Điều thu hút sự chú ý của các nhà quan sát là cuộc khẩu chiến gay gắt giữa Mỹ và Trung Quốc. Sau thương mại, công nghệ, và quân sự, Washington và Bắc Kinh nay tiếp tục đối đầu trên cả mặt trận y tế tại Mỹ và châu Âu, dodiễn tiến tình hình dịch bệnh virus corona trên khắp thế giới.
Tổng thống Mỹ Donald Trump và chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong cuộc gặp song phương bên lề thượng đỉnh G20, Osaka, Nhật Bản, 29/06/2019. REUTERS - Kevin Lamarque
Nhật báo công giáo La Croix trong một số báo ra tháng 4/2020 khẳng định : « Virus corona, chất xúc tác của cuộc đối đầu Mỹ - Trung ». Tổng thống Mỹ Donald Trump sau một thời gian khen ngợi cách xử lý dịch bệnh của chủ tịch Tập Cận Bình, bỗng chốc đổi giọng, gọi Covid-19 là « virus Trung Quốc » và chỉ trích mạnh mẽ Bắc Kinh « nói dối số liệu, che giấu thông tin » để dịch bệnh lây lan khắp thế giới. Nguyên thủ Mỹ còn đi xa hơn, đòi điều tra về nguồn gốc virus và nhất là thông báo đình chỉ đóng góp tài chính cho Tổ Chức Y Tế Thế Giới (WHO)bị cáo buộc « theo đuôi » Trung Quốc.
Chính quyền Bắc Kinh ngay sau đó thông báo hỗ trợ thêm cho WHO 30 triệu đô la. Trước đó, Trung Quốc cũng « phản pháo » đáp trả, cáo buộc Hoa Kỳ đã chế tạo và mang virus vào lãnh thổ Trung Quốc. Theo Bắc Kinh, dịch virus corona đã bắt đầu từ Mỹ. Và đỉnh điểm của cuộc khẩu chiến là hai bên lần lượt cho trục xuất các nhà báo của đối phương.
Một số nhà quan sát cho rằng khi chơi lá bài « mối họa Trung Quốc », ông Donald Trump tìm kiếm cho mình một « vật tế thần » để xua tan những lời chỉ trích về việc chậm trễ phản ứng trong xử lý dịch bệnh. Vậy ai thua, ai thắng ? Nhà địa chính trị học Pascal Boniface, Viện Nghiên Cứu Quốc Tế và Chiến Lược (IRIS), phân tích :
« Trên thực tế, Donald Trump và Tập Cận Bình không cùng chơi trên một địa bàn và trong cùng một cuộc cạnh tranh. Donald Trump chỉ chăm chăm nhắm vào các cử tri của mình, ông ấy đang trong giai đoạn vận động tranh cử. Mà các cử tri của ông lại ghét cay ghét đắng các định chế quốc tế này.
Họ có cảm giác là những định chế này gây trở ngại chủ quyền của Mỹ, rằng những tổ chức đó cản trở Mỹ thực thi các quyền tự do ra quyết định và nhất là các định chế nào đến hỗ trợ các nước Nam Mỹ. Họ cho rằng sự hỗ trợ này là không hợp lẽ, rằng những nước phương Nam đó là vô ơn với Hoa Kỳ, tóm lại là những nước bạc bẽo và số tiền đó đã bị chi ra lãng phí gây thiệt hại cho lợi ích nước Mỹ.
