“Đem đại nghĩa thắng hung tàn, lấy chí nhân thay cường bạo” Nguyễn Trăi.
Ngày 27 tháng 7 (âm lịch) năm Nhâm Tuất (1442), vua Lê Thái Tông (Lê Nguyên Long con Lê Lợi) đi tuần ở miền Đông, duyệt quân ở thành Chí Linh, Hải Dương. Nguyễn Trăi đón vua ngự ở chùa Côn Sơn, nơi ở của Nguyễn Trăi.
Ngày 4 tháng 8 (âm lịch) vua về đến Lệ chi viên thuộc huyện Gia Định (nay thuộc thôn Đại Lai, xă Đại Lai, huyện Gia B́nh, tỉnh Bắc Ninh). Cùng đi với vua có Nguyễn Thị Lộ, một người thiếp của Nguyễn Trăi khi ấy đă vào tuổi 40-50 được vua Lê Thái Tông yêu quư v́ sự xinh đẹp, có tài văn chương, luôn được vào hầu bên cạnh vua (nhân đó sàm sỡ với Thị Lộ). Khi về đến Lệ chi viên, vua thức suốt đêm với Nguyễn Thị Lộ rồi mất.
Ngày 6 tháng 8 (âm lịch) các quan bí mật đưa về, mới đến kinh sư, nửa đêm vào đến cung mới phát tang. Triều đ́nh đă quy cho Nguyễn Thị Lộ tội giết vua. Ngay sau khi thái tử Bang Cơ mới 2 tuổi lên nối ngôi (tức là Lê Nhân Tông), triều đ́nh bắt Nguyễn Trăi tru di tam tộc vào ngày 16 tháng 8 (âm lịch) năm này.
*****
1. Về cái chết đột ngột của vua Lê Thái Tông và bản án tru di tam tộc
Đây là bộ chính sử đầu tiên viết về vụ án Lệ Chi viên (Vụ án vườn vải, tỉnh Bắc Ninh). Bộ sử này được sử thần Ngô Sĩ Liên biên soạn vào năm 1479 theo lệnh vua Lê Thánh Tông, tức 37 năm sau khi xảy ra vụ thảm án.
Cần lưu ư, dù chính sử có ghi:“Trước đây vua thích vợ của Thừa chỉ Nguyễn Trăi là Nguyễn Thị Lộ, người đẹp, văn chương hay, gọi vào cung cho làm Lễ nghi học sĩ, ngày đêm hầu hạ bên cạnh”; và: “Trước là Nguyễn Thị Lộ ra vào cung cấm, Thái Tông trông thấy thích lắm, cùng với Thị Lộ cợt nhả” nhưng theo tôi việc này nên xem xét lại. Bởi lẽ, theo thiển nghĩ, trong hậu cung của Lê Thái Tông thiếu ǵ phi tần mỹ nữ trẻ trung đẹp đẽ, tại sao nhà vua lại mê đắm một phụ nữ đă có chồng, lớn hơn ḿnh đến 30 tuổi, tức hơn tuổi của mẹ ḿnh?
Lê Thái Tông (sinh 22 tháng 12, 1423 - 7 tháng 9, 1442), chết năm 18 tuổi, lên ngôi 9 năm.
Nguyễn Thị Lộ (1390-1400?-1442)
Nguyễn Trăi (1380 – 19 tháng 9 năm 1442)
2. Các triều đại minh oan cho Ức Trai (tức Nguyễn Trăi)
Sau vụ án Lệ Chi viên oan nghiệt không lâu th́ vua Lê Nhân Tông (trị v́ 1442-1459) có lần đến Bí thư các, đă đọc Dư địa chí của Nguyễn Trăi, có phát biểu rằng: “Nguyễn Trăi là người trung thành giúp đức Thái Tổ dẹp loạn tặc, giúp đức Thái Tông sửa sang thái b́nh. Văn chương và đức nghiệp của Nguyễn Trăi các danh tướng của bản triều không ai sánh bằng, không may bị người đàn bà gây biến, để người lương thiện mắc tội rất là đáng thương”. Lời nói trên của nhà vua đă hàm ư minh oan cho Ức Trai, dù đó chỉ là lời phát biểu, có thể xem như lời dụ, chứ chưa phải là văn bản chính thức, mà sau này Lư Tử Tấn, người bạn đồng khoa, đồng liêu với Nguyễn Trăi có ghi lại trong phần Thông luận sách Dư địa chí. Nhưng lời phát biểu đó lại đổ hết mọi tội lỗi cho bà Nguyễn Thị Lộ!
