Ba ngộ nhận về tín dụng đen
Nhiều người tham gia tín dụng "đen" lại dễ có tâm lư ḿnh sẽ chỉ tham gia lướt sóng, ngắn hạn, kiểu "ăn non" và rút ra an toàn trước khi thị trường bị vỡ.
Tín dụng "đen" là cụm từ mà dân gian hay dùng để chỉ các dạng hoạt động tín dụng dân sự không qua hệ thống ngân hàng hoặc tổ chức tín dụng chính thức nào, không đăng kư kinh doanh, cũng như chưa được cấp phép, không tuân thủ và cũng không chịu sự quản lư chính thức bởi bất cứ cơ quan quản lư Nhà nước hữu quan nào.
Tín dụng "đen" thường diễn ra như những hoạt động ngầm, trong nội bộ những người có liên quan, không ồn ào, có lăi suất huy động và cho vay cao, trong khi thủ tục thực hiện th́ vô cùng đơn giản so với các hoạt động tín dụng ngân hàng chính thức hiện hành. Tồn tại từ lâu ở Việt Nam, cũng như ở nhiều quốc gia khác trong khu vực và trên thế giới, tín dụng "đen" có h́nh thức khá đa dạng, với quy mô, hệ quả ngày càng khó lường và nguyên nhân đến từ nhiều phía, song có những ngộ nhận chung cần tránh sau:
Thứ nhất, ngộ nhận về lợi nhuận và cơ hội" lướt sóng" trong tín dụng "đen"...
Tham gia tín dụng "đen" cả người vay và cho vay đều dễ có sự ngộ nhận và kỳ vọng vào mức lợi nhuận cao, dễ dăi trực tiếp từ lăi suất tín dụng này mang lại, hoặc từ những cơ hội kinh doanh được triển khai bằng nguồn tín dụng "đen".
Người vay có thể đang cháy bạc, khát nước và cần tiền chi trả cho những tổn thất do dính vụ rớt giá sâu và kéo dài khi lướt sóng nhầm trong các phi vụ chứng khoán và nhà đất; hay cần vốn để kinh doanh chụp giựt "quả lớn" mà họ thường tự ám thị ḿnh đă nắm chắc phần thắng "trong tầm tay". Thông thường, vào dịp cuối năm, nhu cầu trả nợ cùng với các hoạt động vay mượn cho nhu cầu kinh doanh và tiêu dùng, tệ nạn cờ bạc tăng cao khiến cho lăi suất nhanh chóng đội lên và quy mô tín dụng cũng theo đó mà mở rộng.
Người cho vay thường là người có tiền tích trữ mà không muốn gửi hay kinh doanh ngân hàng với lăi suất thấp; hoặc đơn giản chỉ là người huy động trung gian để hưởng chênh lệch lăi suất hay hoa hồng hấp dẫn, "thuận mua vừa bán": từ lăi suất "hữu nghị" chỉ 0,15% một ngày, tương ứng 4,5% một tháng, 54% một năm cho các khoản vay ngắn hạn từ năm ngoái, hiện đă lên tới 10.000 đ./triệu đ/ ngày, tương đương với 30%/tháng và 360%/ năm. Cá biệt, tại Hà Nội, gần đây có hiện tượng cho vay với lăi suất 30-40%/tháng (360-480% / năm).
Nhưng phổ biến hơn cả vẫn là mức 5.000-6.000 đ/triệu đ/ ngày, tương đương với khoảng trên dưới 200%/năm (khoảng gần 20% một tháng), gần gấp đôi so với hồi giữa năm nay và luôn cao gấp hơn hàng chục lần lăi suất chính thức của bất kỳ ngân hàng nào cùng thời điểm so sánh.
Cơ chế "hoạt động đa cấp" (nhiều trung gian tài chính và ăn dầy) trong tín dụng "đen" càng khiến cho mức độ và biên độ chênh lệch lăi suất ngày càng lớn, thậm chí cao thêm tới 2-3 lần lăi suất gốc...Càng qua nhiều cầu trung gian th́ lăi suất càng đẩy lên cao, nhưng dù lăi suất cao bao nhiêu cũng không làm kẻ huy động và cho vay sợ hăi do hy vọng vào ...
