Tế bào gốc lại gây sốc dư luận

Ðầu tháng 10/2012, ngay sau khi tin vui về giải Nobel Y học được công bố thì lập tức dư luận lại bàng hoàng về một tin “sốc” mới về tế bào gốc liên quan tới việc “đạo văn” của một nhà khoa học Nhật Bản tầm cỡ, Hisashi Moriguchi ở Ðại học Tokyo, người được ca ngợi là chuyên gia đầu ngành về tế bào gốc iPS, thậm chí còn giỏi hơn cả Shinya Yamanaka, người vừa được trao giải Nobel trong lĩnh vực này cùng với một nhà khoa học khác của Anh, vậy đâu là sự thật?

Theo tờ Nature của Mỹ số ra ngày 16/10, chính Hisashi Moriguchi đã tiết lộ việc dùng tế bào gốc iPS để điều trị bệnh cho 6 bệnh nhân tim là chuyện bịa. Ngay sau khi nguồn tin trên được công bố, báo chí Nhật đã vào cuộc bởi đề tài này được nhiều người quan tâm.

Theo điều tra của Nature, thì tuyên bố sử dụng tế bào iPS để điều trị cho 6 bệnh nhân tim là chuyện sáng tác, Hisashi Moriguchi đã lừa đồng nghiệp đi sao chép những phần chính trong nghiên cứu của chính bản thân có tên là Paper2. Tại một cuộc họp báo vội vã vào ngày 13/10, Hisashi Moriguchi đã công khai trước dư luận “Tôi thừa nhận đã nói dối, sự nghiệp nghiên cứu của tôi có thể bị chấm dứt tại đây”.

Hisashi Moriguchi thừa nhận sự thật trước công luận.

Câu chuyện của Hisashi Moriguchi đã làm cho nhiều người thất vọng, buộc người ta phải xem lại bản chất của lĩnh vực nghiên cứu tế bào iPS (induced pluripotent stem), nhất là ở Nhật Bản - nơi được xem là chỉ chịu đứng sau Mỹ về lĩnh vực nghiên cứu này và quan trọng hơn, giải Nobel y học về tế bào gốc 2012 lại do Nhật và Anh nắm giữ.

Đây là loại tế bào đa năng cảm ứng có thể phát triển thành các tổ chức và các cơ quan khác nhau sau đó cấy ghép vào cơ thể động vật để chữa bệnh. Dự án mở ra nhiều triển vọng, hứa hẹn trong việc điều trị bệnh cho con người, đặc biệt là tạo ra các mô thay thế. Và xa hơn, người ta muốn biết được sự thật của nghiên cứu này, nhất là về mức độ an toàn và hiệu quả của nó.

Chuyện càng trở nên sôi động khi Yomuri Shimbun - tờ báo có lượng phát hành lớn nhất tại Nhật trong số ra ngày 11/10 đã chính thức đăng tải toàn bộ sự việc ngay trên đầu trang nhất. Bài báo mô tả chi tiết việc Hisashi Moriguchi tái lập trình các tế bào gan của người bệnh, đưa trở về trạng thái phôi thai nhằm làm tăng khả năng phát triển thành nhiều dạng tế bào khác nhau.

Sau khi chuyển đổi các tế bào iPS thành các tế bào cơ tim, Moriguchi đã đưa thành công vào cơ thể 6 bệnh nhân tại Mỹ, giúp họ khắc phục hiện tượng mô tim bị hư hỏng. Tuy nhiên, mâu thuẫn của nghiên cứu đã được giới chuyên môn nhanh chóng phát hiện. Người phát hiện ra những vô lý này là các chuyên gia ở ĐH Y khoa Havard (HMS) và Bệnh viện đa khoa Massachusette ở Boston.