Đến năm 1464, vua Lê Thánh Tông (trị v́ 1460-1497), mới chính thức ban chiếu minh oan cho Ức Trai, truy tặng tước Tán trù bá, sai t́m con cháu c̣n sót lại của ông để bổ chức quan, cấp 100 mẫu ruộng để tế tự. Rồi ba năm sau (1467), lại ban chiếu sai văn thần Trần Khắc Kiệm sưu tầm thơ văn c̣n lại của ông (bộ sưu tầm này đă mất, hiện chỉ c̣n bài Tựa viết năm 1480). Tiếp theo, năm 1494, nhà vua c̣n ngợi ca Nguyễn Trăi trong bài Minh lương qua câu thơ: Ức Trai tâm thượng quang khuê tảo.
Câu hỏi đặt ra ở đây là, tại sao Thánh Tông chỉ chiêu tuyết cho cụ Nguyễn Trăi mà không minh oan cho bà Nguyễn Thị Lộ, lại truy tặng tước thấp hơn trước một bậc, trong khi vợ chồng Nguyễn Trăi lại là ân nhân của mẹ con nhà vua? Thiển nghĩ, đây là một vấn đề tế nhị trong nội bộ hoàng tộc, lại là chuyện đă lỡ rồi và có lẽ nhà vua không muốn khơi lại chuyện đau ḷng đă qua, tốt nhất là cứ theo lời kết tội cũ cho yên chuyện.
Sau đó, các triều đại nhiều lần minh oan Nguyễn Trăi bằng cách gia phong tước, chẳng hạn: năm Nhâm Thân (1512), vua Lê Tương Dực (trị v́ 1510-1516) truy tặng tước Tế Văn hầu; năm Nhâm Ngọ (1822), vua Nguyễn Thánh Tổ Minh Mạng (trị v́ 1820-1840), truy phong tước Khê Quận công, ban chiếu sai văn thần Dương Bá Cung là người cùng làng Nhị Khê, sưu tầm di văn của Nguyễn Trăi, dịp này ông cùng Nguyễn Thâm (là cháu trực hệ của Nguyễn Trăi) soạn lại gia phả họ Nguyễn ở Nhị Khê, và viết lời Tựa. Công tŕnh của Dương Bá Cung Ức Trai di tập gồm 07 quyển được Phúc Khê đường khắc in vào năm Mậu Th́n (1868) dưới đời Tự Đức (trị v́ 1847-1883).
Ở đây, giữa lời chính sử đă ghi và lời chiếu của triều đ́nh minh oan có mâu thuẫn. Bởi lẽ, nếu sau năm 1442, Lê Nhân Tông khi đọc Dư địa chí có phát biểu với ư minh oan Nguyễn Trăi và trách bà Lộ, th́ đến năm 1464 và 1467, vua Lê Thánh Tông đă chính thức ban chiếu minh oan. Điều đó cho thấy trong suy nghĩ và dưới cái nh́n của các vị hoàng đế bấy giờ, Nguyễn Trăi là vô tội. Vậy mà khi phụng chiếu viết sử vào năm 1479, Ngô Sĩ Liên đă chép theo lời kết luận của toà Đại h́nh là gán cho bà Lộ cái tội đă giết vua, làm vạ lây đến Nguyễn Trăi và ba đời của tộc họ này! Điều đó có nghĩa, bà Lộ là thủ phạm và Nguyễn Trăi là ṭng phạm. Việc này, sử thần họ Ngô có lời bàn: “Nữ sắc làm hại người quá lắm thay. Thị Lộ là một người đàn bà thôi. Thái Tông yêu nó mà thân phải chết, Nguyễn Trăi lấy nó mà cả họ bị diệt, chẳng nên răn lắm ư?”. Trong khi đó, theo “Ngọc phả họ Đinh” th́ Toà Đại h́nh do Tuyên Từ Hoàng Thái hậu Nguyễn Thị Anh và hoàng đế Lê Nhân Tông (mới 2 tuổi) chủ toạ phiên toà, Đại Đô đốc Thái sư Lân Quốc công Đinh Liệt làm chánh án xét xử vào ngày 19 tháng 9 năm 1442, có chép lại lời của Hoàng Thái hậu rằng: Nguyễn Trăi chủ mưu sai Thị Lộ đầu độc nhà vua, tức Nguyễn Trăi là thủ phạm và bà Lộ là ṭng phạm. Vậy thực hư của vụ án ra sao?
