Đáng lẽ hàng nghìn người tại đảo Sulawesi, Indonesia đã không bị động đất và sóng thần cướp đi sinh mạng nếu hệ thống cảnh báo chuẩn. Thế nhưng hệ thống này đã không hoạt động sau giai đoạn thử nghiệm suốt nhiều năm.
Một thiếu nữ 15 tuổi được cứu sau thảm họa động đất/sóng thần ở Palu, Indonesia (Ảnh: AP)
Một trận động đất mạnh 7,4 độ Richter đã xảy ra tại tỉnh miền trung Sulawesi, Indonesia hôm 28/9 dẫn tới sóng thần cao 6m tại hai khu vực Palau và Donggala. Ước tính hơn 1.200 người đã thiệt mạng và hàng trăm người khác bị thương sau thảm họa kép này.
Trước đó, trận động đất xảy ra vào năm 2004 đã cướp đi sinh mạng của 230.000 người tại hơn 10 quốc gia, trong đó hơn một nửa là người dân sống tại tỉnh Aceh của Indonesia. Sau thảm họa kinh hoàng này, một nỗ lực chung của cộng đồng quốc tế đã được triển khai nhằm cải thiện năng lực cảnh báo sóng thần, đặc biệt tại Ấn Độ Dương và giúp đỡ Indonesia - một trong những nước chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của nguy cơ động đất và sóng thần.
Theo đó, một nhóm các viện nghiên cứu của Mỹ và Indonesia đã phát triển một phương pháp cảnh báo sóng thần mà họ tin rằng có thể đưa ra thời gian cảnh báo chính xác hơn so với các hệ thống khác. Hệ thống cảnh báo mới được cho là sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc cứu sống nhiều mạng người khi thảm họa xảy ra.
Hệ thống mới sử dụng cảm biến đặt dưới đáy biển, sóng âm và cáp quang để nhận diện sự thay đổi dưới đáy biển trước khi truyền tín hiệu về Cơ quan Khí tượng, Khí hậu và Địa lý Indonesia (BMKG).
“Những dữ liệu như vậy rất quan trọng trong việc xác định sóng thần”, Louise Comfort, giáo sư đồng thời là giám đốc Trung tâm Kiểm soát Thảm họa tại Đại học Pittsburgh, cho biết.
Phao cảnh báo sóng thần đặt trên biển ở Australia (Ảnh: ABC)
Ông Comfort cũng tham gia vào việc phát triển hệ thống cảnh báo sóng thần mới tại Indonesia. Được phát triển từ mô hình trị giá 3 triệu USD của Quỹ Khoa học Quốc gia Mỹ, với sự trợ giúp về vốn từ Đức và một số bên khác, hệ thống cảnh báo sóng thần đã triển khai mô hình thí điểm tại Indonesia với 22 phao kết nối với các cảm biến đặt dưới đáy biển để truyền tín hiệu cảnh báo kịp thời về sóng thần.
Tuy nhiên, trận động đất xảy ra ở ngoài khơi đảo Sumatra năm 2016 gây ra tình trạng hỗn loạn tại thành phố ven biển Padang đã cho thấy toàn bộ 22 phao với giá trị lên tới hàng trăm nghìn USD mỗi chiếc đều không hoạt động. Hệ thống này bị vô hiệu hóa vì nhiều nguyên nhân như việc người dân cố ý phá hoại tài sản, trộm cắp thiết bị và thiếu ngân sách bảo trì.
Các chuyên gia cho biết hệ thống cảnh báo thí điểm mới đã được lắp đặt ở ngoài khơi Padang, thành phố có nguy cơ hứng chịu sóng thần rất cao vì đối mặt với một vết đứt gãy lớn dưới biển. Hệ thống này có thể cung cấp thông tin cảnh báo về sóng thần chỉ trong vòng từ 1-3 phút, so với 5-45 phút nếu sử dụng các phao thông thường hoặc dựa trên các thông tin hạn chế từ các thiết bị đo thủy triều.
Điểm nối cuối cùng dưới biển của hệ thống cảnh báo sóng thần ở Padang cần thêm vài km cáp quang để kết nối với một trạm quan trắc trên đất liền hoặc một đảo ngoài khơi, từ đó dữ liệu có thể được chuyển tới cơ quan khí tượng hoặc tới các quan chức phụ trách thiên tai thông qua vệ tinh trước khi cảnh báo sóng thần được phát đi.
Tuy vậy, kể từ tháng 1/2017 đến nay, hệ thống mới vẫn chờ được rót vốn để hoàn thiện đoạn dây cáp kết nối. Những tranh cãi giữa các cơ quan trong chính phủ và việc Indonesia trì hoãn rót 1 tỷ rupiah (khoảng 69.000 USD) để hoàn thiện dự án khiến hệ thống chưa thể hoạt động hiệu quả. Các cơ quan liên quan tới dự án đều bị cắt giảm ngân sách trong khi dự án bị đùn đẩy qua lại.
