Istanbul, Âu-Á đôi bờ

Trần Đức Hợp

Trước ngày sang Paris, tôi đã chọn sẵn cho mình hai thành phố sẽ đến thăm viếng là Cairo, Egypt và Istanbul, Turkey.

Tôi rủ anh bạn ở Paris đi cùng, nhưng vào giờ chót do trục trặc giấy tờ anh không đi được. Thế là tôi đành đi Turkey một mình, và bỏ dự định đi Ai Cập vì tình hình bất an vào mùa bầu cử vị Tổng Thống dân sự đầu tiên sau thời gian dài sống dưới chế độ độc tài quân phiệt kể từ thời Nasser vào thập niên 50 thế kỷ trước.

Trong đoàn 25 du khách toàn người Pháp, mình tôi là người khác giống, lại không rành ngôn ngữ của họ, có chăng chỉ lõm bõm vài chữ đôi câu rớt lại từ thuở còn ngồi ghế trung học Petrus Ký, nơi Anh văn là sinh ngữ chính, Pháp văn là sinh ngữ hạng thứ.

Du khách Pháp rành sáu câu trong nghề du lịch lắm, nên sau khi đi cái tour kéo dài 8 ngày và 7 đêm vòng quanh Turkey, trước khi trở về Pháp họ còn nghỉ xả hơi thêm 7 ngày nữa (cho nó sướng) tại những khu an dưỡng cao cấp ở quanh vùng biển Aegeans, nằm đối diện Hy Lạp.

Tour du lịch Turkey mà tôi chọn gồm vé máy bay khứ hồi từ Paris, 8 ngày và 7 đêm, ngủ khách sạn 3 sao, ngày 3 bữa, di chuyển bằng xe bus trên một quãng dài tổng cộng 2.500 km quanh phía Tây nước Turkey mà tiếng ta quen gọi là Thổ Nhĩ Kỳ. Giá trọn gói tour ấy là 980 Euros (1.300 USD) cho một người, ở phòng riêng. Visa vào Turkey hay con tem dán vào sổ thông thành giá 20 Euros (25 USD) cho mỗi người. Thời gian bay từ Paris đến phi trường Bodrum mất khoảng 3 giờ 45 phút. Anh hướng dẫn viên của tour chúng tôi người Turkey chánh cống nhưng thạo tiếng Pháp đã đợi sẵn ngoài cổng phi trường, danh sách toàn đoàn trên tay, cẩn thận gọi tên từng người để coi có lạc mất ai không. Từ thành phố Bodrum phải đi bus mất 2 tiếng nữa mới về tới khách sạn của thành phố nghỉ mát Kusadsi, nằm về phía Bắc. Chúng tôi đến nơi lúc 10:30 PM, đồ ăn tối đã được dọn sẵn, ăn xong là đi ngủ ngay để sáng sớm hôm sau đi tiếp Istanbul, mất khoảng 7 giờ ngồi xe.

Sau giấc ngủ ngon lành du khách tha hồ ngắm phong cảnh bên đường rất đẹp và rất thơ mộng, đặc trưng của những vùng đất ven biển Địa Trung Hải [Mediterranean]. Rải rác bên đường là những di tích cổ xưa có từ 6.000 đến 8.000 năm trước dương lịch (BC). Turkey là một trong những chiếc “nôi” văn hóa cổ đại trước khi Chúa giáng sinh, trước cả nền văn hóa Trung Hoa (chúng ta quen nghĩ là đã cổ lắm rồi) chỉ mới xuất hiện khoảng 5.000 năm trở lại.

Thành Ephesus
Nguồn ảnh: OntheNet

Thành cổ nổi tiếng Ephesus (cách Kusadasi 16 km) là nơi Đức Mẹ Maria sanh ra và lớn lên trước khi di chuyển đến Bethlehem (thuộc nước Do thái ngày nay) và sanh ra Chúa Jesus. Năm 2006 Giáo Hoàng Benedict XVI đã đến viếng thăm đền thờ Đức Mẹ Maria tại cổ thành này. Ngoài ra còn có cổ thành Troy, nay là thành phố Canakkale, nơi có con ngựa gỗ huyền thoại với nàng Helen xinh đẹp trong cuộc chiến giữa xứ Sparta và dân thành Troy, thể hiện qua bộ phim “Troy” do Brat Pitt trong vai Archilles và Eric Bana trong vai Hector của màn bạc Hollywood năm 2004.