3. V́ sao có vụ án oan nghiệt trên?
Trả lời câu hỏi này cho tường minh, thật không dễ dàng ǵ. Mặc dù lời ghi của bộ Đại Việt sử kư toàn thư triều Lê là lời chính thống, chẳng nên bàn căi, dù bản thân tôi có nghi ngờ về ng̣i bút của sử thần họ Ngô khi viết về vụ án này, bởi khi chép sử, có thể vị sử thần bị một thế lực nào đó thúc ép chăng, nhưng qua thời gian, lần theo manh mối từ những mảnh vụn lịch sử cách đây trên năm thế kỷ rưỡi, rồi chắp nối chúng lại, có thể nêu lại đầu mối sự việc như sau:
Một là, vợ chồng Nguyễn Trăi từng xin vua Thái Tông để giải thoát cho bà phi Ngô Thị Ngọc Dao ra khỏi lănh cung. Sự việc theo lời truyền như sau: Khoảng gần cuối năm 1441, bà Tiệp dư Ngọc Dao nhân nằm mộng thấy tiên đồng ôm mặt trăng nhảy vào ḷng, nhân đó bà có mang. Chi tiết thụ thai thần kỳ đó là điềm lành dự báo sẽ sinh quư tử, thánh nhân. Việc này đă làm cho Hoàng hậu Nguyễn Thị Anh lo sợ và không thích, bởi có liên đới đến địa vị của con trai ḿnh sau này. Trước đó, một bà phi khác tên Huệ cũng nằm mộng thấy mặt trời mà có mang. Bà Hoàng hậu lập mưu hăm hại bà phi này, bằng cách cho tay chân thân tín chôn h́nh nhân ở cung của bà phi Huệ, rồi vu cáo bà này mời đạo sĩ vào cung trấn ếm. Tiếp theo Hoàng hậu lại vu cho bà phi Ngọc Dao có liên can đến vụ của bà phi Huệ, nên cũng bị giam ở lănh cung. Lúc này (từ năm 1440 trở đi), Nguyễn Trăi trở lại triều đ́nh làm quan và Nguyễn Thị Lộ đang giữ chức Lễ nghi học sĩ trong cung. Cả hai vợ chồng ông được vua Thái Tông sủng ái, tin cậy, nhờ thế mới có điều kiện xin vua tha cho bà Ngô Thị Ngọc Dao (Bà này là ái nữ của Ngô Từ, một đại thần lo việc hậu cần thời Lam Sơn khởi nghĩa, mà Ngô Từ là người đă giúp Nguyễn Trăi yết kiến Lê Lợi tại Lỗi Giang, dâng B́nh Ngô sách vào năm 1421, khi ông trở lại Lam Sơn lần thứ hai). Cho nên việc cụ Ức Trai cứu con gái của bạn là hợp đạo lư và cũng là cách trả ơn khi xưa bạn đă từng giúp ḿnh. Vợ chồng Nguyễn Trăi đă đưa bà Ngọc Dao ra tá túc tại chùa Huy Văn (nay ở đường Chùa Bộc, Hà Nội) và đă sinh hoàng tử Tư Thành ở đấy vào ngày 20 tháng 7 năm Nhâm Tuất (dương lịch 24-8-1442). Sau đó lại đưa mẹ con bà Ngọc Dao về tá túc tại một ngôi chùa ở Từ Liêm (hiện chùa mang tên Thánh Chúa, nằm trong khuôn viên trường Đại học Sư phạm Hà Nội, tên chùa là do vua Lê Thánh Tông đặt khi mới lên ngôi, ư nói nơi đây vị chúa thánh minh đă từng tá túc). Việc này, văn bia ở hai ngôi chùa trên có ghi lại; tiếp theo Nguyễn Trăi mới đưa mẹ con bà Ngọc Dao ra trú ở vùng An Bang (nay là Hải Dương, Hải Pḥng, Quảng Ninh), nơi ông trị nhậm với cương vị Ngự sử Đông Bắc đạo. Việc làm đó, vô t́nh vợ chồng Nguyễn Trăi đă chuốc vạ vào thân, và đă trở thành cây đinh, thành đối thủ, thành kẻ thù số một của Hoàng hậu Nguyễn Thị Anh.
Hai là, trước đó Nguyễn Trăi từng được nghe Đinh Phúc, Đinh Thắng là Tổng quản nội quan trong cung, ngầm báo cho biết chuyện bà Nguyễn Thị Anh được tiến cung làm Hoàng hậu rồi chỉ mới sáu tháng sau th́ sinh ra Bang Cơ! Điều đó có nghĩa, Bang Cơ chưa chắc là con đẻ của Thái Tông. Chính Ngọc phả họ Đinh có chép lại bài thơ của Thái sư Đinh Liệt nói về chuyện này:
茸新六个月開花,
不識何人寶種多.
