Việc Mỹ đóng cửa lãnh sự quán Trung Quốc ở Houston khiến viễn cảnh Chiến tranh Lạnh giữa hai quốc gia không còn quá xa vời, chuyên gia nhận định.
Mỹ hôm 21/7 yêu cầu Trung Quốc đóng cửa Tổng lãnh sự quán ở Houston trong 72 giờ. Bộ Ngoại giao Mỹ giải thích họ làm vậy để "bảo vệ sở hữu trí tuệ và thông tin cá nhân của người Mỹ".
Trung Quốc gọi đây là "sự leo thang chưa từng có", "khiêu khích chính trị đơn phương", phá hoại quan hệ song phương. Tổng lãnh sự Trung Quốc tại Houston Thái Vĩ nói rất sốc trước yêu cầu đóng cửa của Mỹ.
Tổng lãnh sự quán Trung Quốc ở Houston ngày 22/7. Ảnh: AFP.
Theo bình luận viên James Kynge từ Financial Times, động thái quyết liệt chưa từng thấy của Mỹ nhắm vào Trung Quốc khiến ông nhớ tới "những ngày đen tối của thời kỳ Chiến tranh Lạnh".
Dù Mỹ không đưa ra thông báo chính thức nào trước khi yêu cầu Trung Quốc đóng cửa tổng lãnh sự quán ở Houston, hàng loạt bình luận gay gắt về Bắc Kinh đến từ các quan chức cấp cao Mỹ trong những tuần gần đây phần nào cho thấy điều gì đã thúc đẩy Washington hành động.
"Điều đáng chú ý là một hãng tin địa phương ở Houston lại là bên đầu tiên đưa tin sau khi thấy xe cứu hỏa đậu trước lãnh sự quán, nơi có khói đang bốc lên", Jonathan Hillman, thành viên cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), trụ sở ở Washington, nhận định. "Nhưng nó diễn ra sau hàng loạt bình luận công khai gay gắt nhằm vào Trung Quốc của Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo, giám đốc Cục Điều tra Liên bang Christopher Wray và Bộ trưởng Tư pháp William Barr".
Hành vi gián điệp, tấn công mạng và đánh cắp tài sản sở hữu trí tuệ do Trung Quốc thực hiện là những chủ đề phổ biến trong các bình luận từ phía quan chức cấp cao Mỹ. Những mối lo ngại này đã được phản ánh trong lời giải thích sau đó từ Bộ Ngoại giao Mỹ cho quyết định đóng cửa tổng lãnh sự quán ở Houston.
Wray cho biết FBI cứ 10 tiếng lại lập một hồ sơ phản gián liên quan đến Trung Quốc và có khoảng 2.500 vụ đang được các điều tra viên của họ xử lý. Các báo cáo về thiệt hại liên quan đến hành vi trộm cắp tài sản sở hữu trí tuệ của Trung Quốc tại Mỹ không thống nhất, nhưng một số người ước tính con số lên tới 225-600 tỷ USD một năm.
Trong suy nghĩ của nhiều quan chức cấp cao Mỹ, một số tập đoàn lớn nhất nước này cũng có lỗi khi hợp tác với Bắc Kinh để giành quyền tiếp cận thị trường nội địa Trung Quốc.
"Tham vọng cao nhất của giới lãnh đạo Trung Quốc không phải là thương mại với Mỹ mà là 'cướp bóc' của Mỹ. Nếu bạn là một lãnh đạo doanh nghiệp Mỹ, nhân nhượng với Trung Quốc có thể mang đến những lợi ích ngắn hạn. Nhưng cuối cùng, mục tiêu của Trung Quốc là thay thế bạn", Bộ trưởng Tư pháp Barr tuyên bố.
"Tổng lãnh sự quán Trung Quốc ở Houston không phải là một cơ sở ngoại giao. Đó là một nút trung tâm trong mạng lưới quy mô lớn các gián điệp và hoạt động gây ảnh hưởng ở Mỹ", thượng nghị sĩ Mỹ Marco Rubio viết trên Twitter.
