Sau khi ông Rodrigo Duterte lên làm Tổng thống Philippines đă tuyên bố "bỏ Mỹ, theo Tàu" vào năm 2016 để hy vọng được Bắc Kinh đầu tư cung cấp 24 tỷ đô la tín dụng để Manila nâng cấp hạ tầng cơ sở, khiến tổng thống Philippines Rodrigo Duterte bắt đầu xoay trục qua Trung Quốc để sưởi ấm quan hệ với nước này.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận B́nh và tổng thống Philippines Rodrigo Duterte (P) trong buổi tiệc tối ở dinh tổng thống Malacanang, Manila, 20/11/2018. Mark Cristino
Thế nhưng theo các chuyên gia chỉ có một số rất ít được thực sự chi ra. Chuyến công du Philippines đầu tiên của một chủ tịch Trung Quốc từ hơn một thập niên, hai hôm 20 và 21/11/2018 vừa qua cũng không làm thay đổi toàn cảnh đó, trong lúc ông Duterte bị cáo buộc là đă bị lừa khi đă dâng trước chủ quyền Biển Đông của Philippines cho Trung Quốc.
Trong bài phân tích ngày 23/11 mang tựa đề « Quyết định của Philippines xoay trục qua Trung Quốc vẫn chưa mang lại lợi quả, và Manila vẫn ngóng trông các khoản tiền cam kết - The Philippines' pivot toward China has yet to pay off, as Manila awaits promised funds », kênh truyền thông Mỹ CNBC đă nêu bật phản ứng của công luận Philippines, đang phê phán chính quyền Duterte là đă vội vă nhượng bộ Trung Quốc về địa chính trị ở Biển Đông để đánh đổi lấy hư không.
Đổi phán quyết Biển Đông để lấy 24 tỷ đô la cam kết đầu tư, nhưng chưa thấy ǵ
Theo nhà báo Nyskha Chandran của CNBC, sau khi tuyên bố « bỏ Mỹ, theo Tàu » và năm 2016, ông Duterte đă được chính quyền Tập Cận B́nh cam kết 24 tỷ đô la đầu tư và tín dụng để năng cấp hạ tầng cơ sơ tại Philippines, nhưng cho đến nay, hầu như Manila vẫn chưa thấy tăm hơi những khoản cam kết đó.
Bắc Kinh đă hứa với Manila đến10 dự án hạ tầng cơ sở to lớn, nhưng theo nhà chính trị học Richard Heydarian, thuộc Đại Học La Salle ở Philippines, chỉ mới có một dự án là đă đi vào thực hiện. Trong lúc đó th́ ông Duterte đă « giảm nhẹ hẳn việc tranh chấp Biển Đông với Trung Quốc, và đi theo đường lối của Bắc Kinh ».
Cựu tổng thống Philippines Benigno Aquino đă đưa vấn đề tranh chấp lănh thổ Trung Quốc - Philippines ở Biển Đông ra trước Ṭa Trọng Tài La Haye, và năm 2016, Ṭa án đă ra phán quyết thuận lợi cho Manila, vô hiệu hóa yêu sách của Bắc Kinh. Trung Quốc đă bác bỏ phán quyết đó. Nhiều người đă chỉ trích ông Duterte là đă không làm ǵ để đ̣i hỏi Bắc Kinh tôn trọng phán quyết.
Chẳng những thế, chỉ vài tháng sau phán quyết nói trên th́ ông Duterte lại thay đổi chính sách đối ngoại, tuyên bố chia tay với đồng minh Hoa Kỳ để quay sang đồng hành với Bắc Kinh.
Quyết định trên đă khiến nhiều người Philippines giận dữ. Họ cho rằng tổng thống của họ đă nhượng bộ ở Biển Đông để có được tiền từ Trung Quốc nhưng lại chẳng thấy ǵ.
Gần một nửa trong số 75 dự án hạ tầng cơ sở của ông Duterte - trụ cột của chiến lược kinh tế « Xây Dựng, Xây Dựng và Xây Dựng », trị giá 180 tỷ đô la, dự trù dùng tiền của Trung Quốc, nhưng đến nay, theo hăng tin Anh Reuters chỉ mới có ba đề án là nhận được tài trợ.
Bộ trưởng Tài Chính Philippines Benjamin Diokno, hôm thứ Hai tuần trước (19/11), đă thừa nhận rằng đầu tư Trung Quốc đến rất chậm.
