Trong lúc cả vùng Trung Đông đang sục sôi vì sự đối đầu thật căng thẳng và dữ dội giữa Iran và Israel, Qatar, vốn chỉ là một quốc gia nhỏ bé nhưng giàu có, lại một lần nữa xuất hiện ở vị trí quen thuộc: người đứng ra trung gian để dàn xếp hòa bình.
Thủ tướng Sheikh Mohammed bin Abdulrahman al-Thani của Qatar đã giúp đứng ra làm trung gian cho lệnh ngừng bắn giữa Iran và Israel. (Ảnh: Reuters)
Tối muộn của ngày 23/6 vừa qua, trong một phòng họp với màu tím đặc trưng, giới chức Qatar đã cho triệu tập các phóng viên để phản đối vụ Iran đã phóng 19 hỏa tiển tầm trung vào căn cứ Al Udeid, căn cứ Không quân của Hoa Kỳ nằm giữa sa mạc phía Tây Doha.
Người phát ngôn viên của Bộ Ngoại giao Qatar, ông Majed al-Ansari, tuyên bố nước này
"có quyền cho đáp trả", đồng thời kêu gọi giảm sự leo thang và bắt đầu tiến hành đàm phán hòa bình giữa Iran và Israel.
Song trên thực tế, ở trước thời điểm đó, Qatar đã âm thầm vào cuộc, giữ vai trò làm trung gian giữa đồng minh Mỹ của Israel và chính quyền Iran trong một nỗ lực ngoại giao sau hậu trường, thể hiện rõ ra lập trường
"thực tế và khéo léo" của quốc gia vùng Vịnh nhỏ bé này.
"Diễn biến này cho thấy Qatar có thể bị chịu đòn nhưng vẫn hành xử rất thực tế, sáng suốt", bà Sanam Vakil, Giám đốc Chương trình Trung Đông-Bắc Phi tại Viện
Chatham House (Anh Quốc), đưa ra nhận định.
Vừa là mục tiêu bị tấn công, vừa là người đứng ra dàn xếp
Sau khi Hoa Kỳ ra tay ném bom không kích các cơ sở hạt nhân của Iran nhằm đáp trả sự căng thẳng đang có chiều hướng leo thang trong khu vực vào sáng 22/6, Iran lập tức đã cho đáp trả bằng loạt hỏa tiển nhắm vào căn cứ Al Udeid, nơi mà Hoa Kỳ đặt căn cứ cho hàng ngàn binh sĩ trú đóng và là Bộ chỉ huy đầu não chiến lược trong khu vực.
Tuy nhiên, theo Thiếu tướng Shayeq Misfer al-Hajri, Phó Tổng tham mưu trưởng liên quân Qatar, gần như toàn bộ 19 hỏa tiển tầm trung đã bị đánh chặn, và chính phủ Doha biết trước rằng, cuộc tấn công sẽ sắp xảy ra.
Ngày hôm sau, Qatar triệu tập đại sứ Iran tại Doha nhưng không công bố bất cú biện pháp trừng phạt hoặc trả đũa nào, hành động được giới quan sát viên cho là
"một phần của kịch bản đã được tính toán kỹ lưỡng", theo cựu Đại sứ Anh tại Qatar, ông Nicholas Hopton.
Trong hai tuần đối đầu thật căng thẳng giữa Iran và Israel, các nước vùng Vịnh, trong đó có Qatar, có theo dõi sát sao và lo ngại sâu sắc về nguy cơ leo thang lan rộng sang lãnh thổ của họ, đặc biệt khi các cơ sở năng lượng chiến lược, vốn là huyết mạch kinh tế có thể trở thành mục tiêu tiếp theo.
Là quốc gia vùng Vịnh duy trì mối bang giao tương đối gần gũi với Iran trong nhiều năm qua, Qatar luôn tránh phải đối đầu trực diện. Khác với những nước có bang giao mỏng manh với Iran như Saudi Arabia, Bahrain hay quốc gia đang là đối tác thương mại lớn của Tehran là UAE, Qatar được xem là sự
"lựa chọn an toàn, đầy tin tưởng" nếu Teheran muốn nhắm vào quân đội Mỹ mà vẫn giữ được cánh cửa để đối thoại trong khu vực này.
Theo 3 nhân vật ngoại giao am hiểu trực tiếp về quá trình thương lượng, chính quyền Trump đã yêu cầu Qatar hỗ trợ nhằm truyền đạt lời đề xuất ngừng bắn đến Iran. Tổng thống Trump được cho là đã thông báo với Quốc vương Qatar, Sheikh Tamim bin Hamad al-Thani, rằng Israel đã đồng ý với đề xuất ngừng bắn do phía Hoa Kỳ đưa ra, theo tin của
New York Times cho biết.
