Họ chết trận nên sẽ c̣n trẻ măi
C̣n chúng ta sống sót tuổi già thêm
Lúc trời chiều hay buổi sáng nắng lên
Họ chẳng sợ thời gian làm mệt mỏi.
(Ư từ các câu “They shall grow not old, as we that are left grow old.
Age shall not weary them, nor the years condemn. At the going down of the sun and in the morning” trong bài thơ For the Fallen (Cho Người Nằm Xuống) của thi sĩ người Anh Laurence Binyon, 1869-1943).
Hy sinh v́ tổ quốc được xem là cái chết vinh dự cao cả nhất trong mọi thời đại. H́nh ảnh người chiến binh chết trận trong tuổi thanh xuân sẽ giữ nguyên như vậy trong tâm trí người sống, nhất là đối với các bạn đồng ngũ. Tập thể người Việt hải ngoại, dù từng cầm súng dự phần trong cuộc chiến tự vệ chống cộng sản hay không, vẫn không quên tử sĩ VNCH mà thân xác c̣n nằm lại quê hương. Nghĩa Trang Quân Đội Biên Ḥa cũ măi măi là h́nh ảnh thiêng liêng trong tâm khảm người dân miền Nam tự do ngày trước và được xem như một thánh địa hành hương. Nhưng theo tin tức mới nhất, các chuyến thăm viếng tập thể ở nghĩa trang này vẫn c̣n bị nhân viên công an địa phương gây khó dễ. Điều đó cho thấy nhà cầm quyền CSVN vẫn c̣n dị ứng với tử sĩ VNCH.
Tử sĩ VNCH bị phân biệt đối xử tại quê nhà
Theo thống kê, Việt Nam hiện nay có 342 nghĩa trang và đài tưởng niệm dành cho chiến binh cộng sản tử trận mà họ gọi là liệt sỹ để phân biệt với tử sĩ của phe VNCH. Chưa hết, CSVN đang có kế hoạch tạo lập một nghĩa trang tầm cỡ quốc gia rộng 100 mẫu dành riêng cho cán bộ cao cấp của đảng và nhà nước. Ngoài ra, đâu đó trên đất nước Việt Nam cũng có những nghĩa trang và đài tưởng niệm tử sĩ ngoại nhân. Hài cốt tử sĩ thuộc quân đội Pháp chôn cất tại nghĩa trang cạnh Ngă Tư Bảy Hiền, gần phi trường Tân Sơn Nhứt măi đến năm 1986 mới được chính phủ Pháp bốc mộ mang về nước. C̣n lại là ba nghĩa trang liệt sỹ Trung Cộng do chính quyền Hà Nội tạo dựng để “đời đời nhớ ơn” các đồng chí lớn phương Bắc đă giúp CSBV xâm lăng thôn tính miền Nam.
Một trong 3 nghĩa trang liệt sỹ người Trung quốc đă chết lây khi giúp CSVN xây dựng các tuyến đường chiến lược trong chiến tranh VN. Các nghĩa trang này do CSVN quản trị và bảo tŕ, hàng năm đều được đặt ṿng hoa tưởng niệm ghi hàng chữ “Đời đời nhớ ơn”.
Tuy cùng là dân Việt con Hồng cháu Lạc như liệt sỹ CSVN, tử sĩ VNCH không được cái may mắn đó. Tất cả nghĩa trang quân đội của VNCH bị xóa vết tích, ngoại trừ Nghĩa Trang Biên Ḥa tuy vẫn c̣n đó nhưng hoang phế, đài tưởng niệm bị phá bỏ. Nếu bảo tử sĩ VNCH là kẻ thù từng gây tổn thất nặng nề cho quân CSBV nơi chiến trận nên vẫn c̣n bị căm thù và không đáng được tưởng niệm, thế c̣n 74 chiến sĩ VNCH bỏ ḿnh trong trận hải chiến bảo vệ biển đảo của tổ quốc chống quân Trung Cộng xâm lược đảo Hoàng Sa năm 1974 th́ sao? Họ cũng là những anh hùng xả thân cho quê hương giống như 64 thủy binh CSVN đă thiệt mạng năm 1988 ở Trường Sa. Nhà nước CSVN chỉ lập đài tưởng niệm cho 64 chiến sĩ của họ. Vong hồn của 74 chiến sĩ VNCH vùi thây trong ḷng biển sâu phải chăng c̣n tức tửi. Khi hận thù chưa xóa bỏ th́ những kêu gọi ḥa hợp ḥa giải của CSVN vẫn c̣n là những lời chót lưỡi đầu môi.