Hiện nay tổng thống Duterte vẫn c̣n được hậu thuẫn rộng răi của dân chúng, nhưng các cuộc thăm ḍ cho thấy người Philippines rất dè dặt về chính sách của ông đối với Trung Quốc. Theo kết quả cuộc thăm ḍ dư luận do viện Social Weather Station công bố hôm 19/11, hơn 80% người được hỏi cho rằng Philippines nên chống lại việc Trung Quốc quân sự hóa các đảo nhân tạo đă bồi đắp ở Biển Đông.
29 thỏa thuận kư kết, nhưng chỉ là thứ yếu
Trong bối cảnh những cam kết tài trợ của Trung Quốc cho ông Duterte rơ ràng là chưa thành hiện thực, đồng thời chính sách thân Bắc Kinh của tổng thống Philippines bị chỉ trích là không mang lại lợi ích mong muốn, nhiều nhà quan sát cho rằng Bắc Kinh sẽ phải cố buông ra một cái ǵ nhân chuyến công du Philippines của chủ tịch Trung Quốc Tập Cận B́nh.
Quả thực là nhân chuyến thăm Philippines của ông Tập Cận B́nh, Manila và Bắc Kinh đă kư đến 29 thỏa thuận trên nhiều lănh vực, từ hợp tác giáo dục cho đến xây dựng khu công nghiệp. Tuy nhiên, theo chuyên gia Heydarian, khi xem xét kỹ, th́ giá trị các văn kiện đó chẳng là bao.
Đại đa số các văn bản được kư kết chỉ là những biên bản ghi nhớ và những khuôn khổ hợp tác mơ hồ, hầu như có rất ít thỏa thuận có liên quan đến việc thực hiện các dự án hạ tầng cơ sở quan trọng.
Trong một bản thông cáo công bố hôm thứ Tư 21/11 vừa qua, phó tổng thống Philippines bà Leni Robredo, một trong những chính khách đối lập với tổng thống Duterte, đă lên tiếng lưu ư rằng « t́nh hữu nghị song phương không được quyền ảnh hưởng đến lợi ích quốc gia và dân tộc ». Đối với phó tổng thống Robredo : « Chủ quyền của Philippines không thể bị tác động bởi bất kỳ thỏa thuận nào với bất kỳ quốc gia nào ».
Trung Quốc đă được Duterte nhượng bộ về Biển Đông nên không cần giữ lời hứa
Khái niệm chủ quyền được bà Robredo nhắc đến được cho là liên quan đến Biển Đông. Trong chuyến thăm Philippines của ông Tập Cận B́nh, hai bên đă cam kết quản lư đúng đắn các bất đồng ở Biển Đông.
Điều làm giới quan sát thắc mắc là không rơ là tổng thống Duterte có đề cập đến phán quyết của Ṭa Trọng Tài La Haye năm 2016 hay không. Thế nhưng hai bên đă kư một thỏa thuận cùng khai thác dầu khí ở vùng biển tranh chấp, cho dù theo phán quyết nói trên th́ Trung Quốc không có quyền hạn ǵ ở vùng này.
Theo chuyên gia Malcolm Cook, thuộc viện nghiên cứu Đông Nam Á Yusof Ishak tại Singapore, th́ « tổng thống Duterte đang ở trong thế yếu trước Trung Quốc và chính ông đă tự đặt ḿnh trong thế đó ».
Chuyên gia này giải thích : « Ông Duterte đă xích lại gần Trung Quốc quá nhanh, quá toàn diện ngay sau khi lên cầm quyền, và đă cho Trung Quốc tất cả những ǵ họ muốn trước khi Bắc Kinh đền đáp lại. Cho nên không mấy ngạc nhiên khi thấy những lợi lộc kinh tế mà Trung Quốc hứa cho Philippines lại đến ít và chậm hơn là cam kết. »
Theo giới quan sát, có nhiều lư do khiến Trung Quốc tài trợ chậm trễ cho các đề án hạ tầng cơ sở của Philippines.
Các đề án như tuyến đường xe lửa Mindanao Railway chẳng hạn, một phần của Con Đường Tơ Lụa Mới, mang tính chất chính trị nhiều hơn là thương mại, do đó các ngân hàng Trung Quốc do dự trong việc chi tiền. Theo chuyên gia Cook, « Sáng kiến Một Vành Đai, Một Con Đường đă bắt nhiều ngân hàng phải gồng gánh những khoản cho vay về hạ tầng cơ sở mà hiệu quả rất đáng ngờ ».
Ông Heydarian th́ nh́n thấy một khía cạnh khác : « Bắc Kinh không cảm thấy cần phải gấp rút đầu tư v́ họ đă đạt được những nhượng bộ mà họ muốn từ Manila ».