Nói đến Istanbul, thành phố lớn nhất của Turkey với dân số 13,5 triệu người, không thể không nhắc tới quá khứ vàng son của nó. Một thời Istanbul đã là thủ đô Constantinople của Đế quốc Ottoman rộng lớn. Đế quốc này đã thống trị và phủ ảnh hưởng của nó lên một vùng đất mênh mông suốt từ Tây Ban Nha ở châu Âu đến tận Trung Á và Ấn Độ của châu Á trên 600 năm (1299-1922), mà đỉnh cao là ở những thế kỷ 16, 17.

Sultan Suleiman “Magnificent” của Đế quốc Ottoman là người đã xây dựng những lâu đài, hoàng cung, đền thờ Hồi giáo nguy nga và tráng lệ không nơi nào sánh bằng cả về tầm vóc, kiến trúc, văn hóa, nghệ thuật... Thế nhưng, Đế quốc Ottoman hùng mạnh rồi cũng dần suy thoái do nền toàn trị khắc nghiệt (độc quyền, độc tôn cai trị), do tham nhũng, do những cuộc tranh chấp quyền lực ở thượng tầng, do sự phân hóa-cách biệt to lớn giữa người giàu (tầng lớp cai trị) và người nghèo (tầng lớp bị trị), tất cả những cái đó đã dẫn tới những cuộc nổi dậy liên miên của mọi tầng lớp dân chúng. Sự áp bức tàn bạo của bộ máy đàn áp cũng không cứu nổi bộ máy cầm quyền khỏi kết cục bi thảm: suy tàn rồi sụp đổ… Kinh nghiệm lịch sử quý báu này là bài học sáng giá cho những nhà cầm quyền của mọi chế độ trên thế giới: mọi mưu toan cai trị theo cách độc quyền, độc tôn… đều đưa xã hội tới thoái hoá, ruỗng nát, và cuối cùng là sự tan tành của cả chế độ.

Istanbul với vị trí chiến lược quan trọng nối liền hai lục địa châu Âu và châu Á, giữa Địa Trung Hải và Hắc Hải, thông qua eo biển Bosphor và biển Marmara. Đây là thủy lộ quốc tế không thể thiếu cho những nước Nga, Ukraina, Romania, Armenia, Bulgaria, các nước Trung Cận Đông… và cả Cộng đồng Âu Châu (EU). Vị trí này quan trọng về mọi mặt: giao thông, kinh tế, thương mại, văn hóa, quốc phòng, chánh trị … Hằng năm có hơn 50.000 tàu bè cỡ lớn trên 5.000 tấn thông thương ban đêm trên thủy lộ này (ban ngày tàu bè phải đậu trong khu vực tập trung quốc tế phía Nam mũi Golden Horn). Số liệu thống kê cho biết Istanbul năm này qua năm khác không ngừng phát triển với mức tăng trưởng cao, trong đó ngành du lịch có vai trò đặc biệt lớn. Mỗi năm Istanbul trung bình đón khoảng 7 triệu du khách, đặc biệt là số du khách đông đảo đến từ South Korea (Nam Hàn) bằng những chuyến bay “charter” thẳng từ phi trường Seoul.

Khi đến Istanbul du khách thường được đưa đến thăm những di tích lịch sử hoặc những công trình kiến trúc đẹp, lớn và độc đáo như đền Hồi giáo Blue Mosque (Đền Xanh), đền Hagia- Sofia nay là Viện bảo tàng, cố cung Tokaipi của các Sultans (các đế vương), với rất nhiều phòng ốc lộng lẫy, với những nội cung và hậu cung (Harem) nơi ở của các hoàng hậu, vương phi và các cung tần, mỹ nữ.