Sau khi chiếm được miền Nam, CSVN lập ra Nhà Trưng Bày Tội Ác Mỹ-Ngụy và theo thời thế đổi tên nó thành Nhà Trưng Bày Tội Ác Chiến Tranh Xâm Lược và sau cùng là Bảo Tàng Chứng Tích Chiến Tranh trên đường Vơ Văn Tần, Quận 3 Sài G̣n. Đó là nơi thuần túy dùng cho mục đích tuyên truyền một chiều như tên gọi của nó. Nơi đây, nhà nước CSVN cho trưng bày triển lăm toàn những di vật chiến tranh cùng những h́nh ảnh bất lợi và bêu xấu Hoa Kỳ và VNCH. Nơi đây, khách thăm viếng sẽ không t́m thấy bất cứ chứng tích tội ác nào của CSBV và Việt Cộng, ví dụ như vụ thảm sát Mậu Thân ở Huế, cuộc thảm sát Đắk Sơn và vụ thảm sát Châu Đốc, mẫu trưng bày các loại vũ khí phe cộng sản như ḿn bẫy, hầm chông, súng AK47, B. 40, hỏa tiễn SAM-3, súng pḥng không 37mm, tăng T54, các buồng giam cộng sản trước và sau 1975, v.v. Hận thù đă xóa bỏ chưa?
Chiến cuộc đă tàn gần 40 năm qua nhưng vết sẹo chưa lành trong ḷng người và trên bia mộ nghĩa trang. Người cùng chủng tộc miệng nói Nam Bắc một nhà nhưng sao c̣n phân biệt đối xử. Dù đứng ở bên nào chiến tuyến ngoài mặt trận, khi người chiến binh nằm xuống rồi, theo lẽ công bằng, đáng lẽ phải được đối xử như nhau v́ thật ra bên nào cũng đều là hy sinh cho đất nước.
Ngày nay, khi một nguyên thủ quốc gia công du nước cựu thù lần đầu, sự thăm viếng đài tưởng niệm tử sĩ quốc gia hầu như đă trở thành một nghi thức ngoại giao. Việc làm đó thể hiện không những sự xóa bỏ hận thù, ḷng kính trọng không phân biệt đối với chiến binh mà c̣n chứng tỏ thái độ của người quân tử có tinh thần hào hiệp mă thượng. CSVN không có được tinh thần đó nên các nghĩa trang tử sĩ VNCH bị cố t́nh xóa tan dấu vết, hài cốt tử sĩ mất tích không được t́m kiếm, và thương phế binh bị phân biệt đối xử thiếu t́nh người. V́ thế, việc thực hiện đài tưởng niệm tử sĩ VNCH trên đất nước tạm dung càng trở nên cần thiết để làm nơi an vị anh linh.
Nghĩa Trang và Đài Tưởng Niệm Tử Sĩ VNCH ở hải ngoại
Dự án thực hiện Đài Tưởng Niệm Tử Sĩ Việt Nam Cộng Ḥa đầu tiên tại Hoa Kỳ và thế giới được điêu khắc gia Phạm Thế Trung thai nghén từ nhiều năm qua. Sau khi đồ án và mô h́nh tượng năm vị tướng VNCH tuẫn tiết đă hoàn tất, ĐKG Phạm Thế Trung đă liên lạc và tŕnh bày toàn bộ dự án với nhiều tổ chức hội đoàn trong cộng đồng người Việt để t́m sự chuẩn nhận đứng ra khởi công thực hiện.
