Melissa Trần (tên Việt Nam: Trần Thị Mộng Tuyền), một người mẹ gốc Việt, chủ tiệm nail ở Maryland, bị Cơ quan Di trú và Hải quan Hoa Kỳ (ICE) bắt giữ tại điểm hẹn trình diện định kỳ. Lý do: một lệnh trục xuất gần 20 năm tuổi – hệ quả của một bản án hình sự nhỏ khi bà mới 19 tuổi. Vụ việc ngay lập tức làm dấy lên tranh cãi pháp lý và nhân đạo xoay quanh quyền lợi của người nhập cư, tính hợp hiến của các thủ tục ICE, và việc chính quyền Mỹ có thể — một cách hợp pháp — phá hủy một gia đình ổn định tại Mỹ chỉ vì một tiền án đã được thi hành đầy đủ và cải tạo từ lâu.
I. Vấn đề pháp lý cốt lõi: Một lệnh trục xuất “ngủ quên” có thể bị khởi động lại bất kỳ lúc nào
Bà Melissa Trần đến Mỹ hợp pháp khi còn là một đứa trẻ. Khi trưởng thành, năm 19 tuổi, bà bị kết án trong một vụ trộm tiền ở Virginia mà theo luật sư hiện tại của bà – bà Laura Kelsey Rhodes – là do bạn trai bà chủ mưu. Bản án: sáu tháng tù, phần lớn là án treo, kèm điều kiện cho phép lao động cải tạo. Bà thi hành đầy đủ và hoàn trả toàn bộ số tiền liên quan. Tuy nhiên, điều ít người chú ý là: vụ án đã để lại một hậu quả nghiêm trọng trong hệ thống di trú – một “order of removal” (lệnh trục xuất) được ký kết nhưng không thi hành ngay lập tức.
Từ đó đến nay, suốt hơn 20 năm, bà Trần sống ổn định tại Maryland, điều hành doanh nghiệp, nuôi dạy bốn người con, và đều đặn trình diện ICE mà không gặp sự cố. Cho đến lần trình diện định kỳ gần đây, bà bất ngờ bị bắt và bị di chuyển liên tục qua các trại giam từ Louisiana đến Arizona rồi đến Tacoma, Washington – tất cả mà không có một phiên điều trần thực sự để xem xét lại tình trạng pháp lý hiện tại của bà.
II. Những bất cập trong thủ tục bắt giữ: Quy trình có vi phạm Hiến pháp?
Phiên điều trần tại tòa liên bang Baltimore cho thấy rõ các khiếm khuyết thủ tục từ phía ICE:
ICE đã gửi thông báo bắt giữ chậm và có sai sót trong giấy tờ – trong đó bao gồm việc ghi sai quốc tịch gốc của bà Trần.
Bà không được trao cơ hội “due process” (thủ tục tố tụng đúng quy định) – quyền được nghe, được phản biện, được xét lại lệnh trục xuất cũ trước khi bị bắt giam.
ICE không xét đến yếu tố nhân đạo: bà không tái phạm, là người đóng thuế, có con nhỏ, và có các ràng buộc xã hội sâu sắc tại Mỹ.
Chánh án Julie R. Rubin, người chủ tọa phiên tòa, dù thừa nhận rằng các hành xử của ICE là “không tử tế”, nhưng khẳng định “không vi phạm luật”. Về mặt pháp lý, đây là một tuyên bố gây tranh cãi, bởi nhiều chuyên gia luật di trú cho rằng việc tái khởi động một lệnh trục xuất sau hai thập niên, khi không có hành vi phạm pháp nào mới, có thể vi phạm các nguyên tắc bảo vệ quyền công dân không có quốc tịch Mỹ nhưng sinh sống ổn định và có cống hiến lâu dài tại Hoa Kỳ.