主靠送胎為靈藥,
舊瓶新酒盛醫科.
Phiên âm: Nhung tân lục cá nguyệt khai hoa,
Bất thức hà nhân chủng bảo đa?
Chủ kháo tống thai vi linh dược,
Cựu b́nh tân tửu thịnh y khoa.
Bài thơ với ẩn ư sâu xa, vị Thái sư đă dùng h́nh thức chơi chữ kiểu nói lái để hé lộ một sự thật trong thâm cung triều đại Thái Tông, vạch rơ thủ đoạn của Hoàng hậu Nguyễn Thị Anh, và nói rơ bí mật gốc gác của vị vua thứ ba vương triều Hậu Lê sơ: “nhung tân” đọc thành “Nhân Tông” tức Thái tử Bang Cơ; “tống thai” đọc thành “Thái Tông”; “thịnh y” (thịnh c̣n đọc là thạnh) nên “thạnh y” đọc thành “Thị Anh”. Từ đó, có thể dịch nghĩa bài thơ như sau:
Nhân Tông [cái mầm non (nhung tân)] mới sáu tháng đă sinh ra,
Chẳng biết ḍng giống quư của người nào đây?
Nương dựa Thái Tông [bằng cách tặng biếu cái thai (tống thai)] để làm vị thuốc hiệu nghiệm,
B́nh cũ rượu mới là cách thức của Thị Anh [nền y học phát triển (thịnh y)].
Dịch thơ: Nhân Tông sáu tháng đă sinh ra,
Ḍng giống nhà ai, chẳng quư a?
Nương dựa Thái Tông làm thuốc báu,
Thị Anh dùng mẹo đổi ḍng cha.
(NCL dịch)
Việc này ngoài vợ chồng Nguyễn Trăi, Đinh Phúc và Đinh Thắng, c̣n có vài đại thần khác có thể đă biết như Thái sư Đinh Liệt, Thái uư Trịnh (Lê) Khả và con là Trịnh (Lê) Quát (bởi được ban quốc tính), Tư khấu Trịnh Khắc Phục và con là Pḥ mă Đô uư Trịnh Bá Nhai. Chính cái biết rơ này là mầm mống tai vạ về sau cho Nguyễn Trăi và tộc họ của ông cùng các vị trên.
Ba là, nay nhà vua đi tuần miền Đông, duyệt binh ở thành Chí Linh, Nguyễn Trăi đón vua về ngự ở Côn Sơn. Việc nhà vua ghé Côn Sơn thăm cụ Ức Trai có thể làm cho Hoàng hậu Nguyễn Thị Anh lo sợ rằng Nguyễn Trăi sẽ hé lộ sự việc gốc gác con trai của ḿnh cho nhà vua biết, th́ ngôi vị Hoàng thái tử của Bang Cơ chắc chắn có nguy cơ bị mất, mà ngôi vị này trước đó là của Nghi Dân, nhờ mưu mẹo bà mới giành giật được khi Bang Cơ chưa đầy một tuổi, và dĩ nhiên là bà và tộc họ sẽ bị tội đại h́nh!
Để thoát khỏi tội lỗi, Hoàng hậu Nguyễn Thị Anh chỉ c̣n một cách duy nhất là: Cần phải tiêu diệt vợ chồng Nguyễn Trăi để bịt đầu mối. Mối thâm thù từ lâu của bà Nguyễn Thị Anh đối với vợ chồng Nguyễn Trăi đến đây cần phải được giải quyết cho gọn càng sớm càng tốt. Nay dịp may đă đến. Có thể là bà đă sắp đặt mưu mô từ trước. Thuyền rồng của vua trên đường từ Chí Linh về lại Thăng Long, có bà Lộ đi nhờ theo. Thực hiện âm mưu, bọn thủ túc thân tín của bà đă hạ độc thủ, đầu độc nhà vua rồi vu oan cho bà Lộ, ông Trăi giết vua. Như vậy, kẻ chủ mưu giết vua đă rơ. Vua mất, theo lệ, Thái tử sẽ kế vị, mà ngôi Thái tử lúc này là Bang Cơ, con trai riêng của bà! Có thể thấy bà Nguyễn Thị Anh đă sắp đặt mưu mẹo thật hoàn hảo! Chỉ cần bắn một mũi tên mà trúng được nhiều đích: giết được kẻ đối đầu với ḿnh; giết chồng; giành ngôi báu cho con trai; bản thân bà th́ được giữ ngôi Hoàng Thái hậu buông màn cầm quyền nhiếp chính, cai trị thiên hạ, v́ nhà vua c̣n quá nhỏ, chưa đầy 2 tuổi (Bang Cơ sinh ngày mồng 9 tháng 6 năm Tân Dậu 1441, lập làm Hoàng thái tử ngày 16 tháng 11 năm ấy, lên ngôi ngày mồng 8 tháng 12 năm Nhâm Tuất 1442).
