Vào năm 1901, Landsteiner đã phát hiện ra hiện tượng này: huyết thanh của người này đã làm ngưng sự kết nối hồng cầu của người kia và ngược lại. Sau đó nguời ta đã tìm ra được kháng nguyên A và kháng nguyên B, kháng thể a (chống A) và kháng thể b (chống B). Đến ngày nay đã tìm ra được rất nhiều loại kháng nguyên. Dựa trên sự có mặt của các kháng nguyên trên bề mặt hồng cầu, người ta phân chia thành các hệ thống nhóm máu
ABO, Rh, Duffy, Kids, Lewis, Kells, P, MNSs.... Trong số này, hệ thống nhóm máu
ABO và
Rh được chú ý nhiều hơn cả vì đóng vai trò quan trọng trong việc truyền máu.
Mỗi một nhóm máu lại có chứa những nét đặc trưng riêng, kết cấu của mạch máu có thể bị phá vỡ nếu cho truyền không đúng nhóm máu tương thích. Vì vậy, việc nắm biết bạn thuộc nhóm máu nào và các đặc tính của nó ra sao là yếu tố rất quan trọng.
Vì sao lại có nhiều nhóm máu khác nhau?
Giới khoa học tin rằng, tổ tiên loài người đã thích nghi với các bệnh truyền nhiễm ra sao là nguyên nhân phát sinh ra các nhóm máu khác nhau. Ví dụ, bệnh sốt rét dường như là nguyên nhân chính tạo ra nhóm máu O, nhóm máu này phổ biến rộng rãi hơn ở châu Phi và các khu vực của thế giới từng phải chịu gánh nặng từ bệnh sốt rét. Trong nhiều trường hợp các tế bào nhiễm bệnh sốt rét không thể tấn công vào các tế bào của nhóm máu O hoặc các tế bào nhóm máu B. Kết quả là những người có nhóm máu O có sức đề kháng tốt hơn với bệnh sốt rét.
Các nhóm máu được phân loại ra như thế nào?
Máu con người được chia làm nhiều nhóm dựa theo một số chất carbohydrate và protein đặc thù trên hồng cầu. Có khoảng 46 nhóm khác nhau, nhưng những nhóm chính là
O, A, B và yếu tố
Rhesus (Rh). Máu của mỗi nhóm có thể chứa kháng thể chống lại những nhóm kia. Do đó, khi cho truyền máu nếu khác nhóm vào, kháng thể của người nhận có thể phá hủy máu, gây tác hại xấu cho cơ thể.
Kháng nguyên và kháng thể
Nói chung,
kháng nguyên là "bất cứ chất nào mà hệ thống miễn dịch có thể đáp ứng". Màng của mỗi tế bào hồng cầu chứa hàng triệu kháng nguyên được hệ thống miễn dịch lọc bỏ qua, mặc dù hệ thống miễn dịch sẽ tấn công bất cứ tế bào hồng cầu nào có chứa kháng nguyên khác với các tế bào tự kháng nguyên của chúng.
Kháng thể là các phân tử quan trọng mà hệ thống miễn dịch của chúng ta sản sinh ra để giúp bảo vệ cơ thể chống lại những tác nhân xâm nhập bên ngoài như vi khuẩn và virus. Các vi khuẩn và virus này cũng có thể được hình thành để đáp ứng các nhóm máu khác nhau.
Có khoảng 46 nhóm máu khác nhau, nhưng những nhóm máu chính là O, A, B và yếu tố Rhesus (Rh).
Yếu tố Rh
Hầu hết mọi người (khoảng 85% loài người) có một loại protein đặc biệt trên các tế bào máu, được gọi là
yếu tố Rh. Những trường hợp này gọi là
Rh+ (có nhóm máu dương tính Rh). Những người thiếu
yếu tố Rh, được gọi là
[B]Rh- (có nhóm máu âm tính Rh)./B]
Phụ nữ mang thai cần các xét nghiệm
yếu tố Rh trong máu, thông qua đó để sàng lọc và phát hiện sự tương thích trong cơ thể mẹ và bé. Nếu người mẹ có
Rh- và em bé là
Rh+, cơ thể người mẹ sẽ phản ứng với máu của em bé như một chất lạ bên ngoài. Cơ thể mẹ sẽ tạo ra kháng thể (protein) chống lại máu
Rh+ của em bé.
Rh không tương thích có thể gây ra các vấn đề khó khăn trong lần mang thai sau của người mẹ, khi kháng thể
Rh có thể đi qua nhau thai và tấn công các tế bào hồng cầu của em bé dẫn đến tình trạng thiếu máu tan huyết ở em bé, nghĩa là các hồng huyết cầu sẽ lần lượt bị phá hủy.
May mắn là nếu phát hiện sớm sự không tương thích trên, các bác sĩ sẽ áp dụng phương pháp điều trị trước khi sinh, giúp ngăn chặn bất cứ vấn đề nào trước khi chúng nảy sinh ra.
