Cảnh sá là nghề đầy nguy hiểm. Nhưng nhiều người vẫn theo đuổi vì muốn xã hội thanh bình. Nhưng nỗi cay đắng của cảnh sát Mexico có ai thấu?
Ismael Ramos Mendez luôn mơ ước trở thành cảnh sát, nhưng ở tuổi 45, sĩ quan này thấm thía nhiều cay đắng trong nghề.
Mendez hiểu rất rõ vì sao một sĩ quan cảnh sát thâm niên như ông vẫn phải ra đường với chiếc xe công vụ hết ắc quy và rốt cuộc phải cuốc bộ tuần tra nhà ga ở thủ đô Mexico City, thay vì có một vị trí trong văn phòng cảnh sát trưởng hay thanh tra.
Suốt nhiều năm trong nghề, Mendez từ chối "nộp tô", thuật ngữ chỉ tình trạng cảnh sát trên đường phố phải nộp tiền hối lộ cho cấp trên đang diễn ra ở rất nhiều đơn vị ở Mexico. "Nếu bạn không 'nộp tô', sự nghiệp sẽ chỉ như vậy. Bạn sẽ giống như tôi. Đi bộ tuần tra, không xe, hoàn toàn đơn độc và bị cô lập", Mendez chia sẻ.
Nhiều người dân Mexico không tin tưởng vào cảnh sát, coi họ là lực lượng tồi tệ nhất và "cùng hội cùng thuyền" với các băng đảng tội phạm có tổ chức. Tuy nhiên, nhiều sĩ quan cấp thấp như Mendez không chỉ phải "nộp tô" cho cấp trên, mà còn phải đối mặt với tình trạng thiếu thốn trang bị, phương tiện. Một số người còn không có xe tuần tra hay không được đào tạo đầy đủ về chuyên môn.
Sĩ quan cảnh sát Mexico (áo đen) tuần tra ở Mexico City. Ảnh: Al Jazeera.
5 sĩ quan nghỉ hưu hoặc đương chức thừa nhận rằng trong lực lượng cảnh sát Mexico, những người thường xuyên "nộp tô" sẽ được cấp trên che chở, có tương lai sáng lạn hoặc đơn giản là được trao những trang thiết bị tốt hơn. Nhiều người cũng tiết lộ rằng cơ chế "nộp tô" này còn mở rộng ra cả công tác nhân sự và bổ nhiệm.
Theo Mendez, để có một suất lên chức, cái giá phải trả là 20.000-100.000 peso (khoảng 1.000-5.000 USD) tùy theo vị trí mong muốn. Ông cũng đang là phát ngôn viên của Phong trào An ninh và Công lý Quốc gia (NMSJ), tổ chức xã hội dân sự với khoảng 2.500 thành viên là cảnh sát đang đương chức và nghỉ hưu.
Tuy nhiên, Sở An ninh Mexico City tuyên bố họ không nhận được bất cứ thông báo nào về việc sĩ quan cấp dưới phải trả tiền cho cấp trên để được thăng chức, cho rằng những trường hợp này nếu tồn tại cũng rất hiếm hoi và "sẽ bị trừng phạt nghiêm khắc" trong nội bộ cơ quan.
Năm ngoái, tổ chức phi chính phủ Causa En Comun khảo sát gần 5.000 sĩ quan cảnh sát liên bang và cấp bang về điều kiện làm việc của họ. Một số người tiết lộ rằng họ bị cấp trên "vòi vĩnh" khoảng 1.000 USD nếu muốn lên quân hàm hay không bị phân vào những khu vực nguy hiểm, Marcela Figueroa, điều tra viên của Causa En Comun, cho hay.
Theo NMSJ và Causa En Comun, không chỉ các sĩ quan cảnh sát phải trả tiền mà cả người dân cũng bị cuốn vào hệ thống "nộp tô" này. Người dân Mexico thường dùng thuật ngữ "mordidas" để chỉ khoản tiền "mãi lộ" mà những người vi phạm giao thông phải đưa cho cảnh sát để được bỏ qua lỗi của mình, nếu họ không muốn nộp tiền phạt tại cơ quan thuế, vốn cao hơn nhiều so với mordidas.
Theo Causa En Comun, số tiền "mãi lộ" này được các cảnh sát chi để "nộp tô" cho cấp trên và trích lại một phần cho bản thân, vì mức lương mà họ nhận được là quá ít ỏi, ngay cả với tiêu chuẩn của Mexico.