Tuy nhiên, cáo buộc gián điệp không phải yếu tố duy nhất khiến chính quyền Mỹ ra quyết định đóng cửa lãnh sự quán Trung Quốc, theo bình luận viên Alex Ward từ Vox.
Tổng thống Donald Trump đang theo đuổi chiến lược thể hiện sự cứng rắn với Trung Quốc nhằm thu hút ủng hộ trong cuộc đua vào Nhà Trắng năm nay. "Lãnh sự quán Houston là lãnh sự quán duy nhất của Trung Quốc nằm ở bang đỏ (bang ủng hộ đảng Cộng hòa), vì thế việc đóng cửa nó sẽ dễ dàng hơn", Bonnie Glaser, chuyên gia về Trung Quốc tại CSIS, đánh giá.
Các lãnh sự quán khác nằm ở New York, Chicago, Los Angeles, San Francisco và đại sứ quán Trung Quốc nằm ở thủ đô Washington.
Hôm 21/7, Washington cáo buộc Bắc Kinh hợp tác với hai tin tặc tấn công các công ty nghiên cứu vaccine và cách điều trị Covid-19. Có thể việc đóng cửa lãnh sự quán ở Houston còn là động thái nhằm trả đũa cho sự việc này.
Dù vậy, hầu hết các chuyên gia đều không thể chắc chắn hoàn toàn vì sao quyết định lại được đưa ra vào lúc này mà không phải thời điểm nào khác, bởi lo ngại về hoạt động gián điệp của Trung Quốc tại Mỹ luôn là mối quan tâm mà chính quyền Trump đặt lên hàng đầu lâu nay.
"Hiện tại, lý do đằng sau hành động của chính quyền Mỹ chưa rõ ràng", Aaron Friedberg, chuyên gia về Trung Quốc tại Đại học Princeton, cho hay. "Đóng cửa một lãnh sự quán nước ngoài là một bước đi nghiêm trọng".
Suốt nhiều tháng qua, Washington và Bắc Kinh liên tiếp chỉ trích, tung ra những thông điệp cứng rắn nhằm vào nhau khiến mối quan hệ song phương rơi xuống mức thấp chưa từng thấy kể từ những năm 1970.
Với việc Mỹ đóng cửa lãnh sự quán Trung Quốc, "thật khó để có thể tiếp tục nói rằng đây không phải một cuộc Chiến tranh Lạnh mới", Glaser nhấn mạnh.
"Tốc độ xói mòn mối quan hệ đang gia tăng", Jacob Stokes từ Viện Hòa bình Mỹ nhận xét. "Mỗi ngày trôi qua, mối quan hệ song phương lại rơi xuống những đáy sâu mới".
Trong những giai đoạn mối quan hệ song phương lâm vào căng thẳng, tận dụng mọi kênh liên lạc có thể để ngăn cho tình hình trở nên trầm trọng hơn là biện pháp tốt nhất có thể làm. Nhưng với việc đóng cửa lãnh sự quán Trung Quốc ở Houston, Mỹ đang cắt đứt một kênh liên lạc và làm cho việc trao đổi trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.
"Nó tiếp tục làm giảm đi những kênh ngoại giao ít ỏi còn lại giữa hai nước và đây là một bước đi khó đảo ngược", Daniel Russel, thứ trưởng ngoại giao Mỹ về các vấn đề Đông Á và Thái Bình Dương từ năm 2013 đến 2017, đánh giá.
"Nhìn chung, đây là một bước đi nữa khoét sâu khoảng cách giữa Mỹ và Trung Quốc", Stokes từ Viện Hòa bình Mỹ, cho biết.
Và nếu Mỹ và Trung Quốc vẫn tiếp tục đối đầu theo hướng như hiện nay, cuộc "chiến tranh" hiện nay có lẽ sẽ không còn "lạnh" nữa, bình luận viên Alex Ward nhận định.
