Lịch sử đánh giá Hàm Phong là một hoàng đế có tâm nhưng không đủ lực, và đặc biệt, nhiều truyền thuyết, dã sử cho rằng cái chết năm 30 tuổi của ông có liên quan đến việc ham mê tửu sắc và xa xỉ quá đà trong những năm cuối đời.
Hàm Phong – vị hoàng đế thứ 9 của triều Thanh – là một trong những nhân vật gây nhiều tranh luận nhất trong giai đoạn cuối của đế chế Mãn Thanh. Trị vì chỉ 11 năm, lại gặp phải thời cuộc rối ren chưa từng thấy, ông vừa là một quân vương nỗ lực cải cách, vừa là một con người mang nhiều yếu đuối, sa ngã trước sức ép chính trị lẫn khoái lạc cá nhân.
Sinh ra trong Viên Minh Viên năm 1831, Ái Tân Giác La Dịch Trữ vốn không phải là người thừa kế hiển nhiên. Thế nhưng, vì ba vị hoàng tử lớn hơn lần lượt qua đời, ông trở thành trưởng tử của Đạo Quang Đế và được cha đặc biệt yêu quý. Mẹ ông – Toàn Quý phi Nữu Hỗ Lộc thị – tuy xuất thân không hiển hách, nhưng được Đạo Quang hết mực sủng ái, nhờ vậy Dịch Trữ sớm có vị thế vượt lên trên nhiều hoàng tử khác. Khi mới 16 tuổi, ông được chọn làm Trữ quân, và đến năm 1850 thì đăng cơ, lấy niên hiệu Hàm Phong.
Ngay từ khi lên ngôi lúc 19 tuổi, Hàm Phong Đế đã tỏ ra quyết tâm chấn chỉnh triều chính. Ông làm việc chăm chỉ, tự mình phê duyệt rất nhiều tấu chương, tiến hành thanh trừng những phe cánh cũ thời Đạo Quang, đặc biệt là các nhóm chủ hòa như Mục Chương A hay Kỳ Anh. Ông trọng dụng Túc Thuận – một đại thần quyết liệt, ghét tham nhũng – và mạnh tay thiết lập lại kỷ cương quan trường. Song sự nỗ lực ấy lại diễn ra đúng lúc đất nước đang rơi vào cơn khủng hoảng lớn nhất từ khi nhà Thanh lập quốc.
Hoàng đế Hàm Phong. Ảnh minh hoạ.
Thái Bình Thiên Quốc trỗi dậy, các cuộc nổi dậy của người Miêu, người Hồi liên tiếp bùng nổ, ngân khố cạn kiệt, nạn tham nhũng lan tràn… Tất cả khiến một vị hoàng đế trẻ tuổi như Hàm Phong dù quyết tâm đến mấy cũng khó xoay chuyển tình thế. Để cứu vãn triều đình, ông phải dựa vào các lực lượng Hán quân như Tăng Quốc Phiên, Tả Tông Đường và Lý Hồng Chương – những người sau này trở thành trụ cột của Dương Vụ vận động.
Cùng lúc đó, phương Tây dồn dập gây sức ép. Từ năm 1856 đến 1860, liên quân Anh – Pháp liên tiếp gây chiến, chiếm đánh Quảng Châu, tiến vào Thiên Tân rồi áp sát Bắc Kinh. Dù quân Thanh chống cự quyết liệt, nhưng trước súng ống hiện đại, kỵ binh Mãn Thanh hùng mạnh ngày nào trở nên bất lực. Cuối cùng, Bắc Kinh thất thủ, Di Hòa Viên bị cướp phá, còn Viên Minh Viên – biểu tượng văn hóa và quyền lực của nhà Thanh – bị đốt trụi. Cú sốc này giáng mạnh vào tinh thần Hàm Phong Đế. Từ đây, ông ngày càng suy sụp, vừa vì tủi nhục, vừa vì bệnh tật đã tích tụ từ lâu.
