Cuộc hội đàm ngoại giao Mỹ - Trung ở Alaska khó phá vỡ lập trường cứng rắn của hai bên, nhưng có thể tạo tiền đề cho một số nhượng bộ.
Khi Ủy viên Quốc vụ viện, nhà ngoại giao hàng đầu Trung Quốc Dương Khiết Tŕ gặp ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo ở Hawaii hồi tháng 6 năm ngoái, hai bên giống như đến từ hai vũ trụ song song, không có bất kỳ điểm chung nào. Một tháng sau, căng thẳng song phương tiếp tục leo thang, với việc các cơ quan đại diện ngoại giao của hai nước phải nhận lệnh đóng cửa.
Ngày 18/3, ông Dương sẽ một lần nữa gặp mặt các quan chức hàng đầu của Mỹ tại Anchorage, Alaska, nhưng là với tân Ngoại trưởng Antony Blinken và cố vấn an ninh quốc gia Jake Sullivan của chính quyền Tổng thống Joe Biden. Đồng hành cùng ông Dương trong lần "chạm mặt" đầu tiên giữa hai cường quốc kể từ khi Biden nhậm chức là Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị.
Ủy viên Quốc vụ viện Trung Quốc Dương Khiết Tŕ (trái) và Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken. Ảnh: AP.
Với những tín hiệu tích cực rất nhẹ từ cả hai phía, giới quan sát cho rằng có khả năng cuộc gặp ở Anchorage, Alaska, sẽ mang đến một số tiến bộ và hai nước sẽ đưa ra các nhượng bộ nhất định.
"Tôi tin hai bên sẽ tái khẳng định về những mối quan ngại quốc gia và lằn ranh đỏ, nhưng cũng sẽ xuất hiện những nỗ lực nhằm trấn an đối phương ở mức độ nào đó", Sourabh Gupta, chuyên gia cấp cao tại Viện Nghiên cứu Mỹ - Trung ở Washington, nhận định. "Song chắc chắn là các mối quan ngại và những lằn ranh đỏ sẽ chi phối cuộc thảo luận ở Anchorage".
Ngoại trưởng Vương đă nhắc lại những lằn ranh đỏ đó vào tuần trước, khẳng định các vấn đề như Đài Loan, Tân Cương hay Hong Kong là công việc nội bộ của Trung Quốc và phải để người Trung Quốc xử lư. Ông này c̣n cảnh báo Mỹ không can thiệp vào vấn đề Biển Đông.
Tuy nhiên, tất cả những điều này đều chắc chắn nằm trong danh sách thảo luận hàng đầu của Mỹ, Yun Sun, giám đốc chương tŕnh Trung Quốc tại Trung tâm Stimson, đánh giá.
"Đây nhiều khả năng sẽ là dịp để hai bên nhắc lại lập trường và bày tỏ quan ngại về chính sách của bên kia", bà nói. "Vấn đề nhân quyền, bao gồm cả Tân Cương và Hong Kong, chắc chắn luôn được đề cao trong chương tŕnh nghị sự của Mỹ. Tôi không nghĩ Trung Quốc có thể làm ǵ để tác động tới điều này".
Hôm 12/3, cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Sullivan thông báo ngắn gọn trước truyền thông về cuộc gặp với Trung Quốc, cho biết Washington coi những vấn đề mà Ngoại trưởng Vương cảnh báo các nước bên ngoài không can thiệp đều chạm tới "những giá trị và lợi ích cơ bản" của họ.
Sullivan thêm rằng Mỹ cũng quan ngại về t́nh thế đối đầu gần đây giữa Trung Quốc và Australia, tranh chấp lănh thổ giữa Trung Quốc với Nhật Bản trên biển Hoa Đông và các cuộc đụng độ biên giới với Ấn Độ.
