Ngay sau khi Nga sáp nhập Bán đảo Crimea vào năm 2014, một công ty quốc pḥng Ukraine đă sử dụng một triển lăm vũ khí ở Kiev để công bố dự án mới nhất của ḿnh: tên lửa hành tŕnh chống hạm mà họ gọi là 'Neptune'.
Tên lửa Neptune do Ukraine sản xuất trong nước đang gây chú ư. Ảnh: Defensenews
Tên lửa mới chỉ thu hút rất ít sự chú ư vào thời điểm đó. Nhưng bây giờ nó đang được chú ư sau khi Ukraine tuyên bố, các lực lượng của họ đă sử dụng tên lửa Neptune để tấn công và đánh ch́m soái hạm của hạm đội Biển Đen Nga.
Trái với tuyên bố của Kiev, Bộ Quốc pḥng Nga khẳng định tuần dương hạm Moskva đă ch́m xuống đáy Biển Đen sau một vụ hỏa hoạn ngẫu nhiên trên tàu, gây nổ kho đạn.
Ngày 14/4, Bộ trên thông báo tuần dương hạm Moskva, soái hạm của hạm đội Biển Đen, đă ch́m khi đang trên đường được kéo về cảng sau vụ cháy nổ kho đạn trên tàu. “Trong quá tŕnh được kéo về cảng, tuần dương hạm Moskva mất cân bằng do hư hại trên thân tàu sau vụ cháy nổ kho đạn. Con tàu đă ch́m trong cơn băo biển”, đài Sputnik dẫn thông báo của Bộ Quốc pḥng Nga.
Trước đó, Bộ này nói rằng tàu Moskva đă bị cháy do nổ kho đạn trên vùng biển cách thành phố Odessa của Ukraine 90 km. Thủy thủ tàu được sơ tán thành công và vụ cháy được kiểm soát vào cuối ngày 13/4.
Tuy nhiên, theo Thống đốc vùng Odessa (Ukraine) Maksym Marchenko, tuần dương hạm nặng 12.500 tấn của Nga đă trúng hai quả tên lửa hành tŕnh chống hạm Neptune của Ukraine.
Tờ Washington Post cho rằng, “chiến công tên lửa Neptune” của Kiev đánh dấu một sự thúc đẩy lớn đối với Ukraine, không chỉ cho cuộc xung đột đang diễn ra mà c̣n cho ngành công nghiệp vũ khí nội địa, ngay cả khi nước này vẫn phụ thuộc lớn vào vũ khí do các đồng minh phương Tây viện trợ.
Ông Mark Cancian, cố vấn cấp cao chương tŕnh an ninh quốc tế tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) cho biết:
"Với người Ukraine, nếu họ có thể đánh ch́m con tàu hoặc làm hư hỏng nó bằng tên lửa Neptune của ḿnh, th́ trước tiên đó là một điều đáng tự hào, và khả năng quân sự hữu ích ở chỗ họ sẽ có thể canh chừng hạm đội Nga ở vịnh".
Kể từ khi Nga bắt đầu chiến dịch quân sự vào 24/2, các vũ khí do nước ngoài sản xuất đă tràn vào Ukraine. Trong số đó có các vũ khí chống thiết giáp được sản xuất tại Mỹ, các vũ khí nhỏ được sản xuất ở châu Âu và thậm chí cả các hệ thống pḥng không S-300 do chính Nga sản xuất.
Nhưng cần biết rằng bản thân Ukraine vốn là một nước xuất khẩu vũ khí đáng nể, với di sản chế tạo các loại tên lửa và rocket có từ thời Liên Xô.
Nga từng là thị trường xuất khẩu quan trọng của các loại vũ khí này: Từ năm 2016 đến năm 2020, cứ 5 vũ khí xuất khẩu của Ukraine th́ có 1 vũ khí xuất khẩu sang nước láng giềng lớn hơn của Ukraine - theo số liệu của Viện Nghiên cứu Ḥa b́nh Quốc tế Stockholm.
Nhưng trong những năm gần đây, vũ khí của Ukraine cũng đă được phát triển để chống lại các lực lượng Nga.
Hôm 15/4, Bộ Quốc pḥng Nga cho biết họ đă tấn công nhà máy vũ khí Vizar ở ngoại ô thủ đô Ukraine. Nhà sản xuất vũ khí nhà nước của Ukraine, Ukroboronprom, cho biết trong một tuyên bố trên trang web của ḿnh rằng nhà máy Vizar tham gia sản xuất cả tên lửa Neptune và tên lửa dẫn đường chính xác Alder.
Một số người Ukraine coi vụ đắm soái hạm Moskva của Nga là thời điểm quan trọng đối với ngành công nghiệp vũ khí trong nước.
“Lần đầu tiên, một tàu chiến bị tiêu diệt bởi một tên lửa chống hạm được sản xuất hoàn toàn tại Ukraine”, Daria Kaleniuk, Giám đốc điều hành Trung tâm Hành động Chống Tham nhũng Ukraine, viết trên Twitter.
Kaleniuk cho rằng điều này cho thấy Ukraine có thể điều khiển, xử lư được các loại vũ khí công nghệ tiên tiến hơn do các nước NATO cung cấp.
Neptune được phát triển trước khi Nga sáp nhập Crimea, nhưng sự kiện xảy ra năm 2014 đă giúp thúc đẩy sản xuất loại tên lửa này. Bán đảo Crimea trước đó là nơi căn cứ hải quân chính của Ukraine và các hệ thống pḥng thủ ven biển từ thời Liên Xô đă từng bảo vệ đất nước khỏi các cuộc tấn công dọc Biển Đen.
Bản thân tên lửa R-360 Neptune dựa trên tên lửa hành tŕnh cũ của Liên Xô có tên Kh-35, được sản xuất tại thị trấn Kharkiv của Ukraine. Đơn vị phát triển Neptune, Cục Thiết kế Luch, được thành lập vào năm 1965 và có lịch sử lâu đời trong hoạt động thiết kế tên lửa của Liên Xô.
Theo các chuyên gia quân sự, nếu tên lửa Neptune đă được bắn vào tàu Moskva, vụ việc đánh dấu lần đầu tiên loại vũ khí này được sử dụng trong thực tế. Nó cũng cho thấy loại tên lửa hành tŕnh, có tầm bắn khoảng 320km, này có thể né tránh các hệ thống pḥng thủ tên lửa tương tự như các hệ thống pḥng thủ trên tàu Nga.
Tuần dương hạm Moskva được trang bị radar tầm xa và hệ thống pḥng không S-300, được thiết kế để bảo vệ không chỉ cho chính nó mà c̣n cả phần c̣n lại của hạm đội Biển Đen - Nga. Các tài khoản từ các quan chức Ukraine cho rằng một máy bay không người lái đă được sử dụng để đánh lạc hướng hệ thống pḥng thủ của Nga trong cuộc tấn công nói trên.
Năm 2021, giới chức Ukraine cho biết 4 quốc gia đă bày tỏ quan tâm đến việc nhập khẩu các hệ thống tên lửa Neptune để sử dụng, trong đó Indonesia là một trong những nước có thể nhận được lô hàng đầu tiên.
Tuy vậy, lúc này lo lắng lớn nhất là Ukraine không có đủ vũ khí để sử dụng trọng nước. Trong một cuộc phỏng vấn vào năm ngoái, Giám đốc Cục thiết kế Luch, Oleg Korostelov cho biết “do thiếu kinh phí”, công ty của ông sẽ chỉ có thể cung cấp tối đa 800 trong số khoảng 2.000 tên lửa mà quân đội Ukraine yêu cầu.