Nhưng ông Tập Cận Bình thì đâu có nhắm đến những cử tri này, ông chỉ quan tâm đến công luận quốc tế. Do vậy, đây đúng là một thắng lợi nhưng không hẳn là một thất bại của Donald Trump bởi vì cả hai không chơi trên cùng một sân, và cũng không nhắm đến cùng một mục tiêu. »
Trung Quốc và những chiếc vòi bạch tuộc
Bắc Kinh, tuy khống chế được dịch Covid-19, nhưng bị nhiều nước phương Tây chỉ trích không minh bạch để dịch bệnh lây lan khắp toàn cầu. Nay Trung Quốc tận dụng cơ hội Mỹ và nhiều nước phương Tây đang lao đao chống chọi với Covid-19, tìm cách thể hiện như là một cường quốc lớn hiệu quả, vị tha và có trách nhiệm. Trung Quốc quảng bá rầm rộ các chiến dịch hỗ trợ y tế, cung cấp khẩu trang và trang thiết bị y khoa cho những nước bị tác động nặng nề của dịch virus corona trong đó có Ý, Pháp, Tây Ban Nha và cả Mỹ.
Phải chăng Trung Quốc đang xuất khẩu mô hình xử lý dịch bệnh của mình, một mô hình điều hành chuyên chế nhưng hiệu quả ? Chuyên gia Laurent Nardon, Viện Quan Hệ Quốc Tế Pháp (IFRI) nhận định :
« Bắc Kinh đang ca khúc khải hoàn với chúng ta, xóa sạch tất cả những vấn đề mà Trung Quốc gây ra bằng cách gởi khẩu trang và trang thiết bị y tế của Trung Quốc đến Ý, Pháp và thậm chí cả Mỹ nữa. Một điều chắc chắn là hình ảnh của Trung Quốc sẽ trở nên tích cực hơn. Và đây hẳn là một tin tốt lành cho chế độ Trung Quốc bởi vì đây là một trong những vấn đề chính trong hành trình chinh phục thế giới, đó chính là ʺquyền lực mềmʺ (soft power), là khả năng gây ảnh hưởng. Trung Quốc bị xem như là một Nhà nước chuyên chế, có một chế độ kiểm soát xã hội rất chặt chẽ, các nước láng giềng phải e sợ. Nhưng Trung Quốc vẫn chưa có được một sức quyến rũ như là Mỹ đang làm nhờ vào Hollywood. Thế nên, khi ồ ạt đến hỗ trợ y tế, là lúc Trung Quốc ra đi chinh phục công luận trên toàn thế giới ».
Với những chiến dịch rầm rộ đó, liệu rằng sau đại dịch Trung Quốc sẽ thống trị thế giới ? Nhà nghiên cứu Laurent Nardon giải thích những hành động trên nằm trong xu hướng bành trướng ảnh hưởng của Trung Quốc ra toàn thế giới từ nhiều năm qua.
« Đây là một đề tài tranh luận thật sự nóng bỏng cho rất nhiều nhà quan sát về quan hệ quốc tế. Nhưng chúng ta có thể nhận thấy một số việc. Chẳng hạn như Sáng kiến Những con đường Tơ lụa mới – Belt and Road Initiative (BRI). Đây là một dự án khổng lồ của Trung Quốc, được đưa ra vào năm 2013. Mục đích là nhằm thành lập những con đường trên bộ và hàng hải nối liền Trung Quốc với thế giới. Một cách chính xác, dự án này cho phép Trung Quốc đầu tư vào những cơ sở hạ tầng to lớn trên mọi châu lục. »
Trump « Make China Great Again ! »
Vẫn theo bà Laurent Nardon, không chỉ trong kinh tế, đầu tư, Bắc Kinh còn tìm cách nắm lấy kiểm soát nhiều định chế quốc tế để dễ bề thao túng theo hướng có lợi cho Trung Quốc. Từ mười năm qua, Bắc Kinh đã tăng gấp đôi mức đóng góp cho nhiều định chế của Liên Hiệp Quốc.
