Nghệ sĩ Ưu tú Xuân Hinh - người tiên phong đưa hài kịch băng đĩa đến với đại chúng và vẫn giữ được sức hút mănh liệt ngay cả trong năm 2025, thế nhưng sự nghiệp của ông vẫn gắn liền với câu chuyện "lỡ hẹn" danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, khiến nhiều người không khỏi tiếc nuối.
Thời trẻ của nghệ sĩ Xuân Hinh. (Ảnh: FBNV)
Nghệ sĩ Xuân Hinh (tên khai sinh Bùi Xuân Hinh, sinh năm 1960 tại Bắc Ninh) sinh ra trong một gia đ́nh đông con (7 anh chị em), bố mẹ đều là giáo viên. Là con cả, nghệ sĩ Xuân Hinh đă sớm phải gánh vác trách nhiệm gia đ́nh, phụ giúp bố mẹ từ những công việc nhà như trông em, nấu cơm, trồng rau, bắt cua, cất vó... đến việc kiếm tiền mưu sinh bằng nhiều nghề vất vả như buôn chó, bán đồng nát. Chính tuổi thơ lam lũ, phải lăn lộn với cuộc sống dân dă này đă trở thành nguồn cảm hứng và chất liệu quư giá, thấm đẫm vào từng vai diễn.
Bước ngoặt nghệ thuật đến với ông một cách t́nh cờ. Năm lớp 7, khi đoàn Quan họ về xă tuyển sinh, ông đến ứng tuyển với tâm lư đi thi cho vui nhưng không ngờ lại trúng tuyển. Ông trở thành thành viên Đoàn dân ca quan họ Bắc Ninh từ đó. Sau 6 năm gắn bó với quan họ, đến năm 1983, ông quyết định chuyển hướng sang nghệ thuật chèo. Ông "đánh liều" đăng kư thi vào trường Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội và đă trúng tuyển. Sau khi tốt nghiệp, ông chuyển công tác về Nhà hát Chèo Hà Nội và gắn bó trọn đời với sân khấu chèo và hát văn.
Nghệ sĩ Xuân Hinh tự nhận ḿnh là kẻ chọc cười dân dă. (Ảnh: FBNV)
Sự nghiệp của ông là sự kết hợp hoàn hảo giữa hài kịch hiện đại và nghệ thuật dân gian (như chèo, hát xẩm, quan họ, chầu văn), tạo nên phong cách "dân dă, tự nhiên". Lối diễn của ông đậm chất đời sống, mộc mạc và dễ dàng chạm đến trái tim khán giả b́nh dân. Ông tự nhận ḿnh là " Kẻ chọc cười dân dă" – một danh xưng thể hiện trọn vẹn tâm niệm phục vụ quần chúng. Chính tâm niệm này đă giúp ông trở thành "Vua băng đĩa" của miền Bắc, đưa nghệ thuật dân gian đến với hàng triệu gia đ́nh qua các sản phẩm hài Tết.
Tên tuổi nghệ sĩ Xuân Hinh gắn liền với nhiều vở diễn kinh điển như: "Người ngựa - Ngựa người", "Lư Toét xử kiện", "Hề cu sứt", "Thị Màu lên chùa", "Chuyện t́nh Lan và Điệp" (chèo),... Ngoài ra ông c̣n lấn sân sang điện ảnh và truyền h́nh trong phim "Vượt qua bến Thượng Hải" (2005).
Sự nghiệp rực rỡ của ông được ghi nhận bằng danh hiệu Nghệ sĩ Ưu tú cùng giải thưởng San Francisco tại Mỹ v́ những đóng góp trong việc bảo tồn Văn hóa Nghệ thuật truyền thống Việt Nam.
Sự nghiệp của ông không chỉ được biết đến qua các vở diễn, đĩa hài Tết hay các vai hài tại chương tŕnh hài Tết cuối năm, mà c̣n được biết đến bởi sự đóng góp, lưu giữ văn hóa truyền thống, kiến trúc ở công tŕnh Bảo tàng đạo Mẫu. Đây có thể nói là công tŕnh tâm huyết cả đời của nghệ sĩ Xuân Hinh.
Bảo tàng đạo Mẫu đă được ghi danh là công tŕnh đầu tiên và duy nhất của Việt Nam lọt vào danh sách 14 công tŕnh kiến trúc tốt nhất thế giới.
Theo NSƯT Xuân Hinh, dự án Bảo Tàng Đạo Mẫu được The World Around chọn để giới thiệu tại hội nghị thượng đỉnh kiến trúc 2024 tại bảo tàng Guggenheim Newyork. Dự án được lựa chọn là một trong 14 câu chuyện để thảo luận về tương lai của kiến trúc trên toàn thế giới.
