Trương Tác Lâm không phải là người theo chủ nghĩa quân chủ. Ông ta chỉ là kẻ muốn quyền lực bằng mọi giá, giống như hầu hết các quân phiệt khác. Rất ít người có niềm tin chính trị thực sự, vì đa số là những lãnh đạo quân sự chẳng quan tâm mấy đến việc cai trị Trung Quốc, mà chỉ chú trọng đến quyền kiểm soát cá nhân của họ đối với đất nước...
Trương Tác Lâm, tự Vũ Đình, sinh năm 1875 tại huyện Hải Thành, tỉnh Phụng Thiên, là một trong những quân phiệt nổi bật và gây tranh cãi nhất trong lịch sử cận đại Trung Quốc. Xuất thân nghèo khó, cha mất sớm, tuổi thơ của Trương gắn liền với những công việc lao động tay chân như bán túi xách, làm thợ mộc để mưu sinh. Con đường tiến thân của ông không đi qua giáo dục chính quy hay khoa bảng, mà gắn chặt với bạo lực, vũ lực và sự linh hoạt chính trị mang tính cơ hội. Từ một kẻ giữ ngựa, rồi làm cướp, Trương dần bước vào hàng ngũ quân đội nhà Thanh, và chính những biến động cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX đã tạo điều kiện để ông vươn lên thành “con hổ Mãn Châu”.
Sau Chiến tranh Giáp Ngọ, khi trật tự cũ của nhà Thanh lung lay, Trương Tác Lâm quay về quê, tổ chức đội Bảo an và nhanh chóng được các thế lực quân sự địa phương thu nạp. Bằng khả năng thao túng, đàn áp đối thủ và sẵn sàng thay đổi lập trường chính trị, Trương từng bước tích lũy binh lực. Trong Cách mạng Tân Hợi năm 1911, ông đứng về phía các thế lực chống Cách mệnh, đàn áp người của Cách mệnh Đảng tại Đông Bắc. Việc ủng hộ Viên Thế Khải giúp Trương được thăng tiến nhanh chóng, trở thành một trong những trụ cột quân sự tại Mãn Châu. Khi Viên Thế Khải xưng đế, Trương không ngần ngại đứng về phía này, coi đó là cách loại bỏ đối thủ và củng cố thế lực cá nhân.
Trương Tác Lâm. Ảnh: Chat GPT.
Sau khi Viên Thế Khải chết, cục diện quân phiệt phân tranh mở ra, Trương Tác Lâm nhanh chóng kiểm soát toàn bộ Đông Tam Tỉnh, trở thành thủ lĩnh của Phụng hệ. Trên danh nghĩa, ông là quan chức của Trung Hoa Dân quốc, nhưng trên thực tế, Mãn Châu là lãnh địa riêng của Trương, nơi mọi quyền lực chính trị, quân sự, kinh tế đều quy tụ vào tay ông. Ông vừa đàn áp các lực lượng đối lập, vừa khéo léo duy trì quan hệ với các cường quốc bên ngoài, đặc biệt là Nhật Bản và Liên Xô, để bảo vệ vị thế của mình.
Chính mối quan hệ với Nhật Bản là điểm then chốt dẫn đến cái chết của Trương Tác Lâm. Trong nhiều năm, người Nhật coi Đông Bắc Trung Quốc là khu vực lợi ích chiến lược, đặc biệt về tài nguyên và vị trí địa chính trị. Trương Tác Lâm hiểu rõ sức mạnh của Nhật, nên bề ngoài tỏ thái độ chống Nhật để lấy lòng dư luận, nhưng phía sau lại âm thầm thương lượng, nhượng bộ có chọn lọc nhằm duy trì quyền lực. Tuy nhiên, khác với những quân phiệt sẵn sàng trở thành bù nhìn, Trương vẫn muốn giữ Mãn Châu trong tay mình, không chấp nhận để Nhật trực tiếp kiểm soát vùng đất này.
