Nhiệm kỳ hai của ông Trump tạo cú sốc chiến lược xuyên Đại Tây Dương, buộc châu Âu từ quốc phòng, thương mại đến khí hậu phải điều chỉnh mạnh mẽ để thích nghi với trật tự địa chính trị mới.
Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu tại cuộc họp báo ở Nhà Trắng. Ảnh: THX/TTXVN
Nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Mỹ Donald Trump đã tạo ra một "cú sốc chiến lược" xuyên Đại Tây Dương, làm lung lay các trụ cột truyền thống của châu Âu, từ quốc phòng, thương mại, đến chính sách khí hậu. Dù gây ra sự chia rẽ và hoang mang, tác động này lại vô tình thúc đẩy lục địa già phải điều chỉnh, tự chủ hơn, và đối mặt với thực tế địa chính trị mới.
Theo nhận định của POLITICO, mặc dù cách nhau cả một đại dương, hầu như không có ngành công nghiệp nào ở châu Âu không bị ảnh hưởng bởi các hành động của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump. Các chính sách của ông đã làm suy yếu lòng tin, vốn là nền tảng của mối quan hệ đối tác hậu Thế chiến II giữa Mỹ và châu Âu.
Giáo sư Quan hệ quốc tế Manfred Elsig thuộc Đại học Bern lưu ý với POLITICO, tác động lớn nhất là việc làm suy yếu mối quan hệ đối tác Mỹ-châu Âu. Khối này nhận ra rằng Mỹ không còn là một đối tác đáng tin cậy và thân thiết nữa, làm xói mòn vốn chính trị quan trọng nhất là lòng tin.
Kết thúc "kỳ nghỉ chiến lược" và thúc đẩy tự chủ quốc phòng
Attila Demkó, nhà phân tích chính sách an ninh người Hungary, cho rằng ông Trump đã nói rõ rằng "kỳ nghỉ chiến lược" (strategic holiday) dành cho châu Âu đã kết thúc. Lục địa này phải trả giá đầy đủ cho việc phòng thủ của chính mình, và gần như toàn bộ chi phí hỗ trợ Ukraine vì cho đến nay, khối này chỉ "nói suông mà không hành động".
Nhận định này được cựu Đại sứ Mỹ tại NATO Kay Bailey Hutchison ủng hộ, khi cho rằng bằng cách thách thức châu Âu tự lực cánh sinh hơn, Tổng thống Trump có thể đang giúp đỡ châu Âu. Việc tăng cường khả năng phòng thủ, với sự đóng góp của mỗi quốc gia, cũng sẽ mang lại những lợi ích kinh tế đáng kể.
Thực tế là, sự không chắc chắn của chính quyền Trump đối với NATO đã biến việc tái vũ trang châu Âu thành một nhu cầu cấp thiết. Phó Giáo sư Aleksandra Sojka về chính trị châu Âu tại Đại học Carlos III ở Madrid cho biết, áp lực này đã tạo ra sự đồng thuận đáng kể giữa các nhà lãnh đạo châu Âu, cho phép đưa ra những quyết định mà trước đây không thể thực hiện được về mặt chính trị — chẳng hạn như loại trừ chi tiêu quốc phòng khỏi tính toán thâm hụt ngân sách và phân bổ kinh phí cho việc mua sắm quân sự phối hợp.
Chuyên gia Aliona Hlivco, người sáng lập kiêm Giám đốc điều hành của St. James's Foreign Policy Group và là cựu chính trị gia người Ukraine nhận định, sự hỗn loạn mà Mỹ gây ra trên toàn cầu đã buộc nhiều người châu Âu phải tỉnh ngộ, chuyển từ tư duy của một "tàu sân bay" (to lớn, chậm chạp) sang tốc độ và tư duy của một "thiết bị bay không người lái trên biển (nhanh nhẹn, linh hoạt). Các quốc gia như Đức, Pháp, và các nước Bắc Âu đang thay đổi, và sức mạnh quân sự hoàn toàn có thể trở thành yếu tố quyết định ai sẽ lãnh đạo châu Âu trong 50 năm tới.