Theo Gupta, Mỹ có thể t́m cách ngăn Trung Quốc thúc đẩy các tuyên bố chủ quyền trên Biển Đông lẫn biển Hoa Đông cũng như trong vấn đề Đài Loan, đồng thời đẩy mạnh những hành động liên quan đến cáo buộc gián điệp thương mại, trộm cắp trên không gian mạng hay chính sách không công bằng của Bắc Kinh trong lĩnh vực công nghệ. Nhưng ông lưu ư rằng ở những vấn đề khác, Mỹ có thể không làm được nhiều.
"Về Tân Cương và Hong Kong, chính quyền Biden sẽ thể hiện thái độ bất b́nh với những diễn biến hiện nay nhưng không quá cứng nhắc trong việc đặt ra lằn ranh đỏ", Gupta nhận định. "Lư do chính là họ chỉ có thể trừng phạt hành vi vượt lằn ranh đỏ bằng chính sách cấm vận đơn phương, nhưng không thể làm ǵ hơn để răn đe Bắc Kinh".
Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đă liên tục kêu gọi hai bên "trở lại b́nh thường", tuyên bố Bắc Kinh có thể hợp tác với Washington trong cuộc chiến chống Covid-19, phục hồi kinh tế và đối phó biến đổi khí hậu.
Giới chức Trung Quốc cũng gọi cuộc gặp ở Alaska là "một cuộc đối thoại chiến lược", gợi lên kư ức về thời kỳ cựu tổng thống Mỹ Barack Obama, nơi các quan chức hai bên thường xuyên gặp mặt để thảo luận những vấn đề quan trọng.
Nhưng Ngoại trưởng Mỹ Blinken đă nhanh chóng xóa bỏ kỳ vọng này khi nói thẳng rằng đó không phải một cuộc đối thoại chiến lược.
"Việc ông Vương và ông Dương sẵn sàng tới Alaska cho thấy phía Trung Quốc coi trọng cuộc gặp này", Zhiqun Zhu, giáo sư khoa học chính trị và quan hệ quốc tế kiêm chủ nhiệm khoa Quan hệ Quốc tế, Đại học Bucknell, Mỹ, nhận xét.
Nhưng ông lưu ư rằng bầu không khí chính trị ở Washington sẽ không cho phép Blinken đến Bắc Kinh sau chuyến thăm Nhật Bản và Hàn Quốc.
Khác biệt trong giọng điệu giữa Mỹ và Trung Quốc về cuộc gặp cũng được chuyên gia Yun Sun từ Trung tâm Stimson lưu ư.
"Nếu có bất kỳ ư nghĩa địa chính trị tích cực nào về cuộc gặp th́ đó là việc Mỹ và Trung Quốc đang nói chuyện lại với nhau và đối thoại sẽ tốt hơn là không", Yun nhận định. "Tôi nghĩ phía Trung Quốc rất đề cao khía cạnh tích cực này, nhưng tôi không tin Mỹ có chung suy nghĩ như vậy".
Một số nhà quan sát tỏ ra lạc quan hơn, lưu ư đến thực tế là hai nhà ngoại giao hàng đầu Trung Quốc đă chấp nhận tới Mỹ.
"Nếu tất cả thời gian quư báu chỉ được dành để nhắc lại lập trường mà mỗi bên đă thiết lập th́ không nên gọi đó là đối thoại", Pang Zhongying, giáo sư về quan hệ quốc tế tại Đại học Hải Dương ở Trung Quốc, đánh giá. "Ít nhất đây cũng là một chuyến đi đến Mỹ và phía Trung Quốc nên nêu lên những vấn đề mà phía Mỹ sẵn sàng hợp tác".
Theo đó, phái đoàn hai bên tại Alaska có thể thảo luận về hợp tác chống biến đổi khí hậu hay t́m cách dọn đường để Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận B́nh gặp Tổng thống Mỹ Biden bên lề Diễn đàn Kinh tế Thế giới vào tháng 5/2021 ở Singapore hoặc hội nghị thượng đỉnh G20 vào tháng 10 ở Italy.
