Cao nguyên đá Đồng Văn, nơi khí hậu khắc nghiệt, quanh năm thiếu nước, lại tồn tại một mạch nước ngầm trong vắt, chảy chưa bao giờ cạn. Người dân gọi đó là giếng nước thần (khu vực trung tâm xã Đồng Văn) - báu vật đất trời ban tặng, vừa nuôi sống bản làng, vừa lưu giữ huyền tích linh thiêng qua nhiều thế hệ.
Giếng nước thần giữa cao nguyên đá Đồng Văn - Huyền thoại từ lòng đá
Chuyện xưa kể rằng, vùng đất Đồng Văn luôn đầy sức sống, cỏ cây xanh mướt, chim muông ca hát rộn ràng mỗi khi Xuân về. Nhưng, từ khi con người đến khai hoang trồng cấy thì cây cối héo úa dần và tàn lụi. Hàng năm, khi những cơn mưa đi qua là nước cũng hết, đất đai nứt nẻ, cây cối chết dần, cuộc sống ngày càng khốn khó.
Một hôm, có ông thầy mo đi ngang qua, nhìn thế núi, thế đất thấy rằng đây là vùng “tàng long” nhưng bị ngăn trở do mạch nước không thông. Ông khuyên mọi người đi tìm nơi mạch nước bị nghẽn lại và khai thông được thì cả vùng sẽ tốt tươi, trù phú và yên lành trở lại.
Du khách tham quan giếng nước thần.
Mất nhiều ngày tìm kiếm, dân làng phát hiện mạch nước nhỏ chảy ra từ dãy núi đá cao, án ngữ phía Tây Bắc thung lũng. Thầy mo sau khi xem xét một lượt và khẳng định đây là nơi ở của Thần nước, không biết vì sao ngài không ban nước cho thung lũng và người dân trong vùng. Mọi người bàn nhau và nhất trí làm lễ xin Thần ban nước cho dân làng để phục vụ cuộc sống hàng ngày, tưới mát cho thung lũng khô hạn.
Sau khi làm lễ, từ khe đá, nước bắt đầu nhiều lên và chảy ra thành dòng trong vắt, mọi người uống thử thấy nước rất ngọt, mát. Dòng nước chảy tràn khắp thung lũng, cây cối đang héo úa dần xanh trở lại, con người cũng có được nguồn nước sinh hoạt thường ngày, không phải sang tận bên kia núi gùi nước. Từ đó, dân làng lập ngôi miếu ngay tại nơi đây để bà con thờ cúng Thần nước.
Mạch sống trên cao nguyên
Cao nguyên đá Đồng Văn có đặc điểm địa chất karst, đá vôi chiếm phần lớn diện tích, đất mỏng, nguồn nước mặt hiếm hoi. Mỗi năm khi mùa khô ngự trị, nhiều bản làng thiếu nước sinh hoạt, người dân phải mang từng can đi rất xa hứng nước; mọi người chia nhau từng gáo nước phục vụ sinh hoạt hàng ngày và chăn nuôi gia súc. Trong bối cảnh ấy, giếng nước thần trở thành mạch sống, nguồn nước ổn định, trong mát quanh năm giúp bản làng vượt qua những thời điểm khắc nghiệt. Người dân nơi đây vẫn truyền nhau câu nói: “Có giếng, bản làng không bao giờ chết khát”. Đây là nguồn nước quý, là lộc trời, nhờ có giếng nước thần, người dân yên tâm gieo trồng, chăn nuôi, không lo cảnh khát nước.
Qua nghiên cứu, các nhà địa chất khẳng định, giếng nước thần là lối thoát của một dòng sông ngầm cổ hình thành qua hàng triệu năm phong hóa đá vôi. Nhờ hệ thống hang động ngầm rộng lớn, mạch nước duy trì ổn định, chảy bền bỉ quanh năm. Sự kết hợp giữa huyền thoại dân gian và giải thích khoa học càng làm tăng thêm giá trị độc đáo của giếng nước thần Đồng Văn.
Đối với người dân, giếng nước thần không chỉ là nguồn nước sinh hoạt, mà còn là trung tâm gắn kết cộng đồng. Bên giếng, trẻ em ríu rít gùi can, phụ nữ trò chuyện bên bậc đá, đàn ông bàn chuyện mùa vụ. Người dân còn lập quy ước bảo vệ giếng: không giặt giũ, không xả bẩn ngay miệng giếng; phân chia khu vực lấy nước sinh hoạt và nước cho gia súc; thường xuyên dọn dẹp, nạo vét… Mọi người coi giếng như trái tim của bản, cùng có trách nhiệm giữ gìn.
Cuộc sống, sinh hoạt của người dân bên giếng nước thần.
Hằng năm, người dân nơi đây chọn đêm giao thừa để làm lễ cầu xin thần thánh lấy nước mới, cầu mong sức khoẻ cho bản thân và gia đình, cầu cho mưa thuận, gió hoà, mùa màng tươi tốt, gia đình ấm no, hạnh phúc. Vào ngày mùng 1 và ngày Rằm hằng tháng, người dân nơi đây thường đến dâng hương, cúng lễ xin Thần nước ban cho sự bình an, may mắn, làm ăn phát đạt, đi xa về gần được thuận lợi.
Giữ báu vật cho đời sau
Những năm gần đây, chính quyền địa phương đã quan tâm đầu tư, tôn tạo giếng nước thần với hệ thống kè đá, bậc giặt, khuôn viên lát đá, tạo cảnh quan hài hòa. Biến nơi đây không chỉ là địa điểm cung cấp nước, mà còn dần trở thành điểm đến du lịch, văn hóa – tâm linh.
Du khách đến Đồng Văn, ngoài chiêm ngưỡng núi rừng hùng vĩ, phố cổ trầm mặc, tiếng khèn Mông bên hàng rào đá, còn tìm đến giếng nước thần để uống dòng nước trong mát, nghe kể huyền tích xưa và cảm nhận sự gắn bó bền chặt giữa con người với thiên nhiên.
Đồng chí Nguyễn Tiến Dũng, Bí thư Đảng ủy xã Đồng Văn cho biết, ngoài cải tạo cảnh quan xung quanh giếng nước thần, chính quyền địa phương còn xây dựng một chiếc quẩy tấu và cây khèn Mông - biểu tượng của đồng bào dân tộc Mông trên Cao nguyên đá. Cụm sản phẩm du lịch này đã tạo thành điểm nhấn thu hút du khách đến tham quan, tìm hiểu quá trình kiến tạo tuyệt vời của vũ trụ chỉ riêng mảnh đất Đồng Văn có được.
Tuy nhiên, để giếng nước thần thực sự trở thành điểm nhấn du lịch bền vững, các chuyên gia cho rằng cần làm bài bản hơn: bảo vệ môi trường nguồn nước, xây dựng bảng giới thiệu song ngữ về giá trị địa chất - văn hóa, tổ chức các hoạt động trải nghiệm hợp lý, tránh thương mại hóa thái quá.
Giếng nước thần hôm nay không chỉ là huyền thoại của quá khứ, mà còn là mạch nguồn nuôi sống hiện tại và tương lai. Đó là báu vật mà đất trời ban tặng, minh chứng cho sức sống bền bỉ và niềm tin vững chãi của người dân trên Cao nguyên đá.
VietBF@ sưu tập