Cả hai cơ sở này đều từ chối cho rằng không hề có ca chữa bệnh hoặc những nghiên cứu nào do Moriguchi thực hiện hoặc tham gia diễn ra tại Mỹ. Bằng chứng khi trả lời phỏng vấn tờ Nature, Hisashi Moriguchi đã không cung cấp được những chi tiết liên quan đến ý kiến nhận xét của hội đồng đạo đức, điều cần có để thực hiện những nghiên cứu kiểu này, cho đến nguồn tế bào, cấp độ lâm sàng hoặc tên của những người cùng tham gia nghiên cứu.

Khi không cung cấp được các thông tin để làm bằng chứng, Moriguchi cho biết chính bản thân đã thực hiện hầu hết những công đoạn theo kiểu đơn thương độc mã và cả những cách thức “không giống ai” khi sản xuất các tế bào này.



Tế bào gốc iPS.

Chưa hết, người ta còn phát hiện thấy Moriguchi vốn là một y tá không bằng cấp y khoa nay lại có tài nghiên cứu về iPS. Thực tế, hầu hết những nghiên cứu gần đây của Moriguchi thuộc về lĩnh vực kinh tế y học.

Nature còn phát hiện thấy, trong các ấn phẩm đã công bố, Hisashi Moriguchi thường dùng những hình ảnh minh họa sao chép từ các nguồn thông tin khác hoặc lấy cắp ý tưởng từ những bài viết khác và lập luận “tất cả chúng ta đều có những cách làm giống nhau, vì vậy sự sao chép cũng là điều dễ hiểu”.

Liên quan đến vấn đề trên, ĐH Tổng hợp Tokyo và ĐH Nha khoa - Y khoa Tokyo nơi Hisashi Moriguchi tuyên bố đã hợp tác nghiên cứu sẽ tiến hành điều tra sự việc. Về phía cộng đồng các nhà khoa học hiện cũng đang cố gắng tìm hiểu tại sao Hisashi Moriguchi lại làm một việc “tày đình” đến như vậy.

Khi việc vỡ lở, người ta lại liên tưởng đến sự kiện từng diễn ra năm 2006. Hồi đó, một số phương tiện truyền thông của Nhật Bản đã từng rùm beng ca ngợi dự án tế bào gốc và coi Hisashi Moriguchi là một “vị cứu tinh” trong lĩnh vực này.

Thậm chí tờ Yomiuri Shimbun còn nhấn mạnh, do những vướng mắc về thủ tục mà Nhật Bản đã tụt hậu so với Mỹ về nghiên cứu tế bào gốc. Liên quan đến sự việc kể trên, ông Donglas Sipp, phụ trách Phân ban đạo đức và pháp lý tế bào gốc ở Trung tâm Phát triển sinh học RIKEN (RIKEN Center) ở Kobe, Nhật Bản thì lại cho rằng, tất cả mọi người từ các nhà khoa học, nhà báo cho đến các nhà làm luật đều phải tuân thủ quy luật biện chứng, không thể vì tiến độ hay thành tích, cái người ta cần chính là thành tựu đích thực. Vì vậy, mọi cái cần phải thận trọng, thận trọng trong khoa học chẳng bao giờ thừa.

Hầu hết những nhà khoa học nghiên cứu tế bào đều cho rằng tế bào iPS đã có bề dày lịch sử rất đáng nể, từng được đưa vào thử nghiệm lâm sàng nhiều lần, bởi ngoài cái được nó còn mang theo cả một “núi rủi ro” chưa lường hết, đặc biệt là nguy cơ tăng trưởng ác tính, thậm chí có thử nghiệm tới hàng trăm lần trên động vật người ta cũng chưa an tâm mà phải có thời gian để kiểm chứng.

Thử nghiệm lâm sàng tế bào iPS lần đầu tiên tại Nhật sẽ được RIKEN Center tiến hành vào năm 2013 sắp tới, trong đó tế bào iPS sẽ được dùng để điều trị bệnh võng mạc.


Theo SKDS/ Theo Nature