Đáng chú ý, một truyền thuyết lan rộng trong dân gian cho rằng Hàm Phong vốn từ trẻ đã ham mê tửu sắc. Trong Viên Minh Viên, ông được cho là lập hẳn “Ngũ Xuân Chi Sủng” – năm khu chuyên tuyển mỹ nữ Hán tộc phục vụ – trong đó có cả ca kỹ lẫn góa phụ. Dù họ không được phong hiệu vì không phải người Mãn, nhưng được sủng ái hơn cả phi tần trong cung. Người ta kể ông thường xuyên tổ chức yến tiệc, xem ca vũ, uống rượu thâu đêm. Những mỹ nữ được tuyển vào đây đều nổi tiếng tuyệt sắc, khiến nhiều sử gia nhận xét rằng Hàm Phong “tận hưởng khoái lạc vượt xa mức độ một bậc đế vương đang thời chiến”.
Khi còn trẻ, sức khỏe của ông vốn đã không tốt: từng ngã ngựa bị thương ở cổ, mắc bệnh đậu mùa để lại nhiều di chứng. Về sau lại nghiện thuốc phiện, thêm tửu sắc quá độ, khiến thân thể nhanh chóng suy kiệt. Tới khi chiến tranh với Anh – Pháp bùng nổ, Hàm Phong vừa loạn tâm vì chính sự rối ren, vừa tìm đến rượu mạnh và thuốc phiện để giải tỏa nỗi tuyệt vọng. Những năm cuối đời ở Nhiệt Hà, dù biết tình hình triều chính bi đát, ông vẫn chậm chạp không chịu về kinh, phần vì sức khỏe yếu, phần vì đã chìm quá sâu trong khoái lạc và thói quen buông thả.
Túc Thuận – đại thần quyền lực nhất lúc này – khuyến khích ông ở lại Nhiệt Hà dưỡng bệnh, còn mọi việc giao cho Cung Thân vương Dịch Hân và các đại thần khác xử lý. Điều này khiến mâu thuẫn nội bộ triều đình thêm căng thẳng, đặc biệt là giữa Dịch Hân và phe Túc Thuận.
Đến tháng 7 năm 1861, khi mới 30 tuổi, Hàm Phong Đế lâm trọng bệnh ở Tị Thử Sơn Trang. Trước lúc qua đời, ông kịp lập Hoàng trưởng tử Tải Thuần làm Thái tử, rồi trao quyền nhiếp chính cho “Cố mệnh Bát đại thần”. Ngày 22 tháng 8 năm 1861, Hàm Phong Đế băng hà, để lại một đế quốc rệu rã, cạn kiệt và đầy mâu thuẫn.
Cái chết của Hàm Phong luôn là chủ đề gây thảo luận. Sử sách chính thống cho rằng ông mất vì bệnh lao và suy nhược nghiêm trọng. Nhưng dân gian lại tin rằng ông qua đời vì hậu quả của nhiều năm trụy lạc, nghiện ngập và kiệt sức sau cú sốc mất Viên Minh Viên. Những câu chuyện về các “mỹ nữ Ngũ Xuân”, về thú vui rượu mạnh và những đêm tiệc triền miên khiến hình ảnh Hàm Phong trở nên mờ ám, khác hẳn những gì triều đình từng mô tả.
Dù nguyên nhân thực sự là gì, điều rõ ràng là Hàm Phong Đế đã không thể vượt qua sức ép thời cuộc. Ông là vị quân vương sinh ra trong thời đại mà thế lực ngoại bang lẫn nội loạn đều vượt quá khả năng xoay chuyển của một hoàng đế trẻ tuổi. Nỗ lực cải cách của ông bị dập tắt bởi chiến tranh và suy tàn của cả hệ thống, còn bản thân ông thì bị cuốn vào vòng xoáy sa ngã cá nhân. Hàm Phong không phải vị bạo quân, cũng không phải người nhu nhược; ông đơn giản là hình ảnh một hoàng đế trẻ bị nghiền nát giữa bánh xe lịch sử – và những câu chuyện về tửu sắc chỉ càng khắc sâu bi kịch ấy.
Ông được táng tại Định Lăng, miếu hiệu Văn Tông. Nhưng dù thi hài yên nghỉ, câu chuyện về cuộc đời ngắn ngủi và cái chết tranh cãi của Hàm Phong Đế vẫn luôn khiến hậu thế không khỏi suy ngẫm về số phận của những con người đứng trên đỉnh quyền lực mà không thể kiểm soát chính chính mình.
Vietbf @ Sưu tầm