III. Bối cảnh chính trị và tiền lệ pháp lý: Nạn nhân của khoảng trống pháp lý hậu-Trump
Trường hợp của bà Melissa Trần không phải cá biệt. Từ năm 2008, một thỏa thuận giữa Hoa Kỳ và Việt Nam quy định không trục xuất người Việt Nam đến Mỹ trước ngày 12 Tháng Bảy, 1995. Nhưng vào năm 2017, chính quyền Donald Trump phá vỡ thỏa thuận này, áp dụng chính sách cưỡng chế di trú quyết liệt hơn – trong đó bao gồm cả những người có tiền án từ hàng chục năm trước.
Vụ kiện “Trinh v. Homan” năm 2018 từng buộc ICE tạm ngưng trục xuất nhóm đối tượng này. Tuy nhiên, vào năm 2020, một bản ghi nhớ song phương mới đã âm thầm loại bỏ điều khoản bảo vệ đó – khiến hàng ngàn người Việt gốc không có quốc tịch, dù sống ổn định tại Mỹ, vẫn nằm trong nguy cơ bị trục xuất.
Các trường hợp như bà Trần giờ đây rơi vào “vùng xám”: luật không bảo vệ, nhưng đạo lý và quyền con người lại đòi hỏi phải xét lại.
IV. Tác động nhân đạo: Gia đình đổ vỡ và cộng đồng đứng lên
Trong phòng xử tại Baltimore, bốn đứa con của bà Trần – hai em nhỏ dưới 11 tuổi và hai em đang chuẩn bị vào đại học – ngồi cùng người cha, ông Dũng “Danny” Hoàng. Khi bà Trần xuất hiện trên màn hình từ trại giam Tacoma, cả gia đình đứng dậy vẫy tay chào bà qua camera – một khoảnh khắc khiến cả phòng xử lặng đi.
Hàng xóm, khách hàng, và bạn bè của bà Trần tại Hagerstown ngay sau đó đã thành lập một trang GoFundMe để gây quỹ hỗ trợ pháp lý. Thậm chí, theo lời kể của một hàng xóm tên Tina Nash, bà Trần đã yêu cầu chồng mình dùng một phần tiền quyên góp để giúp một phụ nữ vô danh khác mà bà gặp trong trại giam – một hành động được nhiều người mô tả là “phản xạ từ một người tốt thật sự”.
V. Câu hỏi lớn: Khi nào nước Mỹ quyết định ai là người “xứng đáng” được ở lại?
Vụ việc của bà Melissa Trần là điển hình cho cuộc khủng hoảng định nghĩa lại “ai là người Mỹ”. Liệu một người đến Mỹ hợp pháp từ nhỏ, phạm lỗi ở tuổi 19, sau đó cải tạo, tốt nghiệp đại học, nuôi con, đóng thuế, làm thiện nguyện – vẫn có thể bị bắt và trục xuất như một “người lạ” không đáng được ở lại?
Luật sư Rhodes dự kiến tiếp tục kháng cáo, nhưng bà Trần vẫn bị giam giữ, chờ quyết định hành pháp cuối cùng từ ICE hoặc một toà phúc thẩm cao hơn. Trong khi đó, cuộc chiến pháp lý – và đạo đức – đang lan rộng khắp cộng đồng người Mỹ gốc Việt.
VI. Bình luận pháp lý: Lệnh trục xuất có nên được thi hành vô thời hạn – bất chấp yếu tố nhân đạo và cải tạo?
Trong bối cảnh hệ thống di trú Mỹ ngày càng phức tạp và mang tính cưỡng chế, trường hợp của bà Melissa Trần đặt ra một câu hỏi căn bản: liệu một lệnh trục xuất từ hơn hai thập niên trước — đã không thi hành, không bị nhắc lại trong suốt 20 năm — có nên được xem là vẫn hợp pháp và có hiệu lực?
1. Vấn đề "due process" và quyền hiến định bị vi phạm?
Hiến pháp Hoa Kỳ bảo vệ mọi người, không phân biệt quốc tịch, khỏi việc bị tước đoạt quyền tự do mà không có “due process” — tức là thủ tục pháp lý công bằng và đầy đủ. Trong trường hợp bà Trần:
ICE không tổ chức phiên điều trần độc lập trước khi bắt giữ, điều này có thể bị lập luận là bắt giữ tùy tiện theo Tu chính án thứ 5.
