúp thôi". Và rồi, khi biết bao nhiêu người cùng mang ý nghĩ ấy, ai sẽ là người thật sự dang tay? Câu hỏi này không chỉ là một nghịch lý về xã hội, mà còn là lời nhắc nhở sâu sắc về bản chất của con người, nơi mà lòng tốt không phải lúc nào cũng dễ dàng nảy nở, mà thường phải vượt qua một cuộc đấu tranh nội tâm đầy gay gắt.
Điều gì đã khiến cho chúng ta phải ngần ngại như vậy? Phải chăng chính là nỗi sợ về những rắc rối mà bản thân sẽ phải đối mặt, nếu có?
Thật sự ra, những rắc rối ấy dù không cần phải quá lớn lao, nhưng chỉ cần những điều nhỏ nhặt thôi cũng đủ để làm lung lay quyết định của chúng ta. Hãy tưởng tượng một buổi sáng bận rộn ở thành phố nhộn nhịp. Bạn đang vội vã lái xe đến công ty để kịp dự cuộc họp quan trọng, một hợp đồng lớn có thể làm thay đổi sự nghiệp của bạn.
Bất chợt, phía trước, một người phụ nữ trung niên bị ngã xe, giỏ rau củ trên xe đạp đổ tung tóe ra đường: cà chua lăn lóc, rau muống vương vãi, và những quả bí xanh lăn xa tít. Bà ấy hoảng hốt, cố gắng ngồi dậy nhưng tay chân run rẩy, rõ ràng là đang đau lắm.
Bạn cho ngừng xe, tim đập thình thịch. Một phần trong bạn muốn lao đến, giúp cho bà nhặt lên từng mớ rau, an ủi vài câu, thậm chí chở bà đến bệnh viện nếu cần. Nhưng rồi, những suy nghĩ khác ùa về như cơn lũ:
"Mình đang muộn rồi, cuộc họp sẽ bắt đầu trong 15 phút nữa. Nếu giúp, mình sẽ bị kẹt xe thêm, sếp sẽ mắng, và hợp đồng có thể bay mất". Hay là:
"Chỉ là rau củ thôi, bà ấy nhặt một mình cũng xong nhanh mà. Đường phố đông thế này, chắc chắn có ai đó sẽ dừng lại để giúp".
Bạn liếc mắt nhìn chung quanh, vài chiếc xe gắn máy lướt qua, vài người đi bộ cúi đầu tránh né. Không ai chịu dừng lại. Và bạn, với nỗi day dứt thoáng qua, vẫn cho nhấn ga đi, tự an ủi rằng:
"Mình không phải người xấu, chỉ là… không phải lúc này thôi".
Câu chuyện ấy không phải là hiếm gặp trong cuộc sống. Nó phản chiếu một hiện tượng tâm lý mà các chuyên gia về xã hội học gọi là
"hiệu ứng người ngoài cuộc" (bystander effect). Khi có càng nhiều người chứng kiến một sự việc, mỗi cá nhân lại càng ít có khả năng hành động, vì họ vô ý thức giao phó trách nhiệm đó cho người khác.
Nhưng trong sâu xa hơn, sự ngần ngại ấy xuất phát từ cuộc đấu tranh nội tâm giữa bản ngã cá nhân và giá trị nhân bản. Lòng tốt, sự yêu thương giữa người với người, không phải là một hành động tự phát đơn thuần, mà là quá trình phải buộc chọn lựa: vì bản thân hay vì người khác?
Nhiều người sẽ viện dẫn câu nói:
"Người không vì mình, trời tru đất diệt". Dù hiện tại không phải bản thân đang gặp nạn, nhưng họ nghĩ rằng, nếu ai cũng giúp đỡ vô điều kiện, thì ai sẽ lo cho chính mình đây?
Trong câu chuyện trên, người tài xế có thể tự biện minh:
"Dù có nhiều rau củ rơi vãi ra và chỉ một mình bà ấy nhặt thì chỉ lâu một chút là mọi việc xong ngay, không có gì quá nghiêm trọng. Hơn cả là mình đang bận việc gấp, đâu phải là mình không muốn giúp, mình cũng muốn giúp nhưng công việc của mình thật sự cần phải giải quyết xong ngay mới được". Những lời tự nhủ ấy nghe có vẻ hợp lý, thậm chí nhân văn, nhưng không biện minh ra điều gì hay ho mà chỉ cốt che giấu một sự thật phũ phàng rằng, chúng ta đang chọn sự an toàn của bản thân thay vì rủi ro nhỏ bé của lòng tốt.