Nhưng vụ án chưa kết thúc ở đó.
Sau khi diệt được vợ chồng cụ Nguyễn Trăi, th́ sau đó không lâu, Hoàng Thái hậu Nguyễn Thị Anh cho giết tiếp Đinh Phúc, Đinh Thắng (là người ghi chép những chuyện cụ thể ở nội cung), bắt giam Thái sư Đinh Liệt vào đại lao, hạch tội cha con Thái uư Trịnh Khả, v.v.. Cần phải giết tất cả những người đă biết về cái bí mật của riêng bà để bịt đầu mối. Việc giết người và bắt giam người hàng loạt này, toàn là những bậc tôi trung, những bậc khai quốc công thần là có chủ ư của người đàn bà cầm quyền nhiếp chính. Sách Đại Việt sử kư toàn thư chép: “Ngày mùng 9 tháng 9 giết hoạn quan là Đinh Phúc, Đinh Thắng, v́ khi Nguyễn Trăi sắp bị tử h́nh có nói là hối hận không nghe lời của Thắng và Phúc” và năm Quư Hợi, Thái Hoà năm thứ nhất (1443): “Mùa thu, tháng 7 bắt giam Thái phó Lê Liệt (Đinh Liệt)” để rồi măi đến mấy năm sau, Mậu Th́n, Thái Hoà năm thứ 6 (1448) mới được tha: “Mùa hạ, tháng 6 tha cho Lê Liệt ra khỏi lao hầm. V́ cớ bọn người là Lê (Trịnh) Khắc Phục và công chúa Ngọc Lan, tám người làm trạng tâu khẩn khoản xin nới phép rộng ơn”.
4. Tại sao sử gia Ngô Sĩ Liên lại ghi chép vụ án như thế ?
Thiết nghĩ, người đứng đầu Sử quán triều Lê Thánh Tông là Ngô Sĩ Liên khi chép lại chuyện này không thể không đau ḷng và trăn trở, bởi hơn ai hết vị sử thần này biết rất rơ rằng sử biên niên phải viết theo bút pháp Xuân Thu, nhưng có thể ông không có thừa dũng khí như sử gia vĩ đại Tư Mă Thiên khi xưa lúc viết bộ Sử kư nổi tiếng! Đau ḷng và trăn trở c̣n là v́ Nguyễn Trăi là bạn đồng chí chiến đấu từng chịu đựng gian khổ trong những năm tháng khởi nghĩa; là bạn đồng liêu tại triều; và c̣n là người mà có thể ông đă chịu ơn, bởi khoa thi đầu tiên dưới triều Hậu Lê sơ, khoa Đại Bảo (đầu năm Nhâm Tuất 1442), Nguyễn Trăi với tư cách là quan Độc quyển, giúp nhà vua chấm bài, duyệt quyển đă lấy cho ông đỗ học vị Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân.
Mặt khác, khi chép lại vụ Lệ Chi Viên trong bộ chính sử, có thể vị sử thần c̣n vướng mắc một uẩn khúc khác, rất tế nhị, khó nói. Đó là chuyện trước đây ông có dính líu đến vụ Lê Nghi Dân giết em là Bang Cơ Lê Nhân Tông để soán ngôi vào năm 1458, nhưng hiện ông vẫn được tân vương Lê Thánh Tông tin dùng, cho trông coi Sử quán. V́ thế mà khi chép sử, ông không thể không cân nhắc, nghĩ suy, tính toán, lựa chọn cách viết, sao cho hợp với nhà vua, với tâm lư chung của triều thần, nên tốt nhất là viết lại theo lời luận tội của triều đ́nh do bà Nguyễn Thị Anh làm chủ toạ phiên toà ngày ấy đă kết luận.
