(Minh họa)
Khởi đầu cuộc chiến tranh thương mại lần thứ hai, ông Donald Trump, tổng thống Mỹ, đã ra lệnh cho đánh thuế 10% lên hàng hóa nhập cảng từ TQ bắt đầu từ hôm thứ Ba, 4 tháng Hai, kể cả những
"gói hàng nhỏ lẻ" hiện được miễn
"thuế nhập cảng" (tariff) theo một quy định đã có mặt gần trăm năm nay gọi là
"de minimis". Nhưng chỉ ba ngày sau, thứ Sáu, 7/2 ông Trump bất ngờ cho hủy bỏ lệnh này.
Khi ông Trump đình chỉ việc đánh thuế các gói hàng nhập cảng có giá trị dưới 800 USD, có nghĩa là thương nhân TQ vẫn được tiếp tục đem bán vào Mỹ hàng triệu gói hàng nhỏ lẻ mà không phải chịu mức thuế nào cả.
Vậy,
"De minimis" là chính sách chủ trương gì, có ý nghĩa gì với đời sống người Mỹ và tại sao ông Trump lại vội vã cho đảo ngược quyết định như vậy?
"De minimis" theo tiếng La Tinh có nghĩa là
"vặt vãnh, không quan trọng". Theo
Ủy Ban Thương Mại Quốc Tế Hoa Kỳ (ITC),
"de minimis" được đưa vào Section 321 trong luật Thuế Nhập Cảng hồi năm 1930 (
U.S. Tariff Act of 1930) như một cách để giúp cho người Mỹ không phải chịu thuế khi nhận quà tặng, khi trở về từ những chuyến du lịch ở ngoại quốc hoặc mua những món hàng ít giá trị từ nước ngoài.
Hiện có khoảng 100 quốc gia được phép gửi vào Mỹ những gói hàng có giá trị dưới 800 USD mà không phải chịu thuế và các gói hàng ấy cũng không phải qua quy trình kiểm tra nghiêm ngặt của Cục Quan thuế và Biên phòng (
CBP).
"Lỗ hổng" bị lợi dụng khai thác triệt để
Tuy vậy, theo thời gian, chính sách
"de minimis" này đã trở thành một lỗ hổng lớn trong hệ thống thuế quan và bị các đối tác thương mại lợi dụng, nhất là sau khi chính phủ ông Barack Obama nâng mức giá trị được miễn thuế của gói hàng từ 200 lên 800 USD theo đạo luật lưỡng đảng
"Trade Facilitation and Trade Enforcement Act of 2016". Đây là mức miễn thuế hào phóng nhất thế giới so với mức 150 euro (156 USD) của các nước Liên Âu, 70 USD của Nhật, 50 USD của Mexico, 15 USD của Canada hoặc 7 USD của TQ.
Cùng với sự bùng phát của hệ thống thương mại điện tử (
e-commerce), sự mở rộng mạng lưới hoạt động của các công ty vận chuyển quốc tế như
UPS, DHL và
FedEx, mức miễn thuế hào phóng của Mỹ đã khiến cho việc nhập cảng gói hàng nhỏ lẻ tăng vọt:
từ 134 triệu gói năm 2015 lên đến 1,37 tỷ gói năm 2024, theo số liệu của
Reuters Investigates cho thấy. Năm 2024 bình quân mỗi ngày
CBP tiếp nhận và xử lý khoảng 4 triệu gói hàng nhỏ lẻ so với 2,8 triệu gói mỗi ngày vào năm 2023.
Ở TQ, chính phủ khuyến khích thương nhân đẩy mạnh xuất cảng loại
"hàng nhỏ lẻ" vào Mỹ, giảm thuế 13% cho họ, nhằm tạo cho người Mỹ một lối sống dựa vào hàng hóa giá rẻ mà TQ có nhiều lợi thế. Một báo cáo của
Congressional Research Service cho công bố ra tuần trước có ghi nhận, tổng giá trị hàng miễn thuế nhập cảng từ TQ trong năm 2023 đã tăng lên 66 tỷ USD so với chỉ có 5,8 tỷ USD hồi năm 2018.