Du khách cũng không thể bỏ qua không đến thăm lâu đài Dolmabahce, nơi Tổng thống Mustafa Kemal Attatuk (1923-1939), vị anh hùng dân tộc, nhà lãnh đạo tài ba của Turkey làm việc, cũng là nơi tiếp đón các đoàn ngoại giao, các quốc khách.

Blue Mosque
Nguồn ảnh: OntheNet

Đặc biệt thu hút du khách bốn phương đủ loại là khu chợ có mái che lớn nhất thế giới Grand Bazaar, với 5.000 cửa tiệm hay gian hàng, được xây dựng từ năm 1455-1460. Có thể nói đây là nơi náo nhiệt nhất Istanbul, ồn ào không thể tưởng, nói theo cách của ta là như chợ vỡ. Người ta tìm thấy ở đây rất nhiều đồ lưu niệm cho chuyến đi thăm đất nước Turkey nhiều màu sắc với giá rẻ bất ngờ, miễn là phải biết mà cả bằng cách ra hiệu hay bút đàm.

Ngoàì ra, du khách cũng được du ngoạn trên thuỷ lộ Bosphorus Straight trong khoảng 2 giờ; trên chiếc du thuyền nhàn tản đi dọc theo hai bờ của eo biển tuyệt đẹp, nơi tàu thuyền qua lại như mắc cửi. Khởi hành từ mũi Golden Horn (dưới chân cầu Galata) chiếc du thuyền chở chúng tôi chạy chậm chậm qua những khu biệt thự với kiến trúc đa dạng, độc đáo bên những đền đài, dinh thự, cung điện, công viên thơ mộng và tráng lệ của thời kỳ Bazantine, thời kỳ Ottoman, được xây dựng sau thời gian phát triển rực rỡ của La Mã từ thế kỷ 13 đến thế kỷ 19. Du thuyền đi dưới hai cầu treo to lớn Bosphorus Bridge (khánh thành năm 1973), và cầu Sultan Mehmet II , để rồi khi quay trở lại bến cũ, nó sẽ đi dọc bờ đối diện, đặng du khách có thể thưởng thức trọn vẹn cả hai bờ Âu-Á, trong không khí lộng gió, lãng mạn, trữ tình, và huyền bí của Istanbul.

Hồi giáo Sunny ở Turkey

Hệ phái Sunni ở Turkey chiếm 99,8 % dân số theo đạo Hồi, trong tổng số dân 80 triệu, trong đó 70 % là người Turk và 18 % người Kurd, và 12 % thuộc các sắc dân thiểu số. Chỉ còn lại 0,2 % hay 160.000 người theo Thiên Chúa Giáo Coptics, Chánh Thống Giáo Orthodox, Thiên Chúa Giáo Đông phương..., đa số nằm rải rác ở phía Đông Nam Turkey, gần biên giới Syria.

Ở Turkey, theo thống kê có khoảng 80.000 ngôi đền Hồi giáo và riêng tại Istanbul đã có tới 7.000 đền thờ với những mái vòm đường kính rộng lớn và xung quanh là những mái vòm nhỏ hơn. Bên ngoài là 2-4-6 ngọn tháp nhỏ gọi là “minaret” với đỉnh nhọn, cao vút, hướng về Thượng Đế là Đấng tối cao của loài người (theo tín ngưỡng Hồi Giáo). Thay vì những muedzin thời xưa dùng loa đồng, nay trên các “minaret” người ta gắn những loa điện phát ra những lời cầu nguyện theo kinh Koran được ghi âm sẵn, mỗi ngày 5 lần (5AM, 10AM, 12PM, 3PM, 6PM), mỗi lần 5-10 phút, để nhắc nhở tín hữu thành kính cầu nguyện và vinh danh Thượng Đế Allah tối cao, cùng với tiên tri Mohammeh (khác với Hồi gíáo Shia tin vào đấng tiên tri của họ là Giáo chủ Ali). Nguyên vật liệu xây dựng những ngôi đền Hồi giáo có thể là gạch ngói, vôi vữa, hay là nhôm, kim loại… tuỳ theo thời kỳ xây dựng cũ hay mới, nhưng tất cả đều có cùng một cấu trúc tương tự rải rác khắp nơi trên đất nước rộng lớn. Sàn trong đền thờ được trải thảm dày, những chùm đèn pha lê từ trên cao toả ánh sáng dìu dịu xuống các tín hữu chia hai khu nam nữ riêng biệt hoặc ngồi hoặc quỳ trên thảm, mặt hướng về thánh địa Mecca. Những cột lớn, tường bao đều được trang trí bằng những hoa văn, chữ viết, hình vẽ, tất cả được cách điệu hoá theo lối rất riêng của đạo Hồi. Tín hữu bước vào đền phải để giày dép bên ngoài, các du khách cũng không là ngoại lệ, nhưng sau này thay vì phải cởi giày họ được phát miễn phí 2 túi ny lon mỏng để bao bọc giày dép và trả lại khi trở ra.