Đồng thời gian đó, bác sĩ Huỳnh văn Chỉnh tức ca sĩ Trung Chỉnh, cựu Y Sĩ Thuỷ Quân Lục Chiến QLVNCH, cũng mang hoài băo thực hiện một nghĩa trang dành cho tập thể quân cán chính VNCH tại hải ngoại nên ra sức vận động và đă nhận được sự hưởng ứng thuận lợi của cộng đồng người Việt lẫn các vị đại diện dân cử chính quyền địa phương. Dự án qui mô trù liệu cần một món tiền nhiều trăm ngàn Mỹ kim. Qua các buổi tŕnh diễn văn nghệ và tiệc gây quỹ, Ủy Ban Vận Động của bác sĩ Chỉnh cũng đă quyên đủ một số tiền đặt cọc và đă hoàn tất việc tậu mua mảnh đất rộng 55 mẫu, gần bằng phân nửa diện tích của Nghĩa Trang Quân Đội VNCH ở Biên Ḥa ngày trước rộng 125 mẫu.
Do duyên may, đến cuối năm 2012, dự án Đài Tưởng Niệm Tử Sĩ VNCH đă được chấp thuận để trở thành một bộ phận của Nghĩa Trang Biên Ḥa Hải Ngoại. Đây là một kết hợp thuận lư hoàn hảo v́ nghĩa trang là nơi người chết an giấc ngàn thu và cũng là nơi người sống viếng thăm và tưởng niệm giống như nhiều nghĩa trang quốc gia trên thế giới.
Tượng đài Seabees trong nghĩa trang Arlington
Nghĩa trang Quốc Gia Arlington của Hoa kỳ không chỉ có một mà nhiều tượng đài của nhiều đơn vị quân binh chủng. Bức ảnh trên là đài tưởng niệm tử sĩ thuộc đơn vị Tiểu Đoàn Công Binh Kiến Tạo Hải Quân Hoa Kỳ đă hy sinh v́ công vụ qua nhiều cuộc chiến từ Đệ Nhị Thế Chiến đến Chiến Tranh Triều Tiên và Chiến Tranh Việt Nam. (Seabees là cách phát âm từ C.B., viết tắt của Construction Battalion).
Hoa Kỳ có 131 nghĩa trang quân đội nằm rải rác trong 39 tiểu bang và Puerto Rico, một lănh địa thuộc chủ quyền của Hoa Kỳ. Ngoài ra c̣n có 24 nghĩa trang chôn cất 125,000 tử sĩ Mỹ tử trận trong hai cuộc thế chiến tại các nước khác, phần lớn là ở Âu châu.
Với sự lớn mạnh của cộng đồng bốn triệu cư dân gốc Việt hải ngoại hiện nay, chúng ta có quyền kỳ vọng Nghĩa Trang Biên Hoà Hải Ngoại và Đài Tưởng Niệm Tử Sĩ VNCH ở Cali sẽ trở thành một địa điểm hành hương của người Việt tự do.
Đồ họa tạm thời Nghĩa Trang Biên Ḥa Hải Ngoại của kiến trúc sư Vơ Trung
Đồ họa Đài Tưởng Niệm Tử Sĩ VNCH của điêu khắc gia Phạm Thế Trung với 5 vị tướng tuẫn tiết theo thứ tự từ trái qua phải như sau
Chuẩn tướng Trần Văn Hai
Thiếu tướng Phạm Văn Phú
Thiếu tướng Nguyễn Khoa Nam
Chuẩn tướng Lê Văn Hưng
Chuẩn tướng Lê Nguyên Vỹ
Khi viếng thăm một Viện Bảo Tàng Chiến Tranh của một nước, du khách có thể đánh giá tŕnh độ văn hóa của họ như thế nào. Du khách sẽ không thấy một lời tuyên truyền nào hạ nhục hay chê bai đối phương tại các viện bảo tàng chiến tranh của các quốc gia tự do dân chủ và tiến bộ. Vị lănh tụ hay quân đội của phe đối nghịch không bị rủa xả hạ cấp. Sự kiện lịch sử xảy ra dù tốt hay xấu vẫn được ghi lại một cách rơ ràng trung thực để tùy người đi xem tự phán đoán. Nước chủ nhà không che giấu sự thật để lường gạt người đi xem hay tuyên truyền một chiều.
Tưởng niệm tử sĩ thuở xưa
Từ khi có loài người, chiến tranh hầu như luôn xảy ra không nơi này th́ nơi khác trên quả địa cầu. Dân tộc theo văn hóa phương Tây thường chỉ quen dựng đài tưởng niệm để đánh dấu chiến thắng vinh quang trong khi dân tộc theo văn hóa Đông phương quan niệm ghi nhớ công ơn người chết đă có từ xa xưa lắm. Các nước phương Tây dựng đài tưởng niệm để ghi nhớ công ơn tử sĩ thật ra chỉ bắt đầu trong ba thế kỷ trở lại đây mà thôi.
