Nước Nga dưới bàn tay chèo lái của cặp bài trùng Medvedev-Putin đang hồi sinh mạnh mẽ, từng bước tìm lại hình ảnh của một nước Nga siêu cường trên trường quốc tế. Thành tựu này luôn gắn liền với những chiến lược cải cách đất nước được Putin khởi xướng trước đây và hiện nay được Medvedev tiếp tục kế thừa và phát triển.
1. Chiến lược phát triển nước Nga của Putin
Trước khi nhậm chức Tổng thống Liên bang Nga, cuối năm 1999, trong bài phát biểu “Nước Nga - sự chuyển giao thiên niên kỷ”, Putin chỉ ra rằng, một trong ba bài học lớn rút ra từ thất bại của nền kinh tế Nga trong thập kỷ 90 của thế kỷ 20 là nước Nga thiếu một chiến lược phát triển trong 15-20 năm tới hoặc lâu hơn.
Để đạt được các mục tiêu: Nước Nga vừa phải duy trì vị thế “nước lớn về tài nguyên”, vừa phải đặt nền tảng vững chắc để trở thành “nước lớn về kinh tế”, tháng 8/1999, sau khi nhậm chức Thủ tướng, Putin bắt tay thành lập Ban soạn thảo Kế hoạch phát triển kinh tế lâu dài của Nga và tháng 7/2000, Putin phê chuẩn hai văn kiện: “Kế hoạch phát triển kinh tế trước năm 2010 của Liên bang Nga” và “Phương châm chính sách cơ bản kinh tế xã hội trung và dài hạn của Chính phủ Nga” với mục tiêu trung hạn “thu hẹp khoảng cách đang ngày càng mở rộng với các nước phát triển”, và mục tiêu lâu dài “khôi phục vị thế của nước Nga trở thành một trong những nước lớn về kinh tế trên thế giới”.
Những kế hoạch này còn xác định trong 10 năm trước năm 2010, tăng trưởng bình quân hàng năm của nền kinh tế Nga là 5%, tăng trưởng của tổng sản phẩm quốc nội (GDP) dự kiến năm 2000 là 205 tỷ USD, đến năm 2004 và năm 2010 lần lượt phải đạt 284 tỷ USD và 457 tỷ USD.
Nhờ giá dầu quốc tế tăng cao, đến năm 2008, tổng GDP của Nga đạt 1.700 tỷ USD, vượt hơn hai lần so với kế hoạch đề ra. Ngày 25/11/2008, trên cương vị Thủ tướng, Putin phê chuẩn “Ý tưởng phát triển nền kinh tế xã hội đến năm 2020 của Liên bang Nga”, đưa ra những mục tiêu, đường lối, phương thức phát triển nền kinh tế Nga trước năm 2020.
Nga đang dần lấy lại hình ảnh một siêu cường trên trường quốc tế dưới sự chèo lái của tổ hợp Medvedev-Putin (trái).
-
Xây dựng mục tiêu chiến lược
+ Từ năm 2015-2020, GDP của Nga xếp vào năm nước hàng đầu thế giới. Đến năm 2020, GDP bình quân đầu người của Nga dự kiến đạt 30.000 USD, đến năm 2030 sẽ đạt 50.000 USD.
+ Từ năm 2008-2012, phát huy ưu thế của các lĩnh vực truyền thống như năng lượng, giao thông, nông nghiệp, gia công nguồn tài nguyên tự nhiên, đồng thời chuẩn bị tốt các điều kiện cơ chế và kỹ thuật cho nền kinh tế sáng tạo.
+ Từ năm 2013-2017, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và sức cạnh tranh trên toàn cầu của nền kinh tế Nga, với công nghệ thông tin, công nghệ sinh học và công nghệ Nano làm nền tảng, thực hiện đa nguyên hóa cơ cấu kinh tế.