Khoảng 45% sĩ quan cảnh sát được khảo sát nói rằng họ nhận mức lương dưới 600 USD/tháng. Trong khi đó, khoảng 89% cho biết chưa bao giờ nhận được tiền thưởng hoặc tăng lương khi hoàn thành tốt nhiệm vụ. Đây là tình trạng chung với lực lượng cảnh sát bang và liên bang, còn cảnh sát cấp phường quận thậm chí còn thấp hơn nhiều.
Điều này khiến các sĩ quan cấp thấp dễ bị lung lay trước thủ đoạn mua chuộc của nhiều tổ chức tội phạm Mexico. "Bạn được trả lương chỉ 200 USD/tháng, trong khi các băng đảng đề nghị mức 1.000 USD/tháng, tất nhiên bạn sẽ chọn phía trả hậu hĩnh hơn", bà Figueroa nói.
Cuối tháng 9/2014, một nhóm cảnh sát có dính líu tới băng đảng Guerreros Unidos chặn đoàn xe chở 43 sinh viên ở thành phố Iguala. 22 cảnh sát sau đó thừa nhận giết chết và thiêu thi thể hơn 40 sinh viên rồi ném tro xuống sông. Đây là vụ án gây chấn động dư luận Mexico, cũng là một trong những vụ thảm sát tồi tệ nhất trong cuộc chiến chống băng đảng ma túy từ năm 2006.
Tại Allende, một thị trấn nhỏ ở bang Coahuila phía bắc Mexico, báo cáo của các nhà hoạt động nhân quyền cho thấy liên minh tội phạm Zetas đã bịt miệng toàn bộ lực lượng cảnh sát chỉ với 5.000 USD nhằm bưng bít một cuộc thảm sát do chúng gây ra năm 2011, khiến gần 200 người thiệt mạng. Nhiều đơn vị cảnh sát cũng bị bắt hoặc phải giải thể vì nạn tham nhũng tràn lan ở một số vùng.
Cảnh sát tuần tra thành phố Santa Rosa de Lima hồi tháng 3/2019. Ảnh: Reuters.
Điều này đã dẫn đến sự mất lòng tin của người dân với cảnh sát. Khoảng 68% số người được hỏi trong cuộc khảo sát của Viện Quốc gia về thống kê và Địa lý Mexico tiến hành năm 2017 cho biết họ coi cảnh sát là lực lượng tham nhũng, trong khi 48% cho rằng cảnh sát thành phố không đáng tin cậy.
Nhiều cảnh sát nói rằng họ không thể cải thiện tình hình vì thiếu trang bị cơ bản và các khóa đào tạo chuyên môn. Sĩ quan giấu tên tại thành phố Cuautitlan Izcalli, một trong những vùng bạo lực nhất nước này, cho biết cảnh sát địa phương không có đủ vũ khí để đi tuần.
"Chỉ cần nhìn vào cách chúng tôi tuần tra là biết. Không có đủ bộ đàm trên xe, phương pháp duy nhất để báo cho đồng đội và sở chỉ huy về dấu hiệu tội phạm là gọi bằng điện thoại di động cá nhân", sĩ quan này nói.
Một sĩ quan giấu tên khác tại Tijuana, thành phố biên giới với hơn 900 vụ giết người trong năm nay, cho biết nhiều người phải mua lậu đạn từ bên kia biên giới để tự trang bị cho mình.
"Một số đồng nghiệp có gia đình sinh sống ở Mỹ và họ mua đạn dược, bí mật mang chúng trở lại Mexico và cho chúng tôi biết thông qua nhóm chat Whatsapp. Nếu họ bỏ ra 20 USD cho mỗi hộp đạn thì sẽ bán cho chúng tôi với giá 40 USD. Đó là lợi nhuận khi đưa được hàng về nước", người này tiết lộ.
Giới chức Tijuana không bình luận về những thông tin trên.
Không chỉ thiếu vũ khí và đạn dược, lực lượng cảnh sát còn thiếu cả những trang bị thiết yếu phục vụ công việc. Francisco Esquivel Romero, cựu sĩ quan cảnh sát ở Cuautitlan Izcalli, từng phải tự quay máy để khởi động chiếc xe bán tải cảnh sát mỗi ngày vì hết ắc quy.
"Cấp trên của tôi luôn nói là hãy tự chịu đựng hoặc rút ví mua ắc quy mới. Nếu một chiếc lốp bị xẹp, bạn phải trả tiền cho miếng vá, chúng tôi phải tự thay dầu xe. Khi không đủ xăng, chúng tôi cũng phải tự túc", Romero chia sẻ. Cuối cùng, ông bị chấn thương cột sống do phải liên tục khởi động xe và được ra khỏi ngành với lý do sức khỏe không đạt yêu cầu.