Hơn nữa, dù có thể nhận thức được phần nào sự rủi ro có thể đến với ḿnh khi chấp nhận "cuộc chơi", nhưng nhiều người tham gia tín dụng "đen" lại dễ có tâm lư ḿnh sẽ chỉ tham gia lướt sóng, ngắn hạn, kiểu "ăn non" và rút ra an toàn trước khi thị trường bị vỡ... nên vẫn "liều nhắm mắt đưa chân, thử xem con tạo xoay vần đến đâu" và cuối cùng th́ "lănh đủ" những hệ quả mà trước đó họ khó có thể h́nh dung hết.
Thậm chí, có người c̣n tự huyễn hoặc ḿnh hoặc do người khác kích động làm mờ mắt về những cơ hội trời cho gắn với cơ duyên hay những quan hệ đặc biệt của ḿnh với đối tác, từ đó cho rằng không tham gia tín dụng đen lần này là sự thiếu khôn ngoan, sợ bị mất cơ hội trời cho nên càng dễ "say và phê" khi t́m đến tín dụng đen.
Đặc biệt, trước cánh cửa "đóng băng" hạn ngạch và "rừng" thủ tục của các ḍng tín dụng ngân hàng trong thời buổi khủng hoảng kinh tế-tài chính lan rộng toàn hiện nay, ngày càng nhiều cá nhân có nhu cầu bất khả kháng về tiêu dùng phi sản xuất, hay những doanh nghiệp kẹt vốn kinh doanh sản xuất thực sự và đáo nợ ngân hàng đang "nhắm mắt đưa chân", t́m đến tín dụng "đen" như một giải thoát cuối cùng. Trong quá tŕnh này, thậm chí "người trong cuộc" c̣n có thể có sự tiếp tay của một số nhân viên ngân hàng và nhân viên công lực địa phương...
Thứ hai, ngộ nhận về uy tín và thế chấp trong tín dụng "đen"...
Trong hoạt động tín dụng "đen", do các mối quan hệ gần gũi hoặc từ kinh nghiệm hấp dẫn hay choáng ngợp trước những chiêu đánh bóng tên tuổi quá hoành tráng của những con nợ, khiến nhiều chủ nợ đặt hết niềm tin vào người đi vay và nhất là vào khả năng tiềm lực mạnh đến mức không thể thất bại của con nợ. Cũng có người cẩn thận "nh́n giỏ bỏ thóc", thấy con nợ có tới mấy cái nhà và ô tô lớn, th́ cho rằng các khoản tiền ḿnh cho con nợ vay chả thấm tháp ǵ với cơ ngơi con nợ. Họ không biết rằng, trên thực tế những tài sản đó có thể đă được thế chấp nhiều lần ở ngân hàng hoặc chúng trở thành hết sức nhỏ nhoi trong tổng nợ mà con nợ huy động từ tín dụng đen.
Người vay ngày càng đối diện với sự gia tăng chóng mặt đến kinh hoàng của món nợ phái trả tích cóp theo năm tháng do "lăi mẹ đẻ lăi con" và viễn cảnh bị phá sản, bị xiết nợ đầy bạo lực luôn treo lơ lửng trên đầu con nợ...
Người cho vay hay làm trung gian huy động vốn với lăi suất cao, quy mô lớn thường chỉ nhận được chút lộc ban đầu khá ngọt ngào, rồi bỗng chốc mất trắng đầy cay đắng do đột ngột con nợ bị "vỡ nợ kỹ thuật" với nhiều lư do mùi mẫn và ly kỳ, hay đơn giản là do con nợ biến mất không tung tích,mà chỉ có cơ quan pháp luật nhà nước đôi khi cũng khó t́m, c̣n việc thu hồi nợ là khó hơn ṃ kim đáy bể...