+ Đến năm 2020, củng cố vị thế dẫn đầu của Nga trong nền kinh tế thế giới và nền kinh tế sáng tạo trở thành nhân tố chủ đạo của sự tăng trưởng kinh tế.
- Chuyển đổi mô hình phát triển
Để vượt qua bốn thách thức lớn: sự cạnh tranh gay gắt trên toàn cầu, những đòi hỏi của cuộc cách mạng kỹ thuật mới, nguồn nhân lực và tài nguyên xuất khẩu cạn kiệt, Nga sẽ xây dựng mô hình phát triển kinh tế sáng tạo theo định hướng xã hội, trong đó:
+ Kinh tế tri thức và ngành kỹ thuật cao đóng vai trò chủ đạo trong cơ cấu nền kinh tế;
+ Giáo dục và y tế phải tiếp cận trình độ của các nước tương đối phát triển;
+ Phát triển nguồn nhân lực, dưới tiền đề thúc đẩy tăng trưởng dân số quốc gia, tạo điều kiện phát huy nhân tài trong nước và thu hút nhân tài ngoài nước.
- Nâng cao khả năng sáng tạo
Hệ thống kỹ thuật sáng tạo quốc gia Nga đến 2020 sẽ đạt các chỉ tiêu chủ yếu:
+ Các doanh nghiệp sáng tạo kỹ thuật sẽ chiếm 50% tổng số doanh nghiệp, những sản phẩm của năng lượng nguyên tử, kỹ thuật hàng không vũ trụ, đóng tàu chuyên dụng, phần mềm chiếm không dưới 5% trong tỉ trọng sản phẩm khoa học kỹ thuật cao của thế giới;
+ Sản phẩm khoa học kỹ thuật cao của Nga sẽ tăng 2% trong tỉ trọng tổng mức xuất khẩu các sản phẩm khoa học kỹ thuật cao trên toàn cầu;
+ Tổng sản phẩm của các ngành nghề sáng tạo chiếm hơn 17% trong tỉ trọng GDP;
+ Sản phẩm sáng tạo chiếm hơn 25% trong tỉ trọng sản phẩm công nghiệp.
- Các giai đoạn thực hiện
Ý tưởng của Putin được thực hiện trong hai giai đoạn:
+ Giai đoạn thứ nhất (từ năm 2008-2012), củng cố môi trường chính trị, kinh tế và môi trường pháp chế, khai thác tiềm năng của việc đổi mới kỹ thuật trong các ngành nghề ưu thế truyền thống, xây dựng nền tảng kinh tế tri thức mới;
+ Giai đoạn thứ hai (từ năm 2013-2020), nền kinh tế tri thức mới trở thành yếu tố chủ đạo trong nền kinh tế Nga, chuyển đổi nền kinh tế quốc gia từ các ngành nghề truyền thống sang các ngành nghề tri thức mới.
Ngoài ra, Chính phủ Nga còn soạn thảo các kế hoạch phát triển trung và dài hạn như “Chiến lược năng lượng trước năm 2020 của Nga”, “Chiến lược năng lượng trước năm 2030 của Nga ”, “Nước Nga điện tử”, “Chính sách cơ bản phát triển khoa học kỹ thuật của Liên bang Nga trước và sau năm 2010”, đưa công nghệ thông tin, vật liệu mới, kỹ thuật chế tạo máy tiên tiến, kỹ thuật khai thác tài nguyên, kỹ thuật động cơ, công nghiệp hóa chất và chất phụ gia, kỹ thuật sinh học trở thành các ngành chủ chốt trong nền kinh tế sáng tạo, nâng cao hàm lượng khoa học kỹ thuật của các sản phẩm xuất khẩu và sức cạnh tranh trên thị trường trong và ngoài nước.
Dùng các sản phẩm sáng tạo được sản xuất trong nước để thay thế các sản phẩm nhập khẩu, bảo đảm ngành công nghiệp quốc gia tăng trưởng ổn định, đẩy nhanh tốc độ cải cách cơ cấu kinh tế.