Có những nhóm máu nào?
1/ Nhóm máu A
Nhóm
máu A được đặc trưng bởi sự hiện diện của kháng nguyên A trên các tế bào hồng cầu, và
kháng thể B trong huyết tương.
Những người có nhóm
máu A có thể an toàn hiến máu cho những người khác có cùng nhóm
máu A, hoặc những người mang nhóm
máu AB. Ngoài ra, những người có nhóm
máu A cũng có thể nhận máu truyền của những người mang nhóm
máu O.
2/ Nhóm máu B
Nhóm máu này tương đối hiếm (chỉ đứng sau
AB). Nó chứa các
kháng nguyên B trên tế bào hồng cầu, và
kháng thể A (để tấn công kháng nguyên A) trong huyết tương.
Những người có nhóm
máu B có thể an toàn hiến tặng máu cho những người khác có cùng nhóm
máu B, hoặc cho những người có nhóm
máu AB. Ngoài ra, những người có
máu B cũng có thể an toàn nhận truyền máu của những người mang nhóm
máu O.
Nhóm máu O là nhóm máu phổ biến nhất.
3/ Nhóm máu AB
Nhóm máu này không phổ biến nhiều. Nhóm
máu AB được đặc trưng bởi có cả kháng nguyên A và B trên tế bào hồng cầu, và không có kháng thể trong huyết tương.
Những người có nhóm
máu AB có thể chấp nhận máu từ bất cứ ai. Tuy nhiên, vì sự hiện diện của cả hai kháng nguyên trên tế bào hồng cầu loại AB, những người có nhóm máu AB chỉ có thể tặng máu cho những người có cùng nhóm máu AB với họ.
4/ Nhóm máu O
Nhóm
máu O là nhóm máu phổ biến nhiều nhất. Nhóm
máu O không có kháng nguyên A cũng không có kháng nguyên B trên tế bào hồng cầu, nhưng lại có cả hai kháng thể A và B trong huyết tương. Kết quả là, những người có nhóm
máu O chỉ có thể nhận truyền máu từ những người có cùng nhóm
máu O, vì các kháng thể trong huyết tương của nó sẽ tấn công các loại khác. Tuy nhiên, những người có nhóm
máu O lại có thể hiến máu cho tất cả các nhóm máu khác, vì nhóm máu O hoàn toàn không có kháng nguyên thù địch trong hệ thống miễn dịch. Chính vì thế, những người mang nhóm
máu O được gọi là
"người hiến máu toàn cầu".
Điều gì sẽ xảy ra nếu bạn nhận lầm nhóm máu?
Rất tồi tệ. Phản ứng truyền máu tán huyết cấp có thể xảy ra trong vòng 24 giờ sau khi được truyền máu và thường xảy ra trong quá trình truyền máu. Bệnh nhân có thể cảm nhận được những phản ứng này. Họ có thể phàn nàn về cảm giác nóng tại chỗ truyền máu, cảm giác ớn lạnh, sốt, và đau ở lưng, hai bên sườn…. Những phản ứng cắt liên quan đến cắt đứt hầu hết các tán huyết mạch; các hồng cầu của máu truyền vào bị phá hủy bởi các kháng thể của người nhận trong khi chúng vẫn còn các mạch máu bên trong. Các phản ứng đồng loạt có thể gây sốc, số lượng lớn mô sản sinh ra do
RBC (tế bào hồng cầu) bị vỡ nên không kiểm soát được khả năng đông máu.
Nguyên tắc cho truyền máu
Để bảo đảm sự an toàn trong việc truyền máu, phải tuân thủ nguyên tắc sau:
* Phải cho truyền cùng nhóm máu để tránh kháng nguyên và kháng thể tương ứng gặp nhau gây ra hiện tượng các hồng cầu kết dính với nhau (ngưng kết).
* Ngoài việc xác định nhóm máu của người cho và người nhận, cần làm phản ứng chéo: Trộn hồng cầu của người cho với huyết thanh của người nhận và ngược lại, trộn hồng cầu của người nhận với huyết thanh của người cho. Nếu không có hiện tượng ngưng kết hồng cầu thì máu đó mới được truyền cho người nhận.
* Nếu cho truyền máu không hòa hợp thì có thể gây ra những tai biến nghiêm trọng cho người nhận máu, thậm chí gây ra tử vong sau đó vài ngày.
Tuy nhiên, trong những trường hợp cấp cứu cần cho truyền máu mà không có máu cùng nhóm, khi đó phải bắt buộc truyền khác nhóm thì bắt buộc phải tuân theo nguyên tắc tối thiểu:
"Hồng cầu người cho không bị ngưng kết với huyết thanh người nhận", chỉ được truyền số lượng máu ít (250ml) và truyền với tốc độ rất chậm. Như vậy, sơ đồ truyền máu có thể như sau:
Sơ đồ truyền máu.