Không cho bà cơ hội chứng minh hoàn cảnh cải tạo, thời gian sinh sống ổn định tại Mỹ, tình trạng sức khỏe, trách nhiệm nuôi con — những yếu tố thường được cân nhắc trong các thủ tục cancellation of removal (hủy lệnh trục xuất).
Nhiều học giả luật lập luận rằng việc áp dụng máy móc các lệnh trục xuất cũ mà không đánh giá lại hoàn cảnh hiện tại là vi phạm tính tương xứng và trái với bản chất nhân đạo của luật di trú.
2. Tiền lệ từ các vụ kiện tương tự: Có cơ hội “mở lại hồ sơ”?
Một số vụ án liên bang đã cho phép mở lại các lệnh trục xuất cũ, nếu chứng minh được:
Bị cáo không được luật sư đại diện đúng cách vào thời điểm có lệnh trục xuất.
Có thay đổi đáng kể trong hoàn cảnh cá nhân hoặc luật di trú.
Chính quyền có hành vi vi phạm quyền hiến định hoặc thủ tục tố tụng.
Trong trường hợp bà Trần, việc không xét lại hoàn cảnh hiện tại và các lỗi hành chính của ICE có thể đủ căn cứ để đệ đơn lên Board of Immigration Appeals (BIA) hoặc Tòa Phúc thẩm Liên bang để yêu cầu mở lại hồ sơ theo dạng sua sponte (tòa tự xét lại).
VII. Gợi ý chiến lược pháp lý cho phía bà Melissa Trần
Dưới đây là một số hướng hành động khả thi mà nhóm pháp lý của bà Melissa Trần có thể cân nhắc:
1. Nộp đơn "Motion to Reopen" hồ sơ trục xuất
Dựa trên các tình tiết mới như: cải tạo tích cực, thời gian cư trú dài, trách nhiệm gia đình, bệnh lý.
Lập luận rằng bà chưa từng được xét xử công bằng với luật sư đại diện, hoặc không hiểu rõ hệ quả di trú từ bản án hình sự thời trẻ.
2. Xin "Stays of Removal" (tạm hoãn trục xuất) từ ICE hoặc Toà
Dựa trên yếu tố nhân đạo, hoàn cảnh gia đình, con nhỏ còn phụ thuộc, điều kiện sức khỏe.
Có thể kết hợp với chiến dịch vận động cộng đồng, gây áp lực chính trị hoặc truyền thông.
3. Đệ đơn xin “Cancellation of Removal” theo diện 10 năm cư trú và ảnh hưởng bất lợi đến con công dân Mỹ
Nếu hội đủ điều kiện (thường áp dụng trong Immigration Court), bà có thể yêu cầu hủy lệnh trục xuất nếu chứng minh rằng việc trục xuất sẽ gây tổn hại nghiêm trọng và bất công đến con cái là công dân Mỹ.
4. Gửi “Request for Prosecutorial Discretion” đến ICE Field Office
Đây là yêu cầu ICE tạm dừng thi hành lệnh trục xuất, xét đến hoàn cảnh nhân đạo, lịch sử cải tạo và đóng góp cho cộng đồng.
Loại hồ sơ này thường hiệu quả nếu có sự hỗ trợ từ giới chính trị địa phương (dân biểu, nghị sĩ, thị trưởng).
5. Vận động chính trị: Xin thư hỗ trợ từ dân biểu liên bang
Một số trường hợp trục xuất được ngưng sau khi có can thiệp từ các dân biểu Hoa Kỳ, đặc biệt nếu họ gửi thư trực tiếp đến ICE, Bộ Nội An hoặc Tổng thống.
Có thể tổ chức chiến dịch cộng đồng, thỉnh nguyện thư, và truyền thông để gây áp lực chính trị và dư luận.