Về mặt hành chánh, Turkey là một quốc gia Hồi giáo, nhưng lại có sự phân lập rõ rệt giữa chánh quyền và tôn giáo, giữa “thần quyền” và “thế quyền”. Tuy nhiên ảnh hưởng của đạo Hồi còn rất mạnh trong đời sống xã hội, ảnh hưởng này có thể thấy ở bất cứ đâu. Các Imams (các lãnh tụ Hồi giáo) đều có vợ con, họ được các qũy Tôn giáo của chánh phủ trả lương tháng. Các tôn giáo khác đều bình đẳng và được tôn trọng theo Hiến pháp, nhưng đạo Hồi vẫn là tôn giáo chiếm địa vị cao nhất.

Ngày nay, di dân Turkey theo đạo Hồi sống rải rác ở nhiều nước châu Âu, nhiều nhất là ở Đức (chiếm xấp xỉ 10 % trong tổng số 80 triệu dân Cộng Hòa Liên Bang Đức). Ngoài ra người Turkey còn ở Hoà Lan, Pháp, Ý, Tây Ban Nha, Anh…. Ngày nay những di dân Turkey không còn nghiêm cẩn tuân thủ những giáo luật gò bó do cuộc sống dần dần hoà nhập với cuộc sống của dân bản địa, nhiễm nếp sống của họ. Có thể nói là phần nào di dân Turkey đã bị hoặc đã được Tây phương hóa, nhờ đó mà họ trở nên phóng khoáng hơn, cởi mở hơn, so với những tín đồ Hồi giáo ở quê hương. Giao thông thuận tiện giữa các nước mà di dân cư trú với quê nhà làm cho những ảnh hưởng nói trên thậm chí có thể thấy khá rõ rệt ở những thành phố lớn như Istanbul, thủ đô Ankara, Izmus, Kusadasi…

Tôi nhận thấy nhiều phụ nữ Turkey ở các thành phố lớn nọ khi ra đường đã có điệu bộ, cử chỉ không còn dáng dấp cứng nhắc của khuôn phép Hồi giáo chính thống. Họ hành xử tự nhiên như thế vì ở Turkey không còn sự kỳ thị những người bị ảnh hưởng phương Tây như ở nhiều quốc gia Hồi giáo khác, như ở Iran chẳng hạn. Riêng ở Istanbul tôi từng gặp nhiều cô nhiều bà ăn mặc theo mốt thời thượng phương Tây, rất “chic”. Những người này thích giao thiệp với du khách đến thăm nước họ, nếu biết bạn đến từ Hoa Kỳ thì sự nồng nhiệt và ái mộ sẽ vượt hơn hẳn so với bạn đến từ Paris, hay từ những nước EU…

Phụ nữ Hồi giáo
Nguồn ảnh: Alami

Sự hài hòa, kết hợp giữa những sắc thái cũ và mới, cổ kính và tân kỳ, truyền thống và hiện đại… phổ biến ở khắp nơi như bến cảng, tàu điện, chợ búa, công viên, trường học, trên đường phố,… và không ai thấy đó là điều dị biệt trong đời sống hằng ngày trên đất nước Turkey hôm nay. Đây là một tiến bộ lớn, không phải bất cứ quốc gia nào cũng có thể vượt qua và thành công để mang lại sự thịnh vượng và hạnh phúc cho người dân.