Hệ thống cảnh báo thiếu hiệu quả hiện thời
Hệ thống cảnh báo sóng thần bằng cảm biến, phao nổi và vệ tinh (Nguồn: ABC News)
Chính quyền Indonesia bắt đầu quan tâm dự án trở lại sau trận động đất xảy ra vào tháng 12/2017 ở bờ biển Java gần Jakarta. Khi đó, cơ quan địa chất Indonesia đã coi việc rót vốn cho dự án là ưu tiên hàng đầu. Tới tháng 7 năm nay, Bộ Tài chính Indonesia đã nhất trí rót vốn để mua và đặt dây cáp cho hệ thống cảnh báo tại Padang. Tuy nhiên, trong cuộc họp giữa các cơ quan trong tháng 9, cả 3 cơ quan chính liên quan tới dự án đều không đi đến thống nhất về trách nhiệm của họ và dự án lại bị trì hoãn.
Trong khi hệ thống cảnh báo sớm thí điểm vẫn “đắp chiếu”, mạng lưới cảnh báo sóng thần xương sống của Indonesia hiện nay gồm 134 máy đo thủy triều được kết nối với các trạm đo địa chấn trên đất liền, còi báo động tại 55 địa điểm và hệ thống cảnh báo được gửi bằng tin nhắn tới cho người dân.
Khi trận động đất mạnh 7,4 độ Richter xảy ra vào lúc 18h chiều ngày 28/9 (theo giờ địa phương), cơ quan khí tượng Indonesia đã phát cảnh báo sóng thần và nhận định các đợt sóng có thể cao từ 0,5-3m. Cảnh báo này được dỡ bỏ vào lúc 18h36, sớm hơn nhiều so với thời điểm sóng thần càn quét thành phố Palu. Vụ việc này khiến cơ quan khí tượng Indonesia vấp phải sự chỉ trích từ dư luận vì cảnh báo không chính xác.
Theo chuyên gia Louise Comfort, các máy đo thủy triều đang được Indonesia sử dụng vẫn hoạt động vào thời điểm xảy ra sóng thần, song chúng bị hạn chế trong việc đưa ra các cảnh báo sớm. Trong khi đó, 22 phao của hệ thống cảnh báo sớm thí điểm không hoạt động do bị đắp chiếu lâu ngày. Do vậy, cơ quan khí tượng Indonesia không nhận được thông tin chính xác về sóng thần.
“Trong vụ việc xảy ra ở Sulawesi, BMKG đã hủy cảnh báo sóng thần quá sớm vì họ không thu thập được dữ liệu từ Palu. Trong khi đó, hệ thống cảnh báo sóng thần (thí điểm) có thể cung cấp được dữ liệu này”, ông Comfort cho biết.
Theo chuyên gia Adam, dù cho hệ thống cảnh báo sóng thần hoạt động như thế nào, nhưng khi xảy ra một trận động đất ở khu vực ven biển, người dân phải ngay lập tức nghĩ đến việc chạy lên những khu đất cao hơn và ở yên tại đó trong vài giờ. Tuy nhiên, người dân ở Sulawesi dường như vẫn còn chủ quan và tâm lý này của họ có thể bắt nguồn từ sự thiếu rõ ràng của giới chức Indonesia.
Adam Switzer, chuyên gia sóng thần tại Viện Quan sát Địa chất của Singapore, cho rằng việc đổ lỗi cho cơ quan khí tượng của Indonesia là “thiếu công bằng một chút”.
“Những gì diễn ra cho thấy các mô hình cảnh báo sóng thần mà chúng ta (Indonesia) đang dùng hiện nay quá đơn giản. Chúng không thể xử lý nhiều sự kiện, nhiều trận động đất trong khoảng thời gian ngắn. Chúng cũng không thể tính toán được các trận sạt lở dưới biển”, ông Adam nói.
Theo Harkunti P. Rahayu, chuyên gia tại Viện Công nghệ Bandung, sự cố mất điện xảy ra sau động đất khiến còi báo động không hoạt động khiến người dân không kịp sơ tán.
“Hầu hết mọi người đều bị sốc bởi trận động đất và không kịp chú ý rằng sóng thần đang đến”, ông Harkunti nói.
Từ sau thảm họa sóng thần năm 2004, các quan chức phụ trách thiên tai tại Indonesia vẫn luôn cho rằng động đất chính là tín hiệu cảnh báo sóng thần. Khi xảy ra động đất, người dân cần sơ tán ngay lập tức chứ không đợi cho đến khi có cảnh báo. Thực tế này khiến người dân Indonesia bị rối loạn trước các thông tin cảnh báo.
Việc nhiều người dân Indonesia vẫn tụ tập trên bờ biển Palau để dự một lễ hội khi sóng thần đang tới gần là dấu hiệu cho thấy họ dường như chưa rút ra được bài học từ các thảm họa trước đây. Theo ông Gavin Sullivan, chuyên gia tâm lý học tại Đại học Coventry, chính quyền Indonesia vẫn chưa diễn tập đầy đủ và tạo niềm tin cho người dân để họ biết cần làm gì khi gặp cảnh báo thảm họa.
Therealrtz © VietBF