5. Về chuyện “Rắn báo oán”
Việc này theo lời truyền th́ có nhiều dị bản, riêng Phan Huy Chú trong mục Nhân vật chí, sách Lịch triều hiến chương loại chí chép rằng: “Đời truyền rằng, trong g̣ lớn ở làng ông có con rắn lớn. Chỗ ấy cây cối um tùm, người làng không dám chặt. Người ông nội của ông thích về phong thuỷ, mới dựng nhà học trên đó, sai người nhà chặt cây dọn dẹp, nhỡ giết phải con rắn ấy. Con rắn thành tinh ngầm mang thù oán, mới đầu thai làm Thị Lộ. Nàng sinh ra dưới sườn có vảy. Ông lúc nhỏ đi đường gặp nàng ở Vũ Lăng, yêu về tài sắc mới lấy nàng làm lẽ. Khi ông lo việc nước, những chiếu chỉ từ mệnh, nàng đều được dự nhuận sắc. Thái Tông nghe tiếng, vời nàng vào hầu cho làm Lễ nghi học sĩ. Bấy giờ, ông đă già, muốn về dưỡng nhàn ở Côn Sơn, mấy lần xin không được, mới lưu nàng ở lại hầu vua, vua mới cho. Ngày vua đi đông tuần, nàng hầu đêm, bỗng vua chết một cách bất ngờ. Kịp khi kết tội lâm h́nh, Thị Lộ chạy gieo ḿnh xuống nước, người ta cho là rắn báo oán” .
Ở đây, Sử gia họ Phan đă theo lời truyền mà chép lại. Thực tế, suy cho cùng, đây là chuyện hoàn toàn bịa đặt và vu cáo bởi Hoàng Thái hậu Nguyễn Thị Anh cùng bè đăng thân tín của bà như Lương Đăng, Nguyễn Thúc Huệ, v.v.. chẳng hạn.
6. Lời kết
Những ǵ mà chúng tôi vừa tŕnh bày ở trên nhằm đi đến kết luận rẳng: Vụ án Lệ Chi Viên năm 1442 là vụ án giết người diệt khẩu để bịt đầu mối.
Nhưng bà Hoàng Thái hậu gian ác kia đâu có ngờ rằng, sự việc trên, đương thời đă có nhiều người biết đến, và sau này vua Lê Thánh Tông cũng có thể đă biết, nhưng nhà vua v́ thể diện của triều đ́nh, của nội bộ hoàng tộc mà không muốn làm to chuyện ra, đành phải giữ kín. C̣n chuyện giết oan một bậc khai quốc công thần là chuyện đă lỡ rồi, chỉ c̣n cách minh oan mà thôi, và tốt nhất là cứ đổ hết tội lỗi lên đầu một người khác: bà Lộ, thế là yên chuyện! rồi gán cho bà cái tính lẳng lơ, cợt nhả, làm nhà vua say đắm; lại gán cho bà là hiện thân của rắn chúa để báo oán Nguyễn Trăi! Thật là hoang đường hết sức! Chuyện hoang đường nhưng người ta vẫn tin, c̣n nếu không tin th́ vẫn im tiếng để giữ ḿnh, bởi câu chuyện đó được nói ra từ một người có quyền lực nên không ai dám trái lệnh, trái ư, nếu vi phạm có thể bị hành h́nh hoặc tù ngục đến rục xương!
Hậu thế đă có phán xét của riêng ḿnh. Cụ Ức Trai đă được minh oan từ lâu, người dân Việt Nam ai ai cũng rơ. C̣n nỗi oan của bà Lễ nghi Học sĩ th́ ai cũng biết nhưng không ai minh oan. May mà gần đây, nhân dân đă thấu hiểu, đă minh oan và tôn vinh bằng cách lập đền thờ, tạc tượng để hương khói. Và ít ra trên miền Bắc hiện đă có ba nơi lập đền thờ: tại Thanh Tŕ, gần nơi vợ chồng bà bị hành quyết khi xưa; ở Thái B́nh và ở Đông Triều (Quảng Ninh). Nhà giáo Đoàn Ngọc Chức trong công tŕnh viết về bà Lễ nghi học sĩ có kể lại rằng khi tạc tượng bà Nguyễn Thị Lộ xong, lúc rước thầy làm lễ an vị và điểm nhăn, th́ mọi người thấy từ trong khoé mắt của pho tượng đă rỉ ra những giọt nước long lanh! Ôi ḷng thành của cháu con hôm nay, người xưa đă hiển linh và thấu hiểu nên đă cảm động hoá thành giọt lệ đó chăng?
Nguyễn Công Lư
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
