Bà Sandra Palleiro đang đi tìm những con bò bị mất tích của mình. Người phụ nữ 60 tuổi đứng giữa một cánh đồng ở vùng biên giới hẻo lánh giữa Uruguay và Brazil.
Bà đã vượt qua quãng đường 600 km từ thủ đô Montevideo để tìm kiếm 61 con bò mà trên giấy tờ bà là chủ sở hữu. Những con bò mất tích nằm trong chương trình đầu tư mang tên “trái phiếu bò” - nay đã sụp đổ và trở thành một trong những vụ bê bối tài chính lớn nhất trong lịch sử Uruguay.
Bà Sandra Palleiro đứng gần một con bò trong nông trường ở Artigas, Uruguay, ngày 9/4. (Ảnh: Reuters)
Một trong những người cùng sở hữu công ty đứng sau chương trình này đã tự sát. Ba công ty đã phá sản và đang bị điều tra.
“Chào mấy em bò! Có ai trong số các em là của tôi không?”, bà Palleiro gọi khi đứng trước đàn bò trong bãi chăn ở vùng Artigas, ống quần của bà dính đầy bùn khi tiến gần đến hàng rào kẽm gai để quan sát kỹ hơn.
Cũng như hàng trăm nhà đầu tư khác, bà Palleiro không thể tìm thấy những con bò của mình, thậm chí không thể chứng minh rằng chúng thực sự tồn tại. Chúng trở thành một phần của đàn “bò ma”, ước tính có thể lên đến hơn 700.000 con.
Cho đến nay, thiệt hại mà chương trình gây ra đã lên tới khoảng 350 triệu USD, làm rung chuyển quốc gia nông nghiệp chỉ có 3,4 triệu dân nhưng có đến 12 triệu con bò.
Vụ bê bối cũng gây chấn động các nước láng giềng có ngành chăn nuôi lớn hơn như Argentina và Brazil, những nơi từng coi hệ thống theo dõi gia súc của Uruguay là hình mẫu và cũng triển khai các chương trình đầu tư chăn nuôi tương tự.
Tháng 3/2024, bà Palleiro đầu tư toàn bộ khoản tiết kiệm hơn 50.000 USD vào chương trình đầu tư chăn nuôi do công ty Conexión Ganadera đề xuất. Bà cảm thấy hấp dẫn bởi lời hứa trả lợi nhuận bằng USD cố định từ 7–10% và tờ quảng cáo in hình những con bò Hereford nâu trắng giữa đồng cỏ yên bình.
Nhà đầu tư có thể trực tiếp sở hữu bò – được các công ty chăn nuôi nuôi và bán lấy lời – hoặc đầu tư gián tiếp qua quỹ tổng. Với một người làm việc văn phòng như bà Palleiro, ý tưởng sở hữu một tài sản hữu hình rất hấp dẫn và dường như là một kênh đầu tư an toàn.
Bà có thể theo dõi những con bò của mình qua cổng thông tin điện tử được nhà nước bảo trợ, trong đó có đủ thông tin về giống, tuổi và vị trí. Mỗi con bò lẽ ra phải được đánh dấu bằng ký hiệu do chính phủ cấp. Tài liệu tài sản của bà còn in cả quốc huy của Bộ Nông nghiệp, đơn vị giám sát sổ đăng ký gia súc quốc gia.
Tuy nhiên, cơ quan đăng ký gia súc quốc gia Uruguay từ chối cho biết ý kiến về vụ việc.
Trong hành trình tìm lại đàn bò, bà Palleiro mang theo bản in từ sổ đăng ký để đối chiếu 53 mã số theo dõi với những con bò trong trang trại. Bà dùng điện thoại phóng to số trên tai chúng, nhưng sớm nhận ra rằng chỉ có rất ít mã khớp. Cảm giác vô vọng ập đến.
“Cảm giác như rơi vào một cơn ác mộng”, bà nói với Reuters.
Cú sập từ vụ tai nạn xe Tesla
Ba công ty lớn đang bị điều tra trong vụ bê bối gồm Conexión Ganadera, República Ganadera và Grupo Larrarte, liên quan đến gần 6.000 nhà đầu tư và gom hàng triệu đô la Mỹ vào chương trình.
Các chương trình tương tự được triển khai khắp Nam Mỹ, bao gồm Argentina, Brazil và Colombia.
Ông Martín Fablet, một phát thanh viên ở Montevideo, cho biết ông đã đầu tư vào Conexión Ganadera và các chương trình tương tự trong suốt 12 năm qua: “Hệ thống trả lãi đô la cố định này vận hành rất hiệu quả trong ít nhất 11 năm. Họ trả tôi đúng hạn”, ông cho biết.
Dấu hiệu đầu tiên của bê bối xảy ra ngày 28/11/2024, khi một chiếc Tesla Model 3 lao với vận tốc 211 km/h và đâm vào xe xây dựng tại thành phố Florida. Người cầm lái là Gustavo Basso – đồng sáng lập Conexión Ganadera, công ty hoạt động từ năm 1999.
Vài tuần sau cái chết của Basso, các nhà đầu tư bắt đầu phàn nàn việc thanh toán chậm trễ. Đến tháng 1năm nay, công ty xác nhận đang thiếu gần 250 triệu USD. Kết quả giám định y tế đưa ra vào tháng 4 vừa qua kết luận Basso chết do tự sát.
Conexión Ganadera là 1 trong 3 quỹ đầu tiên cảnh báo không thể trả tiền cho nhà đầu tư, với lý do thời tiết khắc nghiệt (hạn hán 2022–2023) và thị trường khó khăn.