Ngay sau đó, Thủ tướng kiêm Ngoại trưởng Qatar, Sheikh Mohammed bin Abdulrahman al-Thani, đã có điện đàm với phía lãnh đạo Iran, thuyết phục Teheran chấp nhận thỏa thuận ngừng bắn, chỉ vài giờ trước khi lệnh này sẽ có hiệu lực vào rạng sáng ngày 24/6.
Một giới chứctại Tòa Bạch Ốc cũng đã xác nhận vai trò làm trung gian của Quốc vương Qatar trong quá trình thương lượng, song từ chối tiết lộ ra thêm các chi tiết vì chưa được phép để phát ngôn công khai.
Đại sứ Iran tại Liên Hợp Quốc, ông Amir-Saeid Iravani, đã gửi lời cảm ơn đến Qatar về vai trò trung gian trong lệnh ngừng bắn giữa Iran và Israel, tại cuộc họp của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc hôm 24/6, theo thông tin từ
CNN.
Cân bằng giữa lên án và đối thoại
Ngoại trưởng Qatar, ông Sultan bin Saad al-Muraikhi, tuyên bố, quốc gia ông "lên án mạnh mẽ" vụ tấn công này vì đã vi phạm đến chủ quyền của nước này, khẳng định Qatar có quyền cho đáp trả. Nhưng ngay sau đó, Thứ trưởng Ngoại giao Majed al-Ansari lại nhấn mạnh rằng, Qatar là một trong những quốc gia đầu tiên cảnh cáo về nguy cơ tình hình có thể leo thang từ phía Israel, lời phát ngôn được giới quan sát viên xem là
"nỗ lực giữ thế đứng trung gian rất khôn khéo".
Về phía Iran, Hội đồng An ninh Quốc gia Tối cao tuyên bố vẫn
"cam kết duy trì mối mối bang giao nồng ấm và mang tính lịch sử với Qatar". Người phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Iran cũng khẳng định Teheran sẽ không để
"những hành vi gây hấn của Mỹ và Israel chia rẽ họ với các quốc gia anh em trong khu vực".
Giới chuyên gia nhận xét hiếm có một vụ xâm phạm chủ quyền nào lại kèm theo nhiều lời
"xin lỗi ngầm và thiện chí giữ gìn mối bang giao" đến như vậy.
Vai trò của Qatar một lần nữa đã được chứng minh: là quốc gia duy nhất có thể đối thoại với những
"kẻ đối đầu" của Hoa Kỳ: từ bọn khủng bố Taliban, Hamas đến chính Iran. Và hơn thế, Qatar được cả hai đảng Dân chủ và Cộng hòa ở Mỹ tin tưởng, một điều hiếm có với bất cứ quốc gia đồng minh nào ở vùng Trung Đông.
Từ khi chiến sự tại Gaza đã bùng nổ vào tháng 10/2023, Qatar cũng đã đóng vai trò làm cầu nối giữa Israel và bõn Hamas, nhóm vũ trang tay sai thân tín của Iran, góp phần định hình chiến lược đối ngoại trung lập của mình, tuy linh đông nhưng có hiệu quả tốt, dễ nhận thấy ra.
Tổng thống Trump tại Căn cứ Không quân Al Udeid ở Doha vào tháng 5/2025. (Ảnh: Reuters)
Giá trị về mặt chiến lược của Qatar cũng được chính đặc phái viên của ông Trump, ông Steve Witkoff, khẳng định trong một cuộc phỏng vấn với người dẩn chương trình trong Fox News, ông Tucker Carlson gần đây.
"Họ không có đòi hỏi gì. Họ tự bỏ tiền chi trả cho mọi chi phí phát sinh của căn cứ Không quân này. Hoa Kỳ không phải bỏ ra một xu teng nào cả. Điều đó thật rất hiếm thấy", ông này cho biết.
Khi được hỏi liệu Qatar có phải là
"đại diện của Iran", ông Witkoff đáp:
"Đúng là họ là một quốc gia Hồi giáo, từng có quan điểm hơi cực đoan, nhưng họ đã cho điều chỉnh lại lập trường quan điểm rất nhiều. Điều mà họ muốn là hòa bình thực sự và họ muốn được công nhận là người dẫn đắt kiến tạo hòa bình".
Thậm chí, cây bút kỳ cựu chuyên về ngoại giao và các vấn đề đối ngoại ông Patrick Wintour của
Guardian đã phải nhận xét về vai trò của Qatar khi cho rằng,
"Hiếm thấy có cuộc xung đột nào phức tạp và nghịch lý như cuộc chiến giữa Iran-Israel, và hiếm có quốc gia nào 'đa chiều' như Qatar".