Đặc biệt, hệ quả của những hoạt động đỏ vỡ trong các hoạt động tín dụng đen tính chất lừa đảo ngày càng lớn. Tín hiệu thông thường và phổ biến, đặc trưng cho những lừa đảo trong tín dụng "đen" thường là lăi suất cao, trả lăi đều, uy tín trong thời gian đầu, đủ để người cho vay "ngấm, say và phê" trước lợi nhuận cao và dễ dăi ban đầu.
Hỗ trợ cho màn tŕnh diến này, nhiều kẻ chủ động lừa đảo trong tín dụng đen c̣n cố t́nh phô trương thanh thế bằng những chiều khuyến măi, từ thiện và vung tiền chơi đẹp, hoành tráng, khiến đối tác choáng ngợp và bị thôi miên trước "chiếc nồi Thạch sanh" tiền của vô tận và tài năng xuất chúng, cùng thương hiệu "uy tín đầy ḿnh" của kẻ chủ mưu giăng bẫy...
Thứ ba, ngộ nhận về tính chất không thể kiểm soát và không cần kiểm soát đối với tín dụng "đen"...
Do "Tín dụng đen" không tuân thủ đầy đủ những quy tắc tín dụng và sự kiểm soát của hệ thống ngân hàng hoặc không có chứng nhận và thẩm định của cơ quan có thẩm quyền (đối với những khối tài sản lớn) như thủ tục trong giao dịch dân sự về việc cho, mượn, vay, tặng..., đúng luật, nên về thực chất, đó là một loại giao dịch dân sự vô hiệu một phần, và chúng khó nhận được sự bảo hộ đầy đủ của Nhà nước như những giao dịch tín dụng thông qua ngân hàng có đăng kư hợp pháp khác.
Đó là chưa kể, người vay và hầu hết người cho vay cũng đều không muốn tiết lộ cho cơ quan chức năng biết, một phần v́ tâm lư sợ bị phát hiện cho vay nặng lăi quá quy định có thể bị xử lư tù tới chung thân theo Điều 163 Bộ Luật H́nh sự (theo đó, nếu cho vay với mức lăi suất cao hơn mức lăi suất cao nhất mà pháp luật quy định từ 10 lần trở lên, có tính chất chuyên bóc lột hoặc thu lợi bất chính lớn phạm vào tội cho vay lăi nặng...
Tuy nhiên, người dân không thể bị gọi là kẻ "chuyên bóc lột" và hoạt động chuyên nghiệp, lấy số lăi làm nguồn sống chính khi họ cho "đại gia" vay tiền với lăi suất cao, tự nguyện, không có sự ép buộc hay bắt chẹt...).
Đồng thời, nhiều cơ quan chức năng cho rằng tín dụng "đen" là những giao dịch dân sự tự nguyện, tự phát, không cần và không thể kiểm soát, bất chấp thực tế ở trên nhiều tỉnh thành lớn, cũng như miền quê nghèo trên cả nước đă, đang và sẽ c̣n tiếp tục rộ lên những vụ vỡ tín dụng "đen" với quy mô ngày càng "khủng" từ vài trăm tới ngót nghét ngàn tỷ đồng và tác hại kinh tế-xă hội ngày càng khó đo lường...
Hơn nữa, nhiều cơ quan quản lư nhà nước do theo đuổi những mục tiêu vĩ mô tốt đẹp, cũng như các ngân hàng v́ sự an toàn của ḿnh nên, vô t́nh hay cố ư, thường tạo bờ đê ngăn cách người dân, doanh nghiệp với các ḍng tín dụng chính thức, tạo khoảng trống, dư địa cho sự tồn tại của tín dụng "đen"... Đặc biệt, rừng thủ tục và điều kiện vay chặt chẽ của ngân hàng khiến nhiều doanh nghiệp ngại ngần, không muốn hoặc không thể tiếp cận được các nguồn vốn khác, do không thuyết phục được về mục đích và khả năng chi trả các khoản vay đúng hạn, cũng như không đủ kiên nhẫn chờ thủ tục thẩm định cần thiết của bên cho vay.