VIII. Kết luận: Không chỉ là một cá nhân — đây là hồi chuông cảnh báo cho hàng ngàn người Việt gốc
Hồ sơ bà Melissa Trần không chỉ là một trường hợp lẻ loi. Nó là một phần của bức tranh rộng lớn hơn về khoảng trống pháp lý mà hàng ngàn người Việt Nam đến Mỹ trước 1995 đang mắc kẹt – khi một lỗi lầm nhỏ thời trẻ có thể bị “đào mồ” và dùng làm cớ để tước bỏ cả cuộc sống đã gây dựng.
Điều cần được chất vấn không chỉ là các quy trình của ICE, mà là toàn bộ hệ thống pháp lý: có nên đối xử với một người đã sống 20 năm hợp pháp, nuôi con, đóng thuế, cải tạo bản thân – như một “người lạ” không có quyền được ở lại đất nước mà họ xem là nhà?
KÊU GỌI CỘNG ĐỒNG NGƯỜI VIỆT HẢI NGOẠI: HÃY CỨU LẤY BÀ MELISSA TRẦN – NGƯỜI MẸ GỐC VIỆT ĐANG BỊ ĐE DỌA TRỤC XUẤT
Hagerstown, Maryland – Tháng 7, 2025
Một người phụ nữ gốc Việt, mẹ của bốn người con, chủ tiệm nail lâu năm ở Maryland, đang đứng trước nguy cơ bị trục xuất khỏi Hoa Kỳ – nơi bà đã xem là quê hương từ thời thơ ấu. Chỉ vì một lỗi lầm ở tuổi 19 – cách đây hơn 20 năm – bà Melissa Trần (tên Việt: Trần Thị Mộng Tuyền) đã bị bắt giữ và đang bị giam trong trại ICE tại tiểu bang Washington. Giờ đây, bà đối diện với viễn cảnh bị đưa trở lại Việt Nam – một đất nước mà bà không còn nhớ rõ, và không còn ai thân thích.
Một lỗi lầm, một bản án đã trả – nhưng cuộc đời vẫn bị tước đoạt
Năm 19 tuổi, bà Melissa vướng vào một vụ trộm nhỏ do bạn trai xúi giục. Bà nhận trách nhiệm, chấp hành án tù 6 tháng, phần lớn là án treo. Bà trả lại toàn bộ số tiền và kể từ đó, không một lần tái phạm. Bà đi học lại, tốt nghiệp đại học, làm chủ tiệm nail Palace & Spa ở Hagerstown, và tích cực tham gia công tác cộng đồng. Bà cũng là mẹ tận tụy của bốn người con – hai em còn nhỏ, hai em đang chuẩn bị vào đại học.
Suốt hơn 20 năm, bà sống yên ổn, trình diện ICE đầy đủ hàng năm. Nhưng vào ngày 12 Tháng Năm vừa qua, khi đến buổi trình diện định kỳ, bà bất ngờ bị bắt giữ mà không được báo trước, không được luật sư đồng hành, và không được xét xử công bằng. Bà bị chuyển trại liên tục, từ Maryland đến Louisiana, rồi Arizona, cuối cùng bị giam ở nhà tù Tacoma, Washington. Phiên tòa xử bà chỉ qua màn hình video. Gia đình bà, chồng và bốn người con, chỉ biết đứng vẫy tay trong bất lực qua camera.
Một cộng đồng đang bị thách thức: Nếu hôm nay là bà Melissa, ngày mai có thể là bất kỳ ai trong chúng ta
Bà Melissa Trần không đơn độc. Hàng ngàn người Việt nhập cư trước năm 1995 đang đứng trước nguy cơ bị trục xuất vì những lỗi lầm nhỏ, dù họ đã cải tạo và sống gương mẫu nhiều năm. Những thỏa thuận bảo vệ nhóm người này từng được ký giữa Mỹ và Việt Nam năm 2008 – nay đã bị hủy bỏ. Dưới các chính quyền cứng rắn, chính sách di trú có thể bị siết lại bất kỳ lúc nào – và hệ quả là những gia đình tan nát, những đứa trẻ Mỹ phải xa cha mẹ, những cộng đồng bị tổn thương.
Chúng ta – cộng đồng người Việt tại Hoa Kỳ – không thể đứng yên.