« Trung Quốc là quốc gia đóng góp thứ hai sau Hoa Kỳ và nhất là từ 10 năm gần đây, Trung Quốc còn nắm quyền lãnh đạo 4 trong số 15 định chế của Liên Hiệp Quốc trong những lần bỏ phiếu bầu chọn tổng giám đốc các tổ chức này. Tôi có thể liệt kê ở đây : Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế (ICAO), Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên Hiệp Quốc (UNIDO), Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp (FAO) hay như Liên minh Viễn thông Quốc tế (ITU). »
Thế nhưng, theo giới chuyên gia tại Pháp, sở dĩ Trung Quốc có thể « đà thắng xông lên » trên trường quốc tế đó là do lỗi của Hoa Kỳ. Ở những nơi nào nước Mỹ của Donald Trump thoái lui lại được Trung Quốc lấp dần vào khoảng trống. Theo quan điểm của ông Pascal Boniface, chính Donald Trump đã « Make China Great Again ».
« Cuối cùng, người ta có thể nói rằng Trung Quốc đang áp dụng các binh pháp của Tôn Tử và họ đang thắng mà không cần phải chiến đấu bởi vì người Mỹ bỏ chạy khỏi trận đấu mà Trung Quốc không có ở đó. Nước Mỹ dưới thời Donald Trump tấn công vào những định chế mà họ thoái lui : Từ Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc (UNESCO), Tổ chức Thương Mại Quốc Tế (WTO) cho đến các hiệp ước Liên Hiệp Quốc như thỏa thuận khí hậu Paris, thỏa thuận hạt nhân Iran…
Hiển nhiên ở cấp độ quốc tế, công luận, nhất là các nước không thuộc phương Tây thấy đây là một thắng lợi. Tất cả những nước không phương Tây đó thấy là có một nước đang chơi trò chủ nghĩa đa phương mà không thấy rằng trò chơi đa phương đó đã bị công cụ hoá và một nước khác thì không theo chủ nghĩa đa phương, một nước không quan tâm đến họ.
Hệ quả là gì ? Đây là một thắng lợi cho Trung Quốc. Chính sách của Trump càng củng cố thêm vị thế quốc tế cho Trung Quốc, tầm quan trọng của Trung Quốc trên trường quốc tế. »
Trung Quốc sẽ qua mặt Mỹ ?
Từ những quan sát này, có một câu hỏi luôn ám ảnh nhiều người : Liệu rồi Trung Quốc có sẽ vượt qua Mỹ để trở thành siêu cường hàng đầu ? Cuộc đối đầu trực diện giữa một siêu cường đang hồi suy tàn và một siêu cường đang lên có sẽ xảy ra hay không ? Chuyên gia Pascal Boniface cho rằng trong trước mắt vẫn chưa thể xảy ra. Ông giải thích :
« Trung Quốc sắp tới vẫn chưa thể qua mặt được Hoa Kỳ, bởi vì nước Mỹ vẫn là cường quốc kinh tế thế giới hàng đầu, họ vẫn bỏ xa Trung Quốc rất nhiều. Hơn nữa, Trung Quốc bị lệ thuộc nhiều vào thị trường Mỹ. Có một sự thâm nhập lẫn nhau giữa hai nền thị trường Mỹ và Trung Quốc, điều chưa hề có trong thời kỳ chiến tranh lạnh giữa hai nền kinh tế Mỹ và Liên Xô.
Do vậy, nếu kinh tế Mỹ hay các nền kinh tế châu Âu phương Tây bị đình trệ, Trung Quốc cũng sẽ khó khăn. Tuy nhiên, vào cuối cuộc khủng hoảng này, Trung Quốc chắc chắn sẽ tăng tốc đuổi theo Hoa Kỳ nhưng sẽ không vượt qua được nước Mỹ bởi vì những nền tảng cơ bản trong nền kinh tế Mỹ cao hơn Trung Quốc và nước Mỹ sẽ chống chọi được với cuộc khủng hoảng.
Nhưng đúng là trên phương diện ảnh hưởng bên ngoài với phần còn lại của thế giới, cũng có thể cả trên bình diện kinh tế, Trung Quốc sẽ tăng tốc để đuổi kịp theo Hoa Kỳ. »
