Vay Trung Quốc hơn 5 tỷ USD xây đường sắt dài 480 km, nền kinh tế nghèo bị IMF xếp vào nhóm "rủi ro nợ cao"

[therealrtz]

Người Kenya gọi tuyến đường sắt này là “đường tới hư không” từ nhiều năm trước. Và giờ, cụm từ ấy trở thành hiện thực. Ngày nay, điểm cuối của tuyến đường sắt tiêu chuẩn (SGR) do Trung Quốc xây dựng vẫn nằm im lìm giữa một cánh đồng ngô ở Thung lũng Rift, cách đích đến biên giới Uganda khoảng 468 km.

Tuyến đường sắt Mombasa-Nairobi do Trung Quốc xây dựng, từng được ca ngợi là “xương sống hạ tầng mới” của Đông Phi. SGR được kỳ vọng sẽ tạo cú hích kinh tế lớn, nối liền Mombasa – Nairobi – Uganda, rồi mở rộng sang Burundi, Cộng hòa Dân chủ Congo, Rwanda và Nam Sudan. Nhưng thực tế, dự án hạ tầng lớn nhất trong lịch sử Kenya không đáp ứng được những kỳ vọng ban đầu.

Kéo dài 472 km từ thành phố cảng Mombasa đến thủ đô Nairobi, SGR là tuyến đường sắt mới đầu tiên được xây dựng ở Kenya kể từ khi giành độc lập và là dự án trọng điểm trong hợp tác Trung Quốc-Kenya theo Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI).

Theo Afristar, đơn vị vận hành và bảo trì tuyến đường sắt này, kể từ khi đi vào hoạt động ngày 31/5/2017, tuyến đường sắt này đã vận chuyển gần 15,93 triệu hành khách và hơn 41,96 triệu tấn hàng hóa.

Trong giai đoạn 2014 – 2015, Kenya đã vay khoảng 5 tỷ USD để xây dựng gần 480 km đường sắt từ cảng Mombasa đến Nairobi, kèm theo đoạn mở rộng 120 km đến Naivasha ở trung tâm thung lũng Rift.

Giai đoạn kế tiếp của dự án – từ Naivasha đến Malaba (giáp biên giới Uganda) – dự kiến tốn thêm 5 tỷ USD. Tháng 7 vừa qua, chính phủ thông báo sẽ giao trọng trách xây dựng đoạn kéo dài này cho doanh nghiệp tư nhân. “40% còn lại của tuyến SGR sẽ do liên danh các doanh nghiệp Trung Quốc xây dựng và thu phí sử dụng”, Bộ trưởng Tài chính Hohn Mbadi cho biết.

Tuy nhiên, mới đây, chính phủ Kenya dự định phát hành 390 tỷ shilling trái phiếu (3 tỷ USD) nhằm tài trợ cho dự án mở rộng SGR, dấu hiệu cho thấy Trung Quốc chưa sẵn sàng tài trợ tiếp cho dự án.

Sau thời gian ân hạn 5 năm, Kenya bắt đầu trả nợ Trung Quốc từ năm 2019. Theo Bộ giao thông và Đường bộ, Kenya chi khoảng 8 triệu USD mỗi tháng để vận hành SGR. Con số này chưa tính đến khoản nợ khổng lồ phát sinh từ các ngân hàng Trung Quốc – bên tài trợ 90% chi phí xây dựng tuyến đường sắt. Trung bình mỗi năm, nước này thực hiện nghĩa vụ trả nợ hơn 1 tỷ USD liên quan đến SGR cho Trung Quốc.

Theo báo cáo của Tổng Kiểm toán Kenya Nancy Gathungu, riêng trong năm tài khóa 2025 – 2026, Kenya phải trả cho Ngân hàng Xuất nhập khẩu Trung Quốc (China Exim Bank) 741 triệu USD tiền gốc, 222 triệu USD tiền lãi và 41 triệu USD tiền phạt chậm nộp.

Từ năm 2000 đến 2023, Kenya vay Trung Quốc tổng cộng 9,6 tỷ USD, đứng thứ 4 tại châu Phi sau Angola, Ethiopia và Ai Cập, theo cơ sở dữ liệu Chinese Loans to Africa.

Tháng 7, 81% tổng chi trả nợ nước ngoài của Kenya là để thanh toán cho Trung Quốc. Chuyên gia Juma Majanga ước tính chi phí trả nợ chiếm tới 67% doanh thu ngân sách quốc gia, gấp đôi ngưỡng an toàn 30% do Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) khuyến nghị.

Tháng 3 năm nay, IMF xếp Kenya vào nhóm “rủi ro nợ cao” và đình chỉ đợt giải ngân gần 850 triệu USD cuối cùng trong chương trình hỗ trợ.

Chuyên gia David Omojomolo từ hãng tư vấn Capital Economics nhận định: “Nếu không có IMF và các biện pháp thắt chặt tài khóa, quỹ đạo nợ của Kenya sẽ không bền vững. Chính phủ có thể tạm xoay sở trong ngắn hạn, nhưng rủi ro vỡ nợ quốc gia vẫn rất cao”.

Theo Cục Thống kê Quốc gia Kenya năm 2024, hơn 39% dân số Kenya sống dưới mức nghèo khổ quốc gia. Điều này có nghĩa là hơn 20 triệu người đang phải vật lộn để đáp ứng những nhu cầu thiết yếu của cuộc sống, chẳng hạn như thực phẩm đầy đủ, nước sạch, nơi ở an toàn và quần áo cơ bản.

Tham khảo: AFD Magazine, Xinhua