Chính quyền Cuautitlan Izcalli cho rằng sở cảnh sát "có các thiết bị cần thiết để đáp ứng các yêu cầu nhiệm vụ của 688 sĩ quan sở tại". Họ cũng nói thêm rằng cảnh sát có đủ bộ đàm, đạn dược và cảnh sát "không trả tiền cho hóa đơn sửa chữa ôtô".
Tuy vậy, ý kiến của các sĩ quan tại Cuautitlan Izcalli và Tijuana phù hợp với những gì mà Causa en Comun điều tra. Tổ chức này nhận thấy lực lượng cảnh sát Mexico đang đối mặt với vấn đề nghiêm trọng trong trang bị và huấn luyện chuyên môn.
Khoảng 25% trong gần 5.000 sĩ quan bang và liên bang cho biết họ phải bỏ tiền túi để sửa chữa ôtô cảnh sát, 41% phải tự mua giày và 38% tự mua đồng phục bên ngoài.
Cảnh sát Mexico đột kích một hang ổ tội phạm. Ảnh: Reuters.
Causa en Comun tin rằng cảnh sát ở cấp thành phố, những người không được đưa vào khảo sát, còn làm việc trong điều kiện kém hơn. Tổ chức này cũng phát hiện ra rằng cảnh sát ở 13 trong 32 bang của Mexico không nhận được đầy đủ các phúc lợi đáng có.
Cảnh sát Mexico không được thành lập công đoàn, vì vậy họ có ít tiếng nói ủng hộ ở cấp cơ sở. Các đời tổng thống Mexico liên tiếp nói về cải thiện điều kiện và tiêu chuẩn làm việc của cảnh sát, nhưng những lời hứa hiếm khi biến thành hành động.
Tổng thống Mexico Enrique Pena Nieto và người tiền nhiệm Felipe Calderon Hinojosa đều triển khai kế hoạch thành lập lực lượng cảnh sát duy nhất ở mỗi bang, đồng nghĩa với việc loại bỏ hơn 1.000 thành viên cảnh sát cấp thành phố bị coi là kém chuyên nghiệp và tham nhũng. Kế hoạch này được gọi là Mando Unico (một sở chỉ huy) và đã bị quốc hội Mexico gác lại nhiều lần.
Không có quyết tâm chính trị đằng sau những lời hoa mỹ từ lãnh đạo Mexico về cải cách lực lượng cảnh sát, hai chính quyền trước đó đã phải dựa vào quân đội để kiểm soát bạo lực băng đảng, Figueroa cho hay. "Xây dựng lực lượng cảnh sát chuyên nghiệp mất rất nhiều tiền bạc, thời gian và công sức. Yêu cầu quân đội xử lý tình huống là phương án dễ hơn nhiều", bà nói thêm.
Tổng thống Andres Manuel Lopez Obrador từng tuyên bố sẽ triển khai kế hoạch huấn luyện để cảnh sát có thể thay vị trí của quân đội trên đường phố, đồng thời tăng mức lương cơ bản cho các sĩ quan. Tuy nhiên, kế hoạch này của Obrador dường như vẫn chưa giúp cái thiện tình hình của lực lượng cảnh sát Mexico.
Cảnh sát Mexico gần đây liên tiếp hứng chịu thiệt hại nặng nề từ tội phạm băng đảng. Các tay súng của băng ma túy Jalisco New Generation (CJNG) sáng 13/10 đã sử dụng nhiều xe SUV bọc thép, súng máy hạng nặng 12,7 mm, súng trường và các vũ khí tự động khác để phục kích đoàn xe chở 17 cảnh sát tuần tra gần El Aguaje, phía bắc vùng Aguililla, bang Michoacan. Cảnh sát Mexico hoàn toàn thất thế trước vũ khí mạnh của nhóm tội phạm, khiến 13 sĩ quan thiệt mạng, 4 người bị thương nặng.
Đến ngày 17/10, cảnh sát tìm cách bắt Ovidio Guzmán López, con trai của trùm ma túy El Chapo, cựu thủ lĩnh băng đảng Sinaloa tại thành phố Culiacán, tây bắc Mexico. Tuy nhiên, các tay súng bịt mặt sau đó sử dụng đại liên, súng máy tấn công dồn dập, buộc cảnh sát phải rút lui mà không bắt được Ovidio.
Mendez khẳng định sẽ tiếp tục đấu tranh vì lực lượng cảnh sát chuyên nghiệp, không tham nhũng và yếu kém về năng lực. Nếu không phải vì thế hệ của ông, những nỗ lực đó sẽ vì ba đứa con của ông bởi chúng đều muốn trở thành cảnh sát.
VietBF@ sưu tầm.