Đài tưởng niệm chiến tranh có thể là một ṭa nhà, một tượng đài, hay chỉ là một bức tượng, một kiến trúc để vinh danh một cuộc chiến tranh hoặc chiến thắng, hoặc, theo như quan niệm chiếm ưu thế trong thời hiện đại, để tưởng nhớ những người đă chết hoặc bị thương trong chiến tranh.
Đối với hầu hết những thời kỳ trong lịch sử nhân loại, đài tưởng niệm chiến tranh được dựng lên để kỷ niệm những chiến thắng tuyệt vời. Ghi nhớ những người chết chỉ là mối quan tâm thứ yếu. Thật vậy, trong thời đại của Napoleon, thi hài của chiến binh tử trận thường được chôn vùi chung trong những ngôi mộ tập thể không mộ bia đánh dấu. Khải hoàn môn (L’ Arc de Triomphe) ở Paris hoặc Cột Tháp Nelson nơi công viên Trafalgar ở London đều không có ghi khắc tên của tử sĩ.
H́nh: Đài tưởng niệm Cuộc Nổi Dậy của nhân dân Ba Lan ở thủ đô Warsaw
Đến cuối thế kỷ 19, ư niệm này mới trở nên phổ biến tại các đơn vị trung đoàn bộ binh của quân đội Anh. Những người chiến binh sống sót nghĩ đến việc xây dựng tượng đài để tưởng nhớ những đồng đội của họ đă chết trong các cuộc chiến tranh lấn chiếm thuộc địa nho nhỏ. Và tên tuổi của tử sĩ đă được liệt kê nơi các đài tưởng niệm này.
Đến đầu thế kỷ hai mươi, một số thị trấn và thành phố ở Vương quốc Anh đă gây quỹ để làm lễ tưởng nhớ những người đồng hương đă chiến đấu và chết trong cuộc chiến tranh lần thứ hai (Second Anglo-Boer War, 1899-1902) giữa Đế quốc Anh và cư dân Ḥa Lan ở Nam Phi. Tuy nhiên, chỉ sau khi sự thiệt hại về nhân mạng to lớn từ Đệ Nhất Thế Chiến gây ra, việc tưởng niệm tử sĩ mới được đặc biệt chú trọng. Hầu hết các nơi đều xây dựng một đài tưởng niệm chiến tranh có ghi khắc đầy đủ tên tuổi của những đứa con của địa phương đă đi vào cuộc chiến và không bao giờ trả lại.
Theo quan niệm của cả thế giới ngày nay, mục đích chính của việc dựng lên đài tưởng niệm chiến tranh (war memorials) không phải là để tôn vinh chiến tranh, nhưng là để tôn vinh những người đă chết. Đôi khi, như trong trường hợp thủ tướng Tây Đức Willy Brandt qú gối trước Đài tưởng niệm Warsaw ngày 07 tháng 12 năm 1970 để bày tỏ một cử chỉ khiêm tốn và sám hối đối với các nạn nhân của cuộc nổi dậy Warsaw Ghetto, đài tưởng niệm cũng có thể được dùng như là biểu tượng của sự cảm thông ngày càng tăng giữa hai kẻ cựu thù.
Với sự trợ giúp của kỹ thuật hiện đại, một dự án có tầm vóc quốc tế hiện đang t́m kiếm, kiểm định để lập thành hồ sơ lưu trữ tất cả mộ phần tử sĩ của các cuộc chiến có sự tham dự của khối Thịnh Vượng Chung kể từ năm 1914 trở về sau.
