Nh́n lại toàn bộ cuộc đời Thang Ḥa, lư do ông không bị Chu Nguyên Chương diệt trừ không nằm ở việc công lao ít hay nhiều, mà ở trí tuệ tiến thoái đúng lúc...
Trong lịch sử khai quốc nhà Minh, Thang Ḥa là một trường hợp đặc biệt hiếm hoi. Ông là công thần vào sinh ra tử cùng Chu Nguyên Chương từ buổi đầu dựng nghiệp, công lao không thua kém những danh tướng như Từ Đạt hay Thường Ngộ Xuân, vậy nhưng lại không rơi vào kết cục bi thảm như rất nhiều khai quốc công thần khác dưới triều Hồng Vũ. Trái lại, Thang Ḥa có thể an nhàn về già, bảo toàn được bản thân và gia tộc, qua đời ở tuổi 70, c̣n được truy phong vương tước. Để lư giải v́ sao Thang Ḥa không bị Chu Nguyên Chương diệt trừ, cần nh́n tổng thể cả con người, hành vi, lựa chọn chính trị lẫn trí tuệ sinh tồn của ông trong bối cảnh một triều đại nổi tiếng khắc nghiệt và đẫm máu.
Thang Ḥa sinh năm 1326, tự Đỉnh Thần, là đồng hương với Chu Nguyên Chương. Ngay từ khi thiên tai liên tiếp, triều Nguyên suy yếu, Hồng Cân quân nổi dậy khắp nơi, Thang Ḥa đă tham gia khởi nghĩa và chính ông là người mời Chu Nguyên Chương cùng nhập cuộc. Không chỉ dừng lại ở việc kết giao, Thang Ḥa c̣n là người đầu tiên đứng ra kêu gọi các thủ lĩnh nghĩa quân thống nhất dưới quyền chỉ huy tối cao của Chu Nguyên Chương. Trong thời điểm hỗn loạn, khi ai cũng muốn tự lập thế lực riêng, hành động này cho thấy Thang Ḥa vừa có tầm nh́n, vừa sớm xác định rơ vị trí của ḿnh: ủng hộ tuyệt đối một người lănh đạo duy nhất, chứ không mưu cầu vai tṛ “đồng minh ngang hàng”.
Thang Ḥa là một trong những công thần hiếm hoi không bị Chu Nguyên Chương thanh trừ.
Trong suốt quá tŕnh chinh chiến, Thang Ḥa luôn là tướng lĩnh xông pha trận mạc. Khi tấn công Trần Dă Tiên, ông trúng tên vào đùi trái nhưng vẫn rút mũi tên ra tiếp tục chiến đấu, cuối cùng bắt sống được đối phương cùng các tướng lĩnh. Ở mặt trận Thường Châu, nơi giáp ranh với thế lực Trương Sĩ Thành, ông giữ pḥng tuyến cực kỳ chặt chẽ, không để lộ tin tức, nhiều lần đánh bại quân Ngô Tôn, bắt hàng ngàn địch binh. Những chiến công này khiến Thang Ḥa trở thành đại tướng nắm binh quyền lớn, từng được thăng đến Trung thư tả thừa, địa vị và uy tín đều rất cao.
Chính ở đây đă xuất hiện mầm mống nguy hiểm. Chu Nguyên Chương là hoàng đế xuất thân thấp kém, từng trải qua vô vàn phản bội, nên sau khi lên ngôi năm 1368, ông cực kỳ đa nghi. Thời Hồng Vũ nổi tiếng với “Tứ đại án”, mỗi vụ đều liên lụy hàng vạn người, rất nhiều công thần khai quốc bị giết hoặc bị tru di. Trong bối cảnh ấy, những tướng lĩnh lâu năm, từng nắm đại quân trong tay, lại càng khiến Chu Nguyên Chương bất an. Đây chính là điểm khác biệt mấu chốt giữa Thang Ḥa và phần lớn công thần khác.
Thang Ḥa là người “thức thời biết điều” đúng nghĩa. Ông rất sớm nhận ra tâm lư của Chu Nguyên Chương: hoàng đế không c̣n cần những đại tướng lập công ngoài chiến trường, mà chỉ cần sự tuyệt đối phục tùng và không đe dọa đến ngai vàng. Khi cảm nhận được việc tiếp tục nắm quân quyền chỉ khiến bản thân trở thành cái gai trong mắt hoàng đế, Thang Ḥa chủ động xin giao lại binh quyền, từ quan về quê. Điều quan trọng là ông làm việc này rất sớm, sớm hơn hầu hết các tướng lĩnh khác, và hoàn toàn không tỏ ra miễn cưỡng hay oán thán.
