Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam: Rồi sẽ đi về đâu?

Theo nhà phân tích: Ít bất ngờ tại Đại hội Đảng, và có khả năng chẳng có gì ở phía trước.

Helen Clark, viết riêng cho GlobalPost

Ngày 20-1-2011

Tường trình từ Melbourne, Australia – Tiết trời lạnh giá và ẩm thấp bất ngờ ở Hà Nội mùa đông năm nay tạo nên một khung cảnh phù hợp để làm nền cho Đại hội Đảng lần thứ 11 của Việt Nam, vừa bế mạc trong tuần.

Các vấn đề bức xúc hiện nay chỉ là thứ yếu sau những bài diễn văn khoa trương om sòm, và chúng cũng chìm xuồng như niềm hy vọng về một sự cải tổ.

Nhìn vào những vấn đề kinh tế hiện tại – lạm phát, nội tệ suy yếu, thâm hụt thương mại nghiêm trọng – và tấn kịch ở hãng đóng tàu quốc doanh Vinashin cũng như dự án khai thác bauxite gây tranh cãi ở Tây Nguyên – nhiều người tự hỏi liệu cuộc tranh luận đang nóng lên kia sẽ tiếp tục hay không. Nó đã không tiếp tục (tại Đại hội).

Các quan chức khai mạc Đại hội với lời xin lỗi về tình trạng tham nhũng và tính thiếu hiệu quả (của nền kinh tế). Nhưng ngoài các biểu hiện công khai một cách đáng chú ý (vốn chưa từng có tiền lệ) này ra thì xét tổng thể, không có nhiều bất ngờ trong cái cuộc bàn chuyện phiếm kéo dài tám ngày của những người cộng sản, được tổ chức 5 năm một lần để thiết kế đường lối cho đất nước và quyết định các vị trí chủ chốt trong bộ máy chính quyền.

Danh sách nhân sự lãnh đạo mới được công bố chính thức hôm thứ tư và nói chung là đúng như dự đoán.

Bất chấp những chỉ trích gần đây về chính sách kinh tế và tình trạng gần như sụp đổ của Vinashin, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng vẫn giữ được ghế trong chính phủ, mặc dù, cũng giống như các vị trí khác, cái ghế Thủ tướng của ông còn phải được Quốc hội phê chuẩn vào tháng 5 tới.

Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng và Chủ tịch nước Nguyễn Trọng Sang (tác giả nhầm, thực ra là Trương Tấn Sang – ND) kế nhiệm cựu Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh và Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết. Cả ông Mạnh và ông Triết đều đã quá giới hạn tuổi 65, và đều nghỉ hưu.

Ông Sang tiến mạnh, bây giờ nắm giữ một cương vị chủ yếu chỉ có tính hình thức là chức chủ tịch nước. Ông Sang được kỳ vọng là sẽ có kết nối với các nhà lãnh đạo ở nước ngoài và sẽ vũ trang hóa mạnh cho quân đội. Ông Sang cũng từng là đối thủ từ lâu của Thủ tướng Dũng, và chắc chắn là giữa hai nhân vật này sẽ còn nảy sinh nhiều xích mích.

Ông Trọng, 66 tuổi (trên nguyên tắc là đã vượt quá giới hạn tuổi), cựu Chủ tịch Quốc hội, được mô tả là “hiền hậu như một người ông”. Đây đó có ý kiến lo ngại không hiểu ông Trọng liệu có đủ năng lực làm một nhà lãnh đạo mạnh mẽ hay không.

Sau cuộc bầu cử, mối ưu tiên sẽ là điều hành kinh tế. Cả ông Dũng và ông Sang đều có khuynh hướng thị trường, còn ông Trọng công khai phát biểu rằng giải quyết các vấn đề kinh tế là việc đầu tiên cần làm. Lạm phát sẽ được nhắm đến trước tiên, mặc dù kế hoạch chống lạm phát cụ thể thế nào chưa được công bố.

Các chức vụ mới bổ nhiệm sẽ được phê chuẩn vào tháng 5 tới khi Quốc hội tái họp. Quốc hội là cơ quan lập pháp chủ yếu ở Việt Nam và hơn 90% thành viên của nó cũng là đảng viên cộng sản.

Theo dự đoán của chuyên gia về Việt Nam, ông Carl Thayer, một giáo sư ở Australia, ông Dũng sẽ buộc phải suy nghĩ cẩn trọng trước một Ban Chấp hành Trung ương ngày càng quyết đoán hơn.

“Điểm cần nói rõ là Trung ương Đảng chắc chắn sẽ tỏ ra lo ngại về tình hình kinh tế. Thủ tướng Dũng sẽ phải chuẩn bị trước công việc trong vòng vài tháng tới đây, trước khi Trung ương Đảng nhóm họp”, ông Thayer viết.

Theo ông Martin Gainsborough Đại học Bristol, người gần đây có viết một cuốn sách về kinh tế Việt Nam, Đại hội đã xác nhận chương trình nghị sự chính của chính phủ.