Những đài tưởng niệm tử sĩ Thế Chiến Thứ Nhất
Đền Tử Sĩ Vô Danh Menin Gate ở Ypres Bỉ quốc
Sau Đệ Nhất Thế Chiến, nhiều quốc gia đă nh́n thấy sự tàn phá khủng khiếp khắp mọi nơi về vật chất và sự tổn thất sinh mạng đến mức độ kinh hoàng với tổng số 15 triệu người chết và 20 triệu người bị thương cho cả hai bên. Tuy các quốc gia phương Tây gánh chịu thiệt hại nhân mạng thấp hơn nhưng hậu quả lại khác hẳn: đó là số lượng đài tưởng niệm được xây dựng nhiều hơn. Tại các quốc gia phương Tây, đi đôi với những ghi nhận thành quả chiến thắng về quyền lợi vật chất thu tóm được, hầu hết các thành phố ở các quốc gia này đều xây dựng đài tưởng niệm. Các đài tưởng niệm tại các thị trấn và những ngôi làng nhỏ hơn thường ghi tên của từng tử sĩ nguyên là cư dân của địa phương ḿnh.
Nghĩa trang tử sĩ của cả hai bên Pháp và Đức chết trong trận đánh ở Verdun năm 1916
Các đài tử sĩ qui mô to lớn hơn của vương quốc Anh tưởng niệm hàng ngàn người chết th́ lại không có tên v́ bia mộ không được xác định, chẳng hạn như hai đài tưởng niệm tử sĩ vô danh Menin tại Ypres, Bỉ quốc và Thiepval ở Picardie, Pháp quốc, cũng đă được xây dựng. Đài tưởng niệm Memorial Liberty, nằm ở thành phố Kansas, Missouri, là một đài tưởng niệm chung cho tất cả 116,516 tử sĩ Hoa Kỳ hy sinh trong Đệ Nhất Thế Chiến, c̣n được gọi là Cuộc Chiến Tranh Vĩ Đại.
Ngoài các đài tưởng niệm tử sĩ bỏ ḿnh nơi chiến trận mà chúng ta thường biết đến c̣n có những đài tưởng niệm dành cho các nạn nhân của chiến tranh vốn là những thường dân vô tội mà phần lớn là phụ nữ và trẻ em. Sau khi cuộc đại chiến chấm dứt năm 1918, những người yêu chuộng ḥa b́nh tại Pháp đă lập một số đài tưởng niệm cho nạn nhân của chiến tranh vói các h́nh tượng đàn bà và trẻ con với nét mặt đau buồn khốn khổ. Các đài tưởng niệm loại này đă gây ra sự giận dữ trong số các cựu chiến binh và quân đội nói chung.
Liberty Memorial, Kansas City, Missouri
Đài tưởng niệm dành cho nạn nhân chiến tranh nổi tiếng nhất được dựng lên ở Gentioux-Pigerolles vùng Creuse. Dưới cột liệt kê tên của những người chết là tượng đồng của một đứa trẻ mồ côi đang chỉ tay vào hàng chữ “Maudite soit la guerre” (Nguyền rủa chiến tranh). Làn sóng chống đối dâng quá cao đến nỗi ngày khánh thành chính thức của tượng đài đă phải đ́nh hoăn cho đến năm 1990 và quân nhân đồn trú tại một căn cứ quân sự gần đó được lệnh khi đi ngang qua đó phải quay đầu đi chỗ khác.
Một đài tưởng niệm khác tương tự như vậy nằm tại thị trấn nhỏ là Équeurdreville-Hainneville trong vùng Manche với bức tượng của một góa phụ đau buồn với hai con nhỏ. Hai đài tưởng niệm ḥa b́nh này có vẻ như là không thích hợp với h́nh thức tưởng niệm trong phạm vi Vương quốc Anh.
V́ vậy, mặc dù điều này có vẻ không bao giờ được công nhận một cách tổng quát, trên khắp Vương quốc Anh đă xây dựng nhiều đài tưởng niệm chiến tranh nhưng đề cập khái niệm về ḥa b́nh. Ví dụ như đài tưởng niệm chiến tranh ở Hartlepool ( trước đây là West Hartlepool) với ḍng chữ khắc ‘Thine O Lord is the Victory’ (Ôi! Chúa tôi là chiến thắng).
Những đài tưởng niệm tử sĩ Thế Chiến Thứ Hai trở về sau
Có một số đài tưởng niệm Thế Chiến Thứ Nhất sau đó đă được mở rộng thêm để cho đủ chỗ ghi tên của những con dân địa phương đă hy sinh trong Thế Chiến Thứ II.
Kể từ đó trở đi, nhiều đài tưởng niệm đều khắc ghi tên tử sĩ trong các cuộc xung đột khác như chiến tranh Triều Tiên và chiến tranh Việt Nam,