Sau khi rút lui, Thang Ḥa không lợi dụng danh nghĩa công thần để hưởng thụ xa hoa hay phô trương thế lực. Ông sống như một người b́nh thường, quản lư con cháu và gia nô rất nghiêm, tuyệt đối tuân thủ pháp luật triều đ́nh, không ỷ thế hiếp đáp dân chúng. Hàng xóm láng giềng đều kính trọng ông như một bậc trưởng giả hơn là một đại công thần. Trong con mắt Chu Nguyên Chương, Thang Ḥa v́ thế không phải mối nguy, mà là h́nh mẫu của một bề tôi “biết thân phận”.
Sự tinh tế của Thang Ḥa c̣n thể hiện rơ trong những t́nh huống tưởng như rất nhỏ. Câu chuyện đi săn gấu dưới thời Hồng Vũ là ví dụ tiêu biểu. Khi Chu Nguyên Chương nói ai săn được gấu đen sẽ được trọng thưởng, hầu hết quan lại đều háo hức tham gia, coi đó là cơ hội thể hiện năng lực và lấy ḷng hoàng đế. Chỉ riêng Thang Ḥa đứng yên, lấy lư do tuổi cao, chân chậm mắt mờ không thể đi săn. Chu Nguyên Chương nghe xong tỏ ra rất hài ḷng, bởi ông thấy ở đó sự tự biết ḿnh và không ham danh lợi.
Sau đó, khi người thân cận thắc mắc v́ sao bỏ lỡ cơ hội, Thang Ḥa bảo hăy phân tích chữ “熊” – chữ “gấu”. Theo cách lư giải của ông, chữ này được tạo thành từ chữ “能” (năng lực) và bốn chấm hỏa 灬, tượng trưng cho oán, hận, tham, sân. Một người “săn gấu” chẳng khác nào tự phô bày năng lực giữa thời điểm mà hoàng đế đang e dè những kẻ quá “có năng”. Cách giải thích này cho thấy Thang Ḥa hiểu rất rơ tâm lư Chu Nguyên Chương: hoàng đế không sợ kẻ bất tài, mà sợ người quá giỏi, quá nổi bật.
Năm 1385, Thang Ḥa chính thức xin từ quan về quê. Chu Nguyên Chương bên ngoài tỏ ra luyến tiếc, nhưng trong ḷng lại rất vui v́ trút được một mối lo tiềm tàng. Điều này càng chứng minh quyết định của Thang Ḥa là hoàn toàn chính xác. Về sau, khi quân Nhật xâm chiếm vùng Thượng Hải, Chu Nguyên Chương lại gọi Thang Ḥa ra giúp việc, chứng tỏ ông vẫn giữ được sự tín nhiệm tuyệt đối của hoàng đế. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ, ông lại lặng lẽ lui về, không hề tranh công.
Năm 1395, Thang Ḥa qua đời v́ bạo bệnh, thọ 70 tuổi. Ông được truy phong Đông Âu Vương, thụy Tương Vũ – một vinh dự hiếm hoi đối với công thần thời Hồng Vũ. So với vô số cái chết thảm của các khai quốc công thần khác, cuộc đời Thang Ḥa gần như viên măn.
Nh́n lại toàn bộ cuộc đời Thang Ḥa, lư do ông không bị Chu Nguyên Chương diệt trừ không nằm ở việc công lao ít hay nhiều, mà ở trí tuệ tiến thoái đúng lúc. Ông trung thành nhưng không phô trương, có công nhưng không cậy công, hiểu vua nhưng không nịnh vua, biết khi nào nên xông pha, khi nào nên lùi bước. Như nhận xét của nhiều học giả hiện đại, Thang Ḥa là trường hợp “ngưu tầm ngưu” hiếm có trong thời Hồng Vũ: một người đủ thông minh để sống sót giữa cơn lốc chính trị khốc liệt. Câu nói của cổ nhân “Dùng bỏ có lúc, hành tàng ở ta” dường như được thể hiện trọn vẹn qua cuộc đời ông, và đó chính là ch́a khóa giúp Thang Ḥa giữ được cả danh, lẫn mạng, lẫn phúc cho hậu duệ.
Vietbf @ Sưu tầm