Xã hội dân chủ ở Turkey

Atatürk (1881-1938)
Nguồn ảnh: OntheNet

Ngay từ khi nắm chánh quyền từ vị Sultan cuối cùng của Turkey, vị Tổng thống dân cử đầu tiên là Mustafa Kemal Attatuk (1923-1939) đã biến đổi nước Turkey một cách mạnh mẽ và toàn diện. Attatuk đã cải tổ toàn bộ hệ thống hành chánh, giáo dục, văn hóa, truyền thống, y phục, tục lệ… Dưới sự lãnh đạo của ông, Turkey đã phục hồi thành công nền kinh tế lụn bại, tụt hậu, sau sự thua trận và phải trả nợ chiến tranh (Turkey thuộc phe bại trận trong Đệ I thế chiến). Turkey là thành viên khối NATO và là đồng minh của Mỹ ở vùng bán đảo Balkans, đối đầu với khối Nga xô, Syria, Iran trong khu vực. Nhưng Turkey lại không nằm trong khối EU vì sự chống đối lâu dài, liên tục của Hy lạp và Pháp.

Ngày nay Turkey là quốc gia theo chế độ Dân chủ Đại nghị Hồi giáo, với hơn 60 đảng phái (theo thống kê tháng Năm 2009 của Bộ Nội vụ Turkey) trên trường chánh trị. Tổng Thống và Quốc hội (National Assembly) do dân trực tiếp bầu lên. Nền dân chủ Turkey tuy không giống nhiều nền dân chủ khác ở phương Tây, nhưng cũng không hề giống những nền dân chủ giả hiệu ở những quốc gia độc tài, nơi bầu cử chỉ là trò ảo thuật vụng về do chính quyền độc diễn.

Kinh tế của Turkey được coi như một trong những nền kinh tế thành công, là một trong 10 nước mạnh nhất Tây phương. Đặc biệt kỹ nghệ du lịch phát triển mạnh mẽ và tiền đầu tư đến từ những quốc gia Anh, Pháp, Đức, Nga,…mang lại công ăn, việc làm, xây dựng hạ tầng kiến trúc như khách sạn, khu nghỉ mát Resorts, đường xá, cầu cống, phi trường, bến cảng, giao thông, môi trường, y tế, giáo dục,…khiến vùng đất đai Anatolya phiá Tây của Turkey, đối diện vùng biển Aegean với Hy Lạp đã không ngừng thay đổi và phát triển.

Pamukkale, Turkey
Nguồn ảnh: OntheNet

Du khách không thể bỏ qua những khu thăm viếng đặc biệt đã được ghi là những Văn Hoá của Thế giới như Khu Pamukkale với những lâu đài bông tuyết trắng tinh như bông gòn do cấu tạo của những mỏ Calcium và Phosphate từ dưới lòng đất phun trào và tạo thành từ hàng ngàn năm qua, đền thờ lịch sử Ephesus, Khu đất cổ Cappadocia với những hang động, nhà thờ Thiên Chúa Giáo cổ đào khoét trong hang núi.

Trên đường du hành, chàng hướng dẫn viên du lịch người Turkey đã khéo sắp xếp thời gian để du khách có cơ hội thăm viếng khu triển lãm công nghệ dệt thảm bằng tay truyền thống, được thấy tận mắt sờ tận tay những tấm thảm tuyệt đẹp bằng tơ luạ. Người mua sẽ được gửi đến tận nhà qua hệ thống shipping của Turkey, tuyệt đối không có sự kèo nài hay gây phiền hà nếu khách không muốn mua. Ngoài ra, kỹ nghệ áo khoác bằng da dành cho phụ nữ với hai mặt kiểu cọ hoàn toàn khác nhau rất đẹp cũng được các kiều nữ Turkey phô diễn trên sàn “Cat Walk” làm mê mẩn không ít du khách có tiền nhưng chưa có dịp mua sắm đồ tương tự ở những nơi sang trọng trên thế giới như Paris, New York, London, hay Milano. Người bán phần nhiều nhắm vào các nữ du khách, họ mới thuộc giới chịu “chi”, vì món hàng có thể lên đến vài ngàn “đô” là chuyện thường.