Thương mại, khí hậu và khủng hoảng chủ quyền
Về kinh tế, nhiệm kỳ 2 của ông Trump làm cho "cộng đồng thương mại" xuyên Đại Tây Dương không còn là mô hình thương mại tương đối tự do, công bằng và ổn định. Giáo sư quan hệ quốc tế Manfred Elsig tại Viện Thương mại Thế giới thuộc Đại học Bern nhận định, châu Âu sẽ buộc phải tìm kiếm các đối tác thương mại khác tin tưởng vào một hệ thống dựa trên luật lệ nhằm giảm thiểu rủi ro và đảm bảo chuỗi cung ứng của mình.
Trong lĩnh vực khí hậu và môi trường, việc Mỹ rút khỏi các hiệp ước lớn như Hiệp định Paris đã gây hoang mang cho các nhà hoạt động. Nhà nghiên cứu cao cấp Heather Grabbe tại Bruegel, một viện nghiên cứu kinh tế có trụ sở tại Brussels lưu ý, Tổng thống Trump đã đánh lạc hướng châu Âu khỏi việc giải quyết những điểm yếu về tài nguyên dài hạn bằng cách tạo ra sự hoảng loạn về quốc phòng và thương mại. Sự tập trung quá mức vào an ninh ngắn hạn làm chệch hướng sự chú ý chính trị khỏi các biện pháp chống biến đổi khí hậu và nâng cao năng suất tài nguyên - những yếu tố mang lại an ninh dài hạn hơn.
Nhà kinh tế học và Giáo sư tại Đại học Warwick và Đại học Bonn, Thiemo Fetzer, nhấn mạnh thời đại của chính quyền Trump đã làm nổi bật cuộc khủng hoảng chủ quyền của EU, đặc biệt trong lĩnh vực kỹ thuật số và tài chính. Ông đặt ra ba con đường cho châu Âu: liên minh với Mỹ, liên minh với Trung Quốc, hoặc xây dựng nền độc lập về kinh tế và công nghệ của riêng mình. Con đường thứ ba đòi hỏi châu Âu phải hoàn thiện thị trường chung, tập trung nguồn lực quốc phòng, và mở rộng vai trò quốc tế của đồng euro để tăng cường ảnh hưởng tài chính.
Tác động mâu thuẫn đến bản sắc chính trị
Nhiệm kỳ của Tổng thống Trump đã có tác động sâu sắc và mâu thuẫn đến bản sắc chính trị châu Âu. Một mặt, nó củng cố các đảng hoài nghi châu Âu và các đảng theo chủ nghĩa dân túy, cung cấp sự xác nhận từ bên ngoài cho các luận điểm của họ.
Mặt khác, nó đã tạo ra một hiệu ứng đoàn kết mạnh mẽ giữa những người châu Âu khác, những người ngày càng coi trọng những thành tựu của hội nhập và sự bảo vệ nền dân chủ của họ. Phó Giáo sư Sojka chỉ ra rằng, niềm tin vào các thể chế EU đã phục hồi về mức trước khủng hoảng, và sự ủng hộ đối với các chính sách toàn khối đang ở mức cao kỷ lục. Về bản chất, ông Trump có thể vô tình trở thành chất xúc tác cho sự thống nhất và tự lực của châu Âu, ngay cả khi ông làm gia tăng sự chia rẽ trong xã hội châu Âu.
Giám đốc Sunder Katwala của tổ chức British Future nhận định, chính quyền Trump đã thay đổi châu Âu nhiều nhất bằng cách mang đến một viễn cảnh u ám khác về một trong những tương lai có thể xảy ra. Sự hỗn loạn này đã buộc các nhà lãnh đạo và công chúng châu Âu phải nỗ lực xem xét lại các giả định của mình trong mọi lĩnh vực chính sách.