Năm 2023, TQ đưa vào Mỹ 641 triệu gói hàng nhỏ lẻ miễn thuế, cộng với 42 triệu gói từ Hồng Kông trong khi Mexico chỉ đưa 101 triệu gói hàng và Canada 91 triệu gói, theo số liệu ghi nhận của
Reuters. Hai hãng bán hàng giá rẻ trực tuyến
Temu và
Shein của TQ đã chiếm hơn một nửa tổng số gói hàng nói trên và có thể nói,
"lỗ hổng" về quan thuế và biên phòng là yếu tố quyết định đến sự tăng trưởng mạnh mẽ của hai công ty này tại Mỹ.
Nhiều người Mỹ có thói quen mua hàng của
Temu và
Shein trên mạng trực tuyến. Thống kê ghi nhận có đến 73% số đơn mua hàng trực tuyến được miễn thuế là từ các mã bưu chính (zip code) nghèo, cho thấy một bộ phận người nghèo và trung lưu ở Mỹ sống nhờ vào việc mua sắm các mặt hàng tiêu dùng giá rẻ và được miễn thuế.
"De minimis" lợi bất cập hại
Những người ủng hộ chính sách
"de minimis" lập luận nói rằng, nó đã giúp cho người tiêu dùng Mỹ, nhất là người nghèo, tiết kiệm chi tiêu và kiềm chế nạn lạm phát. Nhưng những người phản đối lại cho rằng, luật
"de minimis" này lợi bất cập hại. Một mặt, làn sóng hàng tiêu dùng giá rẻ và miễn thuế tràn ngập thị trường đã gây ra nhiều khó khăn cho các công ty sản xuất trong nước, giúp cho các thương nhân ngoại quốc như
Shein và
Temu có lợi thế hơn thương nhân Mỹ ngay tại thị trường Mỹ. Nhưng đáng sợ hơn là kẻ xấu đang lợi dụng thủ tục kiểm tra lỏng lẻo đối với các gói hàng miễn thuế để đưa vào Mỹ hàng quốc cấm, hàng độc hại cho sức khỏe và môi trường, thậm chí cả vũ khí và nhất là ma tuý tổng hợp fentanyl.
Theo một báo cáo chi tiết của
CBP vào tháng Mười năm ngoái, nhan đề
"Buyer Beware: Bad Actors Exploit 'De Minimis' Shipments", ngoài loại thực phẩm có hại như thịt gia súc bị nhiễm vi khuẩn, hầu như tuần nào đội kiểm tra của US-CBP tại phi trường quốc tế JFK ở New York cũng phát hiện được các gói
nitazene, xylazine – các tiền hóa chất dùng để bào chế ma túy tổng hợp fentanyl, nếu ít thì vài gram, nhiều thì một vài pound, ngụy trang trong các gói hàng miễn thuế gửi đến các địa chỉ nhà riêng ở Mỹ.
Ma túy tổng hợp fentanyl, mạnh hơn morphine khoảng 50 lần, là nguyên nhân chính gây ra tử vong cho thanh niên Mỹ. Chỉ trong năm 2023 đã có 107,543 người Mỹ bị thiệt mạng do dùng fentanyl quá liều, theo số liệu của Trung Tâm Phòng Ngừa Dịch Bệnh (
CDC) cung cấp. Điều tra của
Reuters cũng ghi nhận trong năm 2023,
CBP đã thu giữ được 7,584 pound chất bào chế fentanyl, tăng gấp bốn lần kể từ năm 2021. Trong số này có 5,127 pound bị thu giữ ở phi trường quốc tế Los Angeles (LAX), California, và 1,984 pound ở phi trường JFK New York.
Súng AK-47 tháo rời, các bộ phận của vũ khí đóng trong nhiều thùng khác nhau, được bọc trong giấy bạc và phủ chocolate, cũng là mặt hàng thường tìm thấy che giấu trong các gói hàng miễn thuế này.
Khó để cho bãi bỏ "de minimis"
Tác hại của
"lỗ hổng" về quan thuế có liên quan đến
"de minimis" này đã được báo động từ lâu nhưng việc ngăn chặn là không dễ dàng vì có liên quan đến luật lệ do Quốc Hội đã phê chuẩn. Vào năm 2023, Thượng nghị sĩ Tammy Baldwin (DC-Wisconsin) và Thượng nghị sĩ Bill Cassidy (CH-Louisiana) đề xuất ra dự luật
"De Minimis Reciprocal Act" nhằm loại TQ ra khỏi danh sách các quốc gia được gửi hàng miễn thuế vào Mỹ. Tháng Tư năm ngoái, Thượng nghị sĩ Baldwin và Thượng nghị sĩ Mike Braun (CH-Indiana) lại đề ra dự luật
"Ensure Accountability in the De Minimis Act" yêu cầu Bộ Tài Chính và CBP có biện pháp ngăn chặn việc nhập cảng miễn thuế các hàng hóa:
1/làm bằng lao động cưỡng bức;
2/hàng giả, vi phạm bản quyền;
3/chứa chất cấm như fentanyl và tiền chất bào chế fentanyl…
Tuy vậy các dự luật này không tiến triển được mà bị chìm trong nghị trình soạn thảo luật của Quốc Hội.