Một nước Nga đang hồi sinh sau nỗ lực hiện đại hóa nước Nga của "tổ hợp Medvedev-Putin".
Năm 2008, Medvedev được bầu Tổng thống Liên bang Nga, đánh dấu thời điểm “Tổ hợp Medvedev-Putin” bắt đầu vận hành.
Khi chủ trì Hội nghị kinh tế sáng tạo diễn ra ngày 15/5/2009, Medvedev đề xuất thành lập Ủy ban thực hiện hiện đại hóa và ngày 18/6/2009, ký Sắc lệnh tổng thống thành lập “Ủy ban phát triển kỹ thuật kinh tế và hiện đại hóa nước Nga” do Medvedev làm chủ tịch. Trong hội nghị lần thứ nhất của ủy ban này, Medvedev xác định năm phương hướng hiện đại hóa về kỹ thuật gồm:
+ Nâng cao hiệu quả năng suất và tiết kiệm nguồn năng lượng, trong đó bao gồm các nguồn năng lượng mới;
+ Công nghệ hạt nhân;
+ Công nghệ vũ trụ, trước hết là thông tin vệ tinh (hệ thống vệ tinh định vị toàn cầu GLONASS và hệ thống tiếp nhận thông tin dưới mặt đất);
+ Kỹ thuật khám chữa bệnh;
+ Kỹ thuật thông tin chiến lược, bao gồm xây dựng các siêu máy tính.
Trong Thông điệp liên bang ngày 12/11/2009, Medvedev đề xuất phải hiện đại hóa toàn diện nền kinh tế và xã hội đất nước với mục tiêu:
+ Thoát khỏi ảnh hưởng của nền kinh tế Liên Xô, trên nền tảng đổi mới kỹ thuật, nỗ lực xây dựng khuôn khổ kinh tế mới thoát khỏi mô hình phát triển dựa vào xuất khẩu năng lượng.
+ Thúc đẩy đổi mới kỹ thuật, thay đổi phương thức tăng trưởng kinh tế, nâng cao sức cạnh tranh quốc tế của các sản phẩm xuất khẩu.
+ Tiến hành cải cách đối chế độ chính trị xã hội, tăng cường xây dựng hệ thống dân chủ, hoàn thiện chế độ pháp trị hiện đại hóa.
+ Đẩy mạnh cải cách khoa học kỹ thuật và giáo dục, đào tạo lượng lớn nhân tài kiểu mới cho công cuộc hiện đại hóa đất nước.
+ Nâng cao trình độ khoa học kỹ thuật quân sự, với mục tiêu là hiện đại hóa khoa học kỹ thuật quốc phòng, xây dựng một lực lượng vũ trang khoa học kỹ thuật cao hiện đại hóa. Từ năm 2010, hoàn thành cải cách quân sự, xây dựng lực lượng quân đội hiện đại hóa, có khả năng tác chiến mạnh, khả năng cơ động cao, trang bị vũ khí điều khiển tự động và kỹ thuật thông tin hoàn toàn mới.
Tháng 3/2010, Medvedev đề xuất xây dựng thành phố Skolkovo ở ngoại ô Moscow thành “Thung lũng Silicon” của Nga, với tư cách là kiểu mẫu của nền kinh tế sáng tạo.
Trong Diễn dàn kinh tế năm 2010 tại Saint Petersburg , Medvedev tuyên bố thành lập “Ủy ban quản lý trung tâm sáng tạo Skolkovo”, do đích thân Medvedev chỉ đạo công việc của ủy ban này. Đồng thời, thành lập “Quỹ của trung tâm sáng tạo”, nguồn vốn của quỹ này do nhà nước góp 1 phần và doanh nghiệp tư nhân góp 3 phần, để thu hút các nhà đầu tư chiến lược.
