Theo như thông tin về một vụ bê bối trên mạng đă đặt câu hỏi về chủ đề chính phủ Trung Quốc từ lâu đă cố gắng trấn áp, trong khi đó, có nhiều thế hệ trẻ Trung Quốc lớn lên không biết ǵ về vụ thảm sát Thiên An Môn năm 1989.
Buổi livestream của Lư Giai Kỳ đă bị cắt sau khi anh và đồng nghiệp giới thiệu chiếc bánh có h́nh xe tăng
Lư Giai Kỳ (Li Jiaqi) là một trong những người nổi tiếng nhất trên Internet ở Trung Quốc, với hơn 64 triệu người theo dơi.
Gương mặt chuyên làm các buổi phát trực tiếp (live stream) này là người bán lẻ trên mạng các sản phẩm từ mỹ phẩm dưỡng da đến các sản phẩm dành cho trẻ em, đến đồ trang sức, trang điểm. Anh từng bán được 15.000 thỏi son chỉ trong một buổi, được đặt biệt danh Vua Son Môi.
Tối thứ Sáu tuần trước, Lư đang thực hiện buổi phát trực tiếp vốn được nhiều người ưa thích th́ chương tŕnh đột ngột kết thúc.
Người đàn ông 30 tuổi, nổi tiếng với giọng nói mượt mà dễ nghe và ngoại h́nh như thần tượng K-pop, khi đó vừa cho khán giả xem chiếc bánh kem vani trong lúc anh rao bán đồ ăn vặt.
Chiếc bánh giống một chiếc xe tăng: bánh xe làm bằng bánh quy Oreos, c̣n ṇng súng làm bằng chiếc bánh quế. Và buổi livestream của Lư diễn ra vào ngày 3/6, một ngày trước dịp kỷ niệm 33 năm vụ thảm sát ở Quảng trường Thiên An Môn.
Ngày này được người Trung Quốc trên khắp thế giới tưởng nhớ bằng những buổi thắp nến cầu nguyện. Nó gợi lên h́nh ảnh những chiếc xe tăng nối hàng dài tiến vào Quảng trường Thiên An Môn, nơi quân đội đă nă đạn vào hàng ngh́n nhà hoạt động đ̣i dân chủ, những người đă biểu t́nh trong nhiều tháng.
H́nh ảnh nổi tiếng nhất có lẽ là h́nh ảnh được gọi là 'Tank Man', với một người dân cầm túi nilon mua sắm đứng trước một hàng xe tăng, cố gắng chặn chúng lại. Ông bị lôi đi, và không biết chuyện ǵ đă xảy ra với ông - thậm chí không ai biết ông là ai.
Cũng không có cách nào để biết đă có bao nhiêu người thiệt mạng trong ngày hôm đó - các con số ước tính dao động từ hàng trăm đến 3.000 người.
Người đàn ông cô đơn đang t́m cách chặn đoàn xe tăng là một trong những h́nh ảnh mang tính biểu tượng mạnh mẽ nhất về cuộc biểu t́nh đ̣i dân chủ ở Quảng trường Thiên An Môn hồi 1989
Nhưng tại Trung Quốc, ngày 4/6 là chủ đề cấm kỵ - những ǵ gợi đến các cuộc biểu t́nh và vụ thảm sát này đều được quản lư chặt chẽ, và các bài đăng trên mạng xă hội về chuyện này đều bị gỡ bỏ.
Những bối rối và những câu hỏi
Nhiều thế hệ người Trung Quốc đă lớn lên mà không được biết về vụ thảm sát - và nhiều người trong số những người thuộc Thế hệ Thiên niên kỷ và Thế hệ Z đó có vẻ như đă theo dơi buổi livestream của Li hôm thứ Sáu và trong những ngày tiếp theo.
Lư đă không thể quay trở lại chương tŕnh livestream của ḿnh sau khi đường truyền bị cắt. Ngay sau đó, anh đăng trên tài khoản Weibo cá nhân rằng anh gặp một số trục trặc kỹ thuật.
Nhưng sự vắng mặt liên tục của anh - cho đến nay anh đă bỏ ba buổi livestream trong một trong những lễ hội mua sắm trực tuyến lớn nhất của năm - chỉ làm tăng thêm nhiều câu hỏi và tranh luận.
Một số người đă nhanh chóng giải thích lư do tại sao anh bị kiểm duyệt, trong khi đó những người khác tiết lộ nội dung khác.
"Xe tăng có nghĩa là ǵ?" một người xem chương tŕnh hỏi.
