Khi đạo đức trở thành vai diễn, kẻ thật thà sẽ bị loại khỏi vở kịch

[troopy]

Một xã hội càng khen thưởng những thứ dễ giả vờ – như đức hạnh, lòng tốt, lý tưởng – thì càng khiến người ta bỏ rơi bản chất thật của mình để đóng một vai người tốt. Không phải vì họ muốn. Mà vì nếu không làm vậy, họ không sống nổi trong trò chơi này.
Khi bạn thấy những kẻ thăng tiến là người biết "đúng lúc lên tiếng", biết "tạo thiện cảm", biết "làm người khác thấy họ có đạo đức", còn những người sống thật lại bị loại ra vì “thô”, “khó gần”, “thiếu tinh tế” — thì bạn đang sống trong một hệ thống thưởng công cho kỹ năng đạo đức hóa, chứ không phải đạo đức.
Người lưu manh thì nói thẳng điều mình muốn. Người giả vờ đạo đức thì diễn nó bằng cách cao quý. Nhưng cả hai đều đang sống vì cùng một mục tiêu: được công nhận, được lợi thế, được yên thân. Chỉ khác nhau về vỏ bọc.
Người thật sự đạo đức thường không hợp thời. Bởi họ không giỏi đóng vai. Không giỏi thích nghi với nhịp giả tạo. Họ sẽ không tham gia vào những cuộc trò chuyện xã giao vô nghĩa. Họ sẽ không tỏ ra xúc động trước thứ họ không tin. Họ không nói đạo lý chỉ để được đánh giá là “có chiều sâu.” Họ sống bằng bên trong, chứ không tối ưu hóa vỏ ngoài.
Và vì vậy, họ bị cho là “khó hiểu,” “lập dị,” “chưa đủ mềm,” “không khéo xử lý.” Trong một xã hội đã định nghĩa "lương thiện" bằng cách biểu diễn, người không biểu diễn sẽ bị nhìn như thiếu lương thiện.
Tại sao vậy? Vì phần lớn xã hội không được xây để ưu tiên sự thật. Nó được xây để ưu tiên sự dễ chịu. Mà sự thật, phần lớn thời gian, không dễ chịu.
Muốn sống sót trong một xã hội như thế, bạn có hai cách: hoặc học cách thao túng thật giỏi – nghĩa là lưu manh đúng mức. Hoặc học cách ngụy trang thật khéo – nghĩa là tạo ra phiên bản đạo đức giả nhưng đáng tin.
Cách thứ ba – sống thật, nghĩ gì nói nấy, thấy sai là phản biện, giữ yên lặng khi chưa chắc – thường khiến bạn bị hiểu lầm, bị gạt ra lề, bị chụp mũ là “nguy hiểm” hoặc “thiếu nhạy cảm.”
Sống thật chưa bao giờ là con đường ngắn. Nhưng đó là cách duy nhất để đến nơi mà bạn không phải sống thêm lần nữa trong vai ai khác.
Không phải ai diễn đạo đức đều xấu. Không phải ai lưu manh đều độc ác. Nhưng khi sống trong một xã hội mà phần thưởng không dành cho người thành thật, thì kẻ biết cách tạo hình mới là kẻ sống sót. Và đó không phải lỗi của từng người. Đó là phản chiếu của cơ chế mà họ đang sống trong.
Người chiến thắng không phải người sống sót sau cùng, mà là người không cần phải diễn vai gì để tồn tại.

VietBF@sưu tập