Khi Trương Tác Lâm đánh bại Phùng Ngọc Tường và tiến vào Bắc Kinh năm 1926, trở thành người kiểm soát trên thực tế của Chính phủ Bắc Dương, người Nhật bắt đầu lo ngại. Trong con mắt Tokyo, Trương không còn là một công cụ dễ điều khiển, mà là một trở ngại. Ông vừa giữ Bắc Kinh, vừa duy trì quân đội mạnh ở Đông Bắc, vừa không chịu hoàn toàn phục tùng Nhật. Đặc biệt, khi Bắc phạt của Tưởng Giới Thạch diễn ra, Trương đứng giữa hai áp lực: Quốc dân đảng từ phía nam và Nhật Bản từ phía đông bắc. Ông tìm cách giữ thế cân bằng, nhưng chính sự lưỡng lự này khiến Nhật Bản quyết định loại bỏ ông.
Đến đầu năm 1928, cục diện chiến tranh trở nên bất lợi cho Trương. Khi mâu thuẫn nội bộ Quốc dân đảng được giải quyết, An Quốc quân liên tiếp thất bại. Trương buộc phải rút khỏi Bắc Kinh, quay về Phụng Thiên để bảo toàn lực lượng. Về phía Nhật Bản, họ không muốn Trương quay lại Đông Bắc với tư cách một lãnh chúa độc lập. Trong kế hoạch của quân phiệt Nhật, cái chết của Trương sẽ mở đường cho một trật tự mới dễ kiểm soát hơn.
Tối ngày 3 tháng 6 năm 1928, Trương Tác Lâm lên chuyến tàu hỏa từ Bắc Kinh trở về Phụng Thiên. Đây là một hành trình tưởng như quen thuộc, nhưng thực chất đã bị theo dõi và chuẩn bị từ trước. Rạng sáng ngày 4 tháng 6, khi đoàn tàu đến khu vực Hoàng Cô Truân, một đoạn đường sắt gần Thẩm Dương, một khối thuốc nổ cực mạnh được kích hoạt đúng thời điểm đoàn tàu đi qua. Vụ nổ phá hủy toa tàu của Trương, khiến ông bị thương cực nặng. Dù được đưa về Phụng Thiên cấp cứu, Trương Tác Lâm vẫn tử vong không lâu sau đó.
Vụ ám sát Hoàng Cô Truân là một trong những vụ mưu sát chính trị chấn động nhất lịch sử Trung Quốc cận đại. Dù phía Nhật ban đầu phủ nhận liên quan, nhiều bằng chứng sau này cho thấy đây là hành động do các sĩ quan cấp tiến của quân đội Quan Đông thực hiện. Mục tiêu của họ là loại bỏ Trương Tác Lâm để tạo khoảng trống quyền lực, từ đó dễ dàng can thiệp sâu hơn vào Đông Bắc. Điều mà người Nhật không lường trước được là phản ứng của con trai Trương, Trương Học Lương.
Sau cái chết của cha, Trương Học Lương được tôn làm người chấp chưởng quân chính Đông Bắc. Khác với cha mình, Trương Học Lương lựa chọn con đường hợp tác với Quốc dân đảng, tuyên bố Đông Bắc trở cờ, quy phục chính phủ Nam Kinh. Quyết định này không chỉ chấm dứt Chính phủ Bắc Dương, mà còn khiến kế hoạch kiểm soát Mãn Châu bằng con đường “thay thế quân phiệt” của Nhật tạm thời thất bại.
Nhìn lại cuộc đời Trương Tác Lâm, có thể thấy ông không trung thành với bất kỳ lý tưởng chính trị nào ngoài lợi ích của bản thân và quyền kiểm soát Mãn Châu. Ông có thể là người ủng hộ nhà Thanh, người theo Cộng hòa, kẻ ủng hộ Viên Thế Khải hay người mượn danh Bắc Dương, tất cả đều chỉ nhằm hợp pháp hóa quyền lực của mình. Tuy nhiên, chính mong muốn giữ Mãn Châu độc lập khỏi sự kiểm soát trực tiếp của Nhật đã khiến ông trở thành cái gai trong mắt phát xít Nhật.
Cái chết của Trương Tác Lâm không chỉ khép lại sự nghiệp của một quân phiệt lão luyện, mà còn đánh dấu bước ngoặt lớn trong lịch sử Trung Quốc. Nó cho thấy giới hạn của chính trị cơ hội trong bối cảnh chủ nghĩa đế quốc ngày càng hung hãn, và cũng mở ra một giai đoạn mới, nơi số phận Đông Bắc gắn chặt hơn bao giờ hết với những biến động lớn của khu vực Đông Á.
Vietbf @ Sưu tầm