Bảo tàng rộng 5.500m2 tọa lạc tại Hiền Ninh, Sóc Sơn, ngoại thành Hà Nội, được sử dụng 5 triệu viên ngói cổ và hàng triệu viên gạch thất cổ mua từ 500 nhà dân trên cả nước. Đồng thời Bảo tàng nằm giữa vườn cây ăn quả 50 năm tuổi, có cột, cổng nguyên bản khiến cho tổng thể ngôi nhà rất gần gũi với thiên nhiên.
Bảo tàng được thiết kế gồm: Nơi trưng bày hiện vật, pḥng treo tranh và nhiều pḥng chức năng khác. Bảo tàng không chỉ có kiến trúc độc đáo mà c̣n có một thư viện để trưng bày, lưu giữ sách về hát văn, hầu đồng, quan họ, nhiều bức tranh cổ, liên quan các loại h́nh nghệ thuật dân gian.
Theo nghệ sĩ Xuân Hinh, bên trong Bảo tàng có một góc đặc biệt, đó là nơi ông đặt chiếc xe kéo - đạo cụ trong vở Người ngựa, ngựa người - tác phẩm ông diễn cùng Thanh Thanh Hiền.
Nghệ sĩ Xuân Hinh: V́ sao "Vua hài" nhiều lần lỡ hẹn danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân?
Mặc dù được công chúng yêu mến tuyệt đối, Nghệ sĩ Ưu tú Xuân Hinh lại nhiều lần lỡ hẹn với danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân. Đây là một chủ đề gây nhiều tranh căi trong dư luận và giới nghệ sĩ. Điều này dẫn đến sự tiếc nuối lớn từ đồng nghiệp và công chúng, khi nhiều ư kiến cho rằng, với sức ảnh hưởng và đóng góp to lớn của ḿnh cho nghệ thuật dân gian và hài kịch, nghệ sĩ Xuân Hinh hoàn toàn xứng đáng được vinh danh, vượt lên trên những tiêu chí đánh giá về huy chương hay giải thưởng hội diễn.
Việc ông chưa được xét tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân với nhiều lư do, trong đó tiêu chí số lượng huy chương tại các hội diễn cấp quốc gia.
Và lư do quan trọng hơn đó là trong các đợt xét tặng gần đây (điển h́nh là đợt xét tặng năm 2023), nghệ sĩ Xuân Hinh đă chủ động không nộp hồ sơ, khẳng định quan điểm cá nhân: "Tôi được làm “nghệ sĩ của nhân dân” là vui rồi. C̣n những danh hiệu khác tôi xin miễn bàn," điều này thể hiện sự giản dị và quan điểm vượt lên trên những giải thưởng chính thức.
Năm 2025, Xuân Hinh tiếp tục chứng minh sức ảnh hưởng của ḿnh qua việc tham gia vào các hoạt động nghệ thuật đương đại. Nổi bật là sự hợp tác táo bạo trong MV "Bắc Bling" của ca sĩ Ḥa Minzy. Sự kiện này mang ư nghĩa lớn khi ông, một nghệ sĩ truyền thống kỳ cựu, góp giọng và thậm chí là đọc rap trong một sản phẩm hiện đại (Rap/Pop), thành công trong việc kết nối văn hóa truyền thống Bắc Ninh (quan họ, chèo) đến thế hệ khán giả trẻ tuổi.
Hiện tại cuộc sống của ông đang rất hạnh phúc và viên măn với người vợ là bà Nguyễn Phương Lan (người Hà Nội), cùng vợ chồng con gái (Bảo Linh - Đức Triệu), con trai (Xuân Quang) và cháu ngoại.
Dù chưa được nhận danh hiệu Nghệ sĩ nhân dân nhưng vị trí của ông trong giới nghệ thuật, giới showbiz Việt luôn là sao hạng A. Cát xê Xuân Hinh cũng thuộc vào hàng “khủng” tùy thuộc vào từng thời điểm và sự kiện. Nghệ sĩ Xuân Hinh từng tiết lộ cát-xê có thể lên tới 100 triệu đồng vào dịp Tết, nhưng con số này dao động tùy thuộc vào hợp đồng và có thể cao hơn nữa với những đơn vị lớn. Bên cạnh đó, ông cũng tiết lộ từng nhận 12 triệu đồng khi diễn ở miền Nam, nhưng giá trị quy đổi tương đương với 4 cây vàng tại thời điểm cách đây 20 năm.
Vietbf @ Sưu tầm