Trong phim Midnight Express quay ở đảo Malta vùng biển Địa Trung Hải,năm 1977 đã đoạt được 3 giải thưởng Oscars, với Billy Hayes là diễn viên chính và phim Điệp viên 007 nổi tiếng “From Russia with Love” với tài tử Sean Connery đã cho thấy những phong cảnh tiêu biểu của thành phố Istanbul.

Ngày nay Turkey theo hệ thống Kinh tế thị trường tự do với kỹ nghệ chiếm 28 %, dịch vụ và thương mại chiếm 62 %, nông nghiệp chiếm 9 %tính theo GDP, hay tương đương với 26 %, 48 %, và 25 % tính theo tỷ lệ dân số.

Marmaray Project và phát triển Istanbul

Tuy đã có 2 chiếc cầu treo nối liền hai bờ Âu-Á, và hệ thống tàu -phà đi lại dầy đặc và thường xuyên, nhưng với mật độ dân số ngày càng gia tăng, Hội đồng thành phố Istanbul và Chánh phủ Turkey đã chấp thuận sự đầu tư và phát triển bằng vốn ODA của Nhật bản và EU với chi phí dự án 3.0 tỷ Mỹ kim để khởi công xây dựng đường hầm dài băng qua đáy biển Marmara, độ sâu 58 mét dưới mực nước biển, gồm 22 đơn vị beton đúc sẵn / đốt / đoạn/ khúc, nặng 18,000 tons mỗi đơn vị, dài từ 98.5 mét đến 135 mét, có chiều dài tổng cộng dưới lòng biển 1.4km.

Hệ thống này gồm Commuter Rails và hệ thống Railways dài 76.3km với 40 trạm Metro Stations chìm và nổi, nối liền hai bên bờ Âu-Á. Ước đoán dự án sẽ hoàn tất vào năm 2013, sau 9 năm kể từ ngày khởi công 2004. Sau khi hoàn tất, công trình này sẽ được coi là hê thống đường hầm ở độ sâu nhất thế giới dưới đáy biển.

Marmaray Project
Nguồn ảnh: http://news.bbc.co.uk

Công trình xây dựng này gặp rất nhiều trở ngại vì nằm trong vùng biển bị động đất nặng, nếu bị cơn địa chấn lớn xô lệch, theo dự đoán hay ước tính của các chuyên gia địa chấn thì nếu xảy ra ở mức độ 7.5 độ Richter trong thời gian 100 năm xử dụng, toàn bộ đường hầm sẽ bị ngập nước và rất khó sửa chữa hay phải làm lại toàn bộ từ đầu dù rằng hệ thống đường hầm có thể co dãn và uốn lượn theo nhịp chuyển động song ngang của cơn địa chấn và những thiết kế đóng cửa hầm khi có tai nạn trầm trọng xảy ra.

Không có một bảo đảm chắc chắn 100 % nào cho sự an toàn tuyệt đối nếu bất thần “trời đất nổi cơn gió bụi”… Đây là một công trình trọng điểm của Istanbul. Công trình này nghe nói cũng bị đục khoét ghê lắm bởi những con chuột tham nhũng hay những viên chức “tài nông, đức mỏng”, hoặc do những cấu kết quyền lợi, phe nhóm, để rồi dân Turkey sẽ phải nai lưng trả nợ trong vòng 40 năm cho món tiền vay mượn để hoàn thành dự án vĩ đại này.

San Diego, November 2012
© DCVOnline