“Các mục tiêu chính của chính phủ có thể được gói gọn lại bao gồm đảm bảo tăng trưởng và ổn định, duy trì được ổn định chính trị – xã hội … Các kỳ đại hội chỉ đặt ra những thông số tổng quát về định hướng chính sách thôi. Khó khăn nằm ở chi tiết”, ông Gainsborough nói với GlobalPost.

Đại hội khai mạc với việc các quan chức công khai thừa nhận, tình trạng tham nhũng, kém hiệu quả và quản lý kém cỏi đang kéo lùi đất nước.

Tại buổi khai mạc, Tổng Bí thư đương nhiệm Mạnh đề cập tới các vấn đề kinh tế và tới việc thân nhân các quan chức chính phủ đã lạm dụng quyền lực.

“Những hạn chế, yếu kém trong các lĩnh vực giáo dục, đào tạo, khoa học công nghệ, văn hóa, xã hội, lãng phí, tội phạm, tệ nạn xã hội, suy thoái đạo đức, lối sống… chưa được ngăn chặn, đẩy lùi. Thể chế kinh tế, chất lượng nguồn nhân lực, kết cấu hạ tầng vẫn là những điểm yếu cản trở sự phát triển”, ông Mạnh nói.

Ông Mạnh xin lỗi trước khi rời diễn đàn: “Bản thân tôi vẫn còn những việc thực hiện chưa được như mong muốn của Đảng và của nhân dân… Những hạn chế và khuyết điểm nêu trong Báo cáo có phần trách nhiệm của tôi”.

Mặc dù ông Sang và ông Dũng từ lâu đã là đối thủ của nhau, cả hai đều có khuynh hướng thị trường và đều đại diện cho sự thoát ly khỏi vai trò người cầm đầu già cả hơn.

Thay đổi thường tăng dần, và phần lớn nhân sự mới đều đã hơn 50 tuổi. Tuy nhiên, ban lãnh đạo mới cho thấy một bước tiến, hướng đến việc sử dụng những người có học hơn và từng trải hơn – khác với việc các anh hùng trong chiến tranh ngày xưa từng một thời được quản lý đất nước.

Chẳng hạn, tướng Võ Nguyên Giáp, người đánh bại quân Pháp năm 1954, đã viết ba lá thư phê phán dự án khai thác mỏ bauxite ở Tây Nguyên. Dự án này có vẻ là một điểm tập hợp đông đảo những người phản đối, tuy thế nó cũng làm nổi rõ sự chia rẽ giữa thế hệ đi đầu thủ cựu và thế hệ mới quan tâm đến hiện đại hóa, công nghiệp hóa. Bất chấp mọi sự phản đối, việc khai thác vẫn tiếp tục.

Người ta nói rằng, hơn 10% những gương mặt mới trong Ban Chấp hành Trung ương Đảng – cơ quan quyền lực nhất trong chính quyền với gần 200 thành viên – là xuất thân từ quân đội. Một số người cho rằng điều này có liên hệ đến mối quan hệ Trung-Việt. Mặc dù Hà Nội và Bắc Kinh khẳng định tình hữu nghị, nhưng Việt Nam thường nhìn người hàng xóm khổng lồ của mình với ánh mắt nghi ngờ, và những tranh chấp lãnh thổ trên Biển Nam Trung Hoa [Biển Đông] là vấn đề vẫn đang tiếp diễn.

Duy trì nguyên trạng chế độ một đảng như hiện nay trong khi vẫn thúc đẩy tranh luận trong nội bộ đảng – cái được gọi là “dân chủ trong đảng” – là chủ đề của Đại hội. Công việc thảo luận về các vị trí lãnh đạo chủ chốt và đường hướng mà Đảng sẽ đi theo trong những tháng tới được đặt cao hơn các thách thức bên ngoài Đảng.

Sự hội nhập sâu hơn của Việt Nam vào thế giới được nhiều người coi là một chất xúc tác khả dĩ cho những người phản đối nền độc tài. Người ta cũng cho rằng bất cứ thách thức nào đối với chế độ độc đảng cũng sẽ bị nghiền nát.

Báo chí truyền thông quốc tế vẫn ghi lại các hành động đàn áp của chính quyền trong năm qua, thời gian trước khi diễn ra đại hội. Blogger và các nhà hoạt động vẫn bị bắt, việc hạn chế cấp visa cho người nước ngoài và chặn Facebook đã được đẩy mạnh vào thời điểm năm hết Tết đến.

Helen Clark sống ở Hà Nội và viết về các vấn đề Việt Nam cho tờ GlobalPost.

Người dịch: Đan Thanh
Bản tiếng Việt © Ba Sàm 2011

Ảnh đầu bài: Một công an vũ trang đứng gác bên một bức chân dung cố chủ tịch Hồ Chí Minh (bên phải), nhà sáng lập nên nước Việt Nam cộng sản của ngày hôm nay, và lãnh đạo cộng sản Nga Vladimir Lenin (bên trái), bên ngoài nơi diễn ra Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ 11, ngày 17-1-2011 (Hoang Dinh Nam/AFP/Getty Images)