Mục tiêu đến năm 2020, số lượng doanh nghiệp Nga thực hiện đổi mới kỹ thuật đạt 40-50%, sản phẩm kỹ thuật mới và cao tăng đến 25-35%, tỷ trọng trên thị trường kỹ thuật mới thế giới tăng đến 5-10%.
3. Sự giống và khác nhau trong chiến lược hiện đại hóa của Medvedev và Putin
Chiến lược hiện đại hóa do Medvedev đề xuất, vừa là sự kế thừa, vừa là “sự hoàn thiện và mở rộng” so với chiến lược của Putin. Sự kế thừa chủ yếu thể hiện trong lĩnh vực kinh tế là vẫn lấy “Ý tưởng phát triển đến năm 2020” do Putin chủ trì soạn ra làm kế hoạch xây dựng. Sự hoàn thiện và mở rộng chủ yếu được thể hiện ở ba mặt:
+ Nhấn mạnh nước Nga phải thực hiện hiện đại hóa toàn diện, không chỉ giới hạn trong kinh tế mà còn hoàn thiện các chế độ như chính đảng, tư pháp, xây dựng nhà nước pháp chế.
+ Đưa kỹ thuật thông tin và doanh nghiệp tư nhân làm chủ thể của “nền kinh tế sáng tạo”, chứ không phải là các ngành nghề truyền thống và doanh nghiệp nhà nước.
+ Nhấn mạnh tiếp thu các kỹ thuật tiên tiến của phương Tây.
4. Triển vọng tương lai của Nga trong việc thực hiện sự hiện đại hóa
Quá trình thực hiện nền kinh tế sáng tạo và sự hiện đại hóa, bên cạnh các nhân tố có lợi như nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, khả năng nghiên cứu phát triển kỹ thuật và gia công sản xuất tương đối hùng hậu, Nga sẽ gặp không ít nhân tố không xác định hạn chế nền kinh tế sáng tạo và quá trình hiện đại hóa của Nga, đòi hỏi Chính phủ Nga cần phải tăng cường khắc phục và ứng phó thận trọng, như:
- Cần phải tăng cường các nhân tố ổn định chính trị xã hội. Hiện nay, thể chế quyền lực chính trị của Nga lấy “Tổ hợp Medvedev-Putin” làm trọng tâm, “đảng Nước Nga thống nhất” là tổ chức chính trị cầm quyền, nhưng sau 2012, liệu “Tổ hợp Medvedev-Putin” hiện nay có chuyển đổi thuận lợi thành “Tổ hợp Putin-Medvedev” hay không (Putin sẽ giữ chức tổng thống một lần nữa, và Medvedev sẽ giữ chức thủ tướng) vẫn còn là ẩn số. Hơn nữa, liệu các đảng phái khác trong nước có cho phép phương thức luân phiên này được thực hiện một cách thuận lợi hay không, cũng rất khó dự đoán.
Liệu các nhân tố chính trị xã hội và an ninh khác có cản trở chuyển giao của “Tổ hợp Medvedev-Putin” hay không để từ đó gây trở ngại cho tiến trình xây dựng nền kinh tế sáng tạo và hiện đại hóa, cũng là bài toán chưa có lời giải.
- Nền kinh tế sáng tạo và sự hiện đại hóa nước Nga sẽ đối mặt với sự cạnh quốc tế quyết liệt
- Nga muốn dựa vào phương Tây để thực hiện sự hiện đại hóa, nhưng liệu phương Tây có chân thành giúp Nga hay không, vẫn đáng hoài nghi.
- Nhận thức trong nước đối với “nền kinh tế sáng tạo” và “sự hiện đại hóa” của Nga lại không đồng nhất.
Những nhân tố này sẽ quyết định đến sự thành công hay thất bại của các chiến lược hiện đại hoá nuớc Nga mà Medvedev và Putin đang tiến hành. Tất cả đều đang ở phía trước!
Văn Anh - ĐấtViệt
Chiến lược hiện đại hóa nước Nga của 'Tổ hợp Medvedev-Putin'