Một người khác nói: "Có thể nói điều ǵ sai được khi chỉ bán đồ ăn vặt?"
Những người khác phản hồi bằng cách nói những ai đặt câu hỏi hăy liên hệ với họ qua cách nhắn tin riêng. Và những người khác th́ dùng ngôn ngữ mă hóa để ám chỉ sự mất tích của Lư.
Cuộc thảo luận kéo dài trong suốt dịp cuối tuần nhưng đến thứ Hai, đội quân kiểm duyệt của Trung Quốc đă bắt kịp.
Thông tin của Lư không c̣n xuất hiện trong kết quả t́m kiếm trên Taobao, nền tảng thương mại điện tử nơi anh phát livestream. Tất cả h́nh ảnh về chiếc bánh kem h́nh xe tăng cũng đă bị xóa sạch trên mạng xă hội Trung Quốc.
Những người chậm chân trong việc tham gia thảo luận nay đặt câu hỏi: "H́nh dạng của chiếc bánh đó như thế nào? Có ai có thể gửi qua tin nhắn riêng cho tôi được không? Tôi đă t́m kiếm rất nhiều nhưng vẫn không biết câu trả lời."
Một người phản pháo: "Tài khoản của chúng tôi sẽ gặp rắc rối nếu chúng tôi dám gửi riêng cho bạn bức ảnh đó. Ai mà dám liều chứ?"
Lư Giai Kỳ có biệt danh là Vua Son Môi, là một trong những người có ảnh hưởng mạnh nhất trên internet ở Trung Quốc
Không mấy người trên mạng tin rằng Lư đang cố gắng đưa ra một tuyên bố chính trị.
Với địa vị nổi tiếng của ḿnh, anh ấy biết cách vượt qua các nhạy cảm chính trị và tránh xa các băi ḿn, họ nói. Và anh ấy chưa từng bày tỏ quan điểm chính trị.
Một số người thậm chí c̣n cho rằng có thể anh nằm trong số những người không biết về vụ thảm sát Thiên An Môn.
Nhiều fan trung thành của anh cũng thắc mắc liệu gương mặt phát livestream hàng đầu này có phải đă bị các đối thủ gài bẫy hay không, và có lẽ chiếc bánh đă bị lén đưa vào dàn dựng chương tŕnh của anh hôm thứ Sáu.
Một đoạn clip lan truyền trên mạng xă hội, dường như là khoảnh khắc trước khi chiếc bánh được mang ra, cũng cho thấy Lư bày tỏ sự ngạc nhiên trước thông báo về một sản phẩm xe tăng.
Một trợ lư nam thông báo từ phía sau rằng có một món hàng h́nh xe tăng để quảng cáo bán. Lư cười nói: "Cái ǵ? Xe tăng?" Sau đó, người cùng dẫn chương tŕnh với anh: "Hăy xem liệu tôi và Lư Giai Kỳ có c̣n ở đây lúc 11 giờ tối không."
Họ đă bị ngắt sóng ngay sau 9 giờ tối.
Trong thế giới rất khó bán hàng trực tiếp qua livestream ở Trung Quốc - một ngành công nghiệp béo bở trị giá hàng triệu USD - vụ bê bối của Lư xảy ra chỉ vài tháng sau khi hai đối thủ chính của anh cũng bị nhà chức trách cáo buộc trốn thuế.
Một người viết, "Wei Ya [một người phát livestream khác] đă ra đi. Lư Giai Kỳ trở thành người duy nhất thống trị (mảng kinh doanh này), v́ vậy anh ta bị nhắm thành mục tiêu."
Một người khác nói: "Tôi nghĩ nhóm của anh ấy có kẻ phản bội, hoặc các công ty khác cố t́nh khiến anh ấy gặp rắc rối."
Việc Lư quay trở lại chương tŕnh của ḿnh có thể dập tắt được cuộc tranh luận đang điên cuồng diễn ra. Nhưng hiện tại, những câu hỏi vẫn c̣n đó.
"Tại sao anh ta lại gặp rắc rối ngay lập tức khi đưa ra cho mọi người xem chiếc bánh đó? Chúng ta có cần phải thận trọng với h́nh dạng này không? Chuyện ǵ đă xảy ra với đất nước này?" một người dùng Weibo đặt câu hỏi.
Nhưng với những người khác, th́ vụ bê bối đă đào xới lên một chương đen tối mà họ không mấy biết đến.
"Nhờ có Lư mà tôi nay đă biết lịch sử," một người dùng Weibo viết.