Thực tế cho thấy thành phần và nguyên nhân tham gia các hoạt động tín dụng "đen" ngày càng đa dạng, mở rộng và phức tạp, bao quát ngày càng rộng các tầng lớp, giới và cả lĩnh vực của đời sống kinh tế-xă hội: từ những sinh viên nghèo, cô tiếp viên nhà hàng, những bà bán hàng rong, bà chủ kinh doanh nhỏ; cho đến những nhà đầu tư ưa lướt sóng trên thị trường chứng khoán, bất động sản và cả những doanh nghiệp có đăng kư kinh doanh, những đại gia - chủ cửa hàng lớn, lâu ở các thành phố lớn và cả các thiếu gia mới "phất" một cách đầy bí ẩn ở tỉnh lẻ; từ những người thân quen, họ hàng kể cả ruột thịt của nhau, cho tới những người xa lạ khi "xa cơ lỡ vận"; những phần tử "xă hội đen" và cả những doanh nhân thành đạt và công, viên chức tại nhiệm; từ loại người quen "cáo mượn oai hùm", đến cả những vị quyền cao, chức trọng đầy ḿnh hoặc người nhà của họ; thậm chí, nhiều nhân viên ngân hàng, lợi dụng uy tín, công việc của ḿnh để huy động vốn, sau đó cho vay với lăi suất không đúng quy định của Nhà nước...
"Bẫy" tín dụng "đen" không khó nhận ra, nếu ai đó có kiến thức tối thiểu về kinh tế thị trường và không quá ham lời từ trên trời rơi xuống. Quy luật "lợi nhuận b́nh quân" đă, đang và sẽ tiếp tục tồn tại trong kinh tế thị trường; đồng thời, nó cũng là một trong các nguyên lư hàng đầu để nhận diện bẫy tín dụng "đen".
Theo đó, không có lợi nhuận cao kéo dài trong kinh doanh có cạnh tranh đầy đủ thị trường, mà sẽ có sự cào bằng dần, thậm chí rất nhanh chóng các mức lợi nhuận để tiến tới mức lợi nhuận trung b́nh như nhau giữa các dạng, lĩnh vực kinh doanh, dù ban đầu có thể thu được lợi nhuận độc quyền cao.
V́ vậy, bất cứ dạng hoạt động kinh tế nào mang lại hay hứa hẹn mang lại món lợi nhuận nào cao bất thường, đều luôn chứa đựng những rủi ro tiềm tàng và không thể kéo dài, bền vững. Nói cách khác, không nên tin chắc và đắm đuối chạy theo những khoản lăi suất cho vay cao bất thường, mà những người huy động vốn tín dụng "đen" đưa ra mời chào, dù với bất kỳ lư do nào. Phương ngôn từng có câu cảnh tỉnh khôn ngoan và không bao giờ lạc hậu: "Miếng phomat dễ kiếm nhất và không mất tiền chỉ có ở trên chiếc bấy chuột"!
Bên cạnh đó, cần có sự phát triển mạnh mẽ và đa dạng hơn thị trường tài chính-tín dụng có tổ chức, cả về chủng loại, quy mô, thủ tục và chất lượng sản phẩm tín dụng, để ngày càng bao quát và phủ sóng đáp ứng các nhu cầu tín dụng chính đáng của người dân và doanh nghiệp, không để cho tín dụng "đen" có nhiều lư do tồn tại và phát triển.
Đặc biệt, NHNN và các cơ quan chức năng cũng cần có sự quan tâm đúng mức hơn đến xây dựng và đồng bộ hóa các cơ sở pháp lư cho việc quản lư, ngăn chặn và xử lư các hệ quả nguy hiểm của tín dụng "đen", không để tín dụng "đen" phủ bóng đen và ngày càng trở thành nguy cơ tiềm tàng, trực tiếp và gián tiếp, trước mắt và lâu dài gây thảm kịch cá nhân và cộng đồng, thậm chí đe dọa mất ổn định, hủy hoại đạo đức và ḷng tin xă hội.
Theo TS.Nguyễn Minh Phong
Tuần Việt Nam
Ba ngộ nhận về tín dụng đen (dại tưởng khôn)