Sốt ruột trước tác hại của fentanyl, hồi tháng Chín, 2024, 126 dân biểu Dân Chủ trong Hạ Viện đã gửi thư cho Tổng thống Joe Biden yêu cầu ông cho ban hành sắc lệnh lấp lỗ hổng
"de minimis" nhưng chính phủ ông Biden trong những ngày tháng cuối đã không đưa ra biện pháp đủ mạnh mẽ một phần vì lo ngại nếu bãi bỏ
"de minimis" sẽ làm cho giá hàng hóa tăng lên, tác động bất lợi đến lựa chọn của cử tri trong cuộc bầu cử tháng Mười Một, 2024.
Sắc lệnh của ông Trump hôm 4 tháng Hai không thay thế hoặc hủy bỏ chính sách
"de minimis" nhưng buộc hàng hóa nhập cảng từ TQ phải chịu mức thuế 10% và chịu sự kiểm tra nghiêm ngặt hơn của
CBP. Ngay sau sắc lệnh của ông Trump, Bưu Điện Mỹ (
USPS) đã thông báo ngừng việc vận chuyển bưu kiện từ TQ và Hồng Kông đến Mỹ trong khi các công ty vận chuyển khác như
UPS, FedEx, DHL đều lên tiếng phản đối. Trong khi đó, các kho hàng nhập cảng tại các phi trường lớn đang tràn ngập với số lượng hàng hóa chờ được kiểm tra, gây ra tắc nghẽn trong hoạt động xuất nhập cảng.
Có thể do hiện tượng bị tắc nghẽn, do sự phản đối của các công ty vận chuyển, do biện pháp trả đũa từ TQ hoặc do lo ngại phản ứng của cử tri vì giá cả leo thang mà chỉ vài ngày sau khi sắc lệnh có hiệu lực, ông Trump đã
"đổi ý", cho đình hoãn việc đánh thuế lên các gói hàng nhập cảng từ TQ có giá trị dưới 800 USD.
USPS cũng ra thông báo tiếp tục nhận vận chuyển bưu kiện từ TQ mà họ đã tạm ngừng vào hôm trước đó.
Toà Bạch Ốc nói rằng, việc đình hoãn này chỉ là tạm thời, sẽ được tái lập sau khi
"Bộ trưởng Thương Mại bảo đảm với tổng thống rằng, các hệ thống phù hợp đã được thiết lập để xử lý nhanh chóng [các gói hàng nhập cảng] và thu thuế đầy đủ".
Hiện nay
CBP phải cho xúc tiến nhanh việc tuyển dụng và đào tạo nhân viên, cải tiến trang thiết bị và kỹ thuật để có thể kiểm tra và tính thuế hàng triệu gói hàng nhỏ lẻ mỗi ngày. Chưa rõ đến lúc nào thì công việc này sẽ được hoàn thành, lệnh áp đặt thuế sẽ được nối lại, người tiêu dùng Mỹ nên chuẩn bị sẵn sàng cho khả năng hàng hóa TQ sẽ không còn rẻ nữa.
Về lâu dài, chưa biết ông Trump có dứt khoát cho triệt hạ việc TQ lợi dụng lỗ hổng
"de minimis" này hay không. Sự kiện ông Trump hoãn thi hành luật cấm mạng TikTok hoạt động tại Mỹ mà Quốc Hội đã cho thông qua, giảm mức thuế đánh vào hàng hóa TQ xuống 10% thay vì 60% như lời ông đã hứa khi tranh cử và vụ đổi ý cho đình hoãn việc áp đặt thuế lên hàng hóa nhỏ lẻ từ TQ cho thấy ông Trump dường như không mấy mạnh tay trong việc chống TQ về kinh tế sau khi vấp phải một thực tế phức tạp trong giao dịch thương mại Mỹ-TQ.