Để minh họa rõ hơn, hãy nghĩ đến một câu chuyện khác. Đó là vào một buổi chiều mưa tầm tã, anh chàng sinh viên tên Tuấn đang chen chúc trên chuyến xe buýt đông đúc để về ký túc xá. Anh thấy mệt mỏi sau một ngày học hành căng thẳng, đầu óc chỉ nghĩ đến bữa cơm nóng hổi và giấc ngủ ngắn ngủi trước khi ôn bài.
Bất ngờ, một cụ ông già nua, tay cầm túi ni lông đựng vài lon sữa, trượt chân ngã dúi dụi giữa lối đi chật hẹp của xe buýt. Do đau đớn cụ kêu lên, lon sữa lăn ra trên sàn xe, và không một ai nhúc nhích cả. Mọi người chỉ dững dưng nhìn, thì thầm vài câu bâng quơ rồi quay mặt đi chổ khác. Minh đang đứng ngay bên cạnh, anh có thể dễ dàng cúi xuống đỡ cụ dậy, nhặt lon sữa và hỏi han vài câu.
Nhưng rồi, anh lại do dự:
"Xe đang đông người , nếu mình cúi xuống, sẽ chen lấn mọi người, có khi lại bị chửi. Với lại, tài xế sắp cho dừng ở trạm tiếp theo, chắc chắn sẽ có ai đó giúp cụ thôi. Mình còn phải về sớm để làm bài tập trong nhóm nữa chứ".
Anh liếc nhìn cụ ông, thấy đôi mắt cụ long lanh nước mưa lẫn nước mắt, và một nỗi ân hận chợt dâng trào. Cuối cùng, Minh quyết định ra tay hành động. Anh quỳ xuống giữa lối đi chật hẹp, đỡ cụ dậy, lau khô lon sữa và thì thầm:
"Cụ ơi, cháu giúp cụ nhé". Khoảnh khắc ấy, không chỉ có cụ ông mà cả những hành khách chung quanh bắt đầu xì xào, rồi một vài người khác cũng tham gia giúp đỡ. Minh tuy muộn học một chút, nhưng anh nhận ra rằng, sự ngần ngại ban đầu chỉ là bức tường mỏng manh, một khi vượt qua, lòng tốt sẽ lan tỏa như cơn mưa ấy, thấm đẫm cả không gian.
Từ những câu chuyện ấy, chúng ta thấy rằng, con người vốn không phải có bản chất xấu xa, mà chính sự ngần ngại của con người làm cho chúng ta chọn dừng lại. Chúng ta sợ rắc rối vì chúng ta đã quen với việc bảo vệ bản thân trước những sự bất trắc. Nhưng chính cuộc đấu tranh nội tâm ấy mới làm nên giá trị thực sự của lòng tốt. Đó không phải là hành động dễ dàng, mà là sự lựa chọn có ý thức, nơi mà chúng ta quyết định rằng, dù chỉ là một cử chỉ nhỏ bé, điều đó có thể làm thay đổi cuộc đời của ai đó. Và khi có nhiều người cùng vượt qua nỗi sợ ấy, xã hội sẽ không còn là nơi mà ai cũng ích kỹ khi nghĩ rằng
"nếu không phải mình thì ai đó sẽ giúp", mà trở thành một cộng đồng thực sự gắn kết, nơi mà lòng nhân ái không còn là chuyện ngoại lệ.
Hãy thử nghĩ xem, lần tới khi bạn chứng kiến một khoảnh khắc khó khăn của người khác, bạn sẽ chọn làm gì? Sự an toàn quen thuộc của bản thân, hay rủi ro nhỏ bé để gieo ra mầm yêu thương? Câu trả lời nằm trong trái tim mỗi chúng ta và chỉ khi dám hành động, chúng ta mới thực sự sống với lòng tốt đích thực.