Cuối tháng 1 năm nay, các nhà đầu tư đổ xô rút tiền trong bối cảnh rộ tin đồn gian lận. Một số người kiện công ty ra tòa, dẫn đến thủ tục phá sản và Văn phòng Công tố Uruguay tiến hành điều tra chính thức về tội rửa tiền. Cuộc điều tra vẫn đang diễn ra.
Pablo Carrasco, người đồng sáng lập Conexión Ganadera, phủ nhận cáo buộc gian lận. Luật sư của công ty nói chưa thể bình luận khi chưa ra tòa. Luật sư của Grupo Larrarte khẳng định công ty đang hợp tác với cơ quan chức năng. República Ganadera không phản hồi đề nghị bình luận.
Hệ thống thất bại
Các chính trị gia, phát thanh viên, người nghỉ hưu và cả linh mục nằm trong số hàng nghìn người đang cố gắng đòi lại tiền, và cả đàn bò “ma” bị mất, chưa rõ con số chính xác là bao nhiêu.
Một kiểm kê của Conexión Ganadera do người ủy thác phá sản thực hiện cho thấy chỉ có 70.000 - 80.000 con trong tổng số 804.604 con bò mà công ty khai báo thực sự tồn tại.
Trong một vụ kiện khác, Bộ Nông nghiệp Uruguay cho biết công ty Pasfer – đơn vị chăn nuôi chính của Conexión Ganadera – chỉ có 49 con trong tổng số 3.740 con bò thế chấp.
“Chúng tôi không biết họ có thực sự mua những con bò đó không, còn sống hay đã chết. Có thể đó là bò giả, hoặc đã bị bán, bị chuyển đi nơi khác hay đổi nhãn”, bà Palleiro nói trên đường đến trang trại Artigas.
Các nạn nhân muốn biết tại sao cơ quan chức năng lại không phát hiện ra sai phạm dù đã có sổ đăng ký gia súc.
Ba luật sư đại diện cho nạn nhân cho rằng có khả năng mác gắn cho bò mà chính phủ cấp chưa bao giờ được gắn, vì bò chưa bao giờ được mua. Hai luật sư khác cho rằng một số bò bị bán trái phép mà không có sự đồng ý của nhà đầu tư.
Mỗi công ty phải tự gắn nhãn và nhập dữ liệu lên sổ đăng ký quốc gia. “Sổ đăng ký chỉ phản ánh những gì công ty cung cấp. Vấn đề là không có ai kiểm tra thông tin đó”, luật sư Nicolás Hornes, người đại diện cho 98 nạn nhân, cho biết.
Luật sư này đến nhiều trang trại và phát hiện số lượng bò không khớp với sổ đăng ký. Hai nhà đầu tư khác cũng kể lại trải nghiệm tương tự.
Bộ Nông nghiệp Uruguay không trả lời các câu hỏi về khả năng hệ thống đăng ký thất bại.
Các công ty đang bị điều tra
Một lãnh đạo của Grupo Larrarte – công ty đầu tiên bị nhà đầu tư khiếu nại – đã bị tạm giam vào tháng 4 với cáo buộc chiếm đoạt tài sản, gian lận và phát hành séc khống.
Luật sư của Larrarte cho biết thân chủ mình đang hợp tác đầy đủ với cơ quan chức năng và một số nhà đầu tư đã được trả lại bò.
República Ganadera nộp đơn xin phá sản tự nguyện vào tháng 11, nhưng bị tòa từ chối vào tháng 3 do tài khoản công ty đang bị điều tra. Công ty vẫn đang đàm phán với chủ nợ và đưa ra tuyên bố hôm 25/3 rằng đang “ưu tiên giải pháp tốt nhất cho những người bị ảnh hưởng”.
Nhiều cuộc điều tra đang được tiến hành với Conexión Ganadera – công ty lớn nhất trong 3 cái tên. Đồng sáng lập Pablo Carrasco cùng vợ Ana Iewdiukow và góa phụ của Basso – Daniela Cabral – đều bị điều tra về tội gian lận và biển thủ. Từ tháng 2, cả 3 người này bị cấm xuất cảnh và bị tịch thu hộ chiếu. Luật sư của Carrasco từ chối bình luận.
Như thôi miên
Basso – người lái xe Tesla đâm vào xe xây dựng và mở đầu chuỗi sụp đổ – từng sống trong xa hoa ở thành phố Florida, nơi chỉ có 30.000 dân và được bao quanh bởi đồng cỏ.
Ông Fablet cho biết từng gặp Basso khoảng 50 lần trong hơn chục năm qua, cả trong các sự kiện và đời thường.
“(Basso) là một kẻ có sức hút như thôi miên. Không thể nào ông ta làm mất 250 triệu USD… Có thể thua lỗ, nhưng số tiền đó chắc chắn đang ở đâu đó”, ông Fablet nói.
Ở trang trại ở Artigas, hình ảnh từ flycam chỉ ghi nhận khoảng 80 con bò, trong khi lẽ ra phải có hàng trăm con ở đó.
Công nhân trang trại nói rằng còn nhiều con bò đang ở các đồng khác. Một số người cho biết họ bị chậm lương từ khi vụ bê bối nổ ra, và họ không có cách nào xác định con nào thuộc về bà Palleiro.
Bà Palleiro tức giận vì vụ bê bối ảnh hưởng đến quá nhiều người lao động lương thiện. Có lúc bà từng làm 3công việc để tích góp cho tuổi già.
“Chúng tôi đã bỏ ra toàn bộ khoản tiết kiệm phải rất vất vả mới có được. Giờ chúng tôi muốn công lý”, bà nói một cách bức xúc.
VietBF@ sưu tập
