Nỗi lo bị sa thải và không thể tìm lại việc làm đang lan rộng trong tầng lớp tinh hoa có trình độ cao của Mỹ, khi họ phải đối mặt với một thị trường lao động đầy bất ổn, bị tác động bởi Tổng thống Mỹ Donald Trump và sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo (AI).
Người tìm việc xếp hàng tại Hội chợ việc làm ở Sunrise, bang Florida (Mỹ). Ảnh minh họa: AFP/TTXVN
Không có gì là mãi mãi
Theo báo La Tribune của Pháp, trong nhiều năm, các nhà quản lý cấp cao từng được bảo vệ bởi bằng cấp đại học và chuyên môn của mình nay bắt đầu cảm thấy sự an toàn đó lung lay. Sự phát triển nhanh chóng của AI, các làn sóng sa thải và tình trạng bất ổn của thị trường lao động kể từ khi ông Donald Trump trở lại Nhà Trắng đang làm đảo lộn trật tự vốn có. Những niềm vui từ thăng chức và tăng lương giờ đây đã lùi vào dĩ vãng, nhường chỗ cho một nỗi lo âm ỉ; đps ;à nguy cơ mất đi một công việc từng được xem là “chắc chắn”.
Những số liệu mới nhất của Bộ Lao động Mỹ, được công bố ngày 16/12 vừa qua đã xác nhận đà chậm lại của thị trường việc làm tại Mỹ, với tỷ lệ thất nghiệp tăng lên 4,6%. Các lĩnh vực vốn được coi là thuận lợi cho lao động có trình độ cao, như dịch vụ tài chính, cũng đang chứng kiến tình trạng đình trệ trong tuyển dụng. Ngay cả các hãng tư vấn chiến lược hàng đầu như McKinsey, Bain hay BCG cũng đã quyết định đóng băng việc tăng lương cho các tư vấn viên trong suốt 3 năm qua, trong khi chờ đánh giá rõ hơn tác động của AI đối với hoạt động kinh doanh. Đây là một dấu hiệu cho thấy mức độ sâu rộng của những biến động trên thị trường lao động Mỹ, không chừa một ai.
Giữ việc bằng mọi giá
“Không dịch chuyển có lẽ là lựa chọn an toàn nhất.” Đó là nhận định chung của nhiều nhà quản lý Mỹ, theo một bài báo của New York Times đăng tải trong tuần này. Tâm lý thận trọng đó cũng được phản ánh trong các con số đáng lo ngại của một cuộc khảo sát do Ngân hàng Dự trữ liên bang New York thực hiện và công bố trong tháng này.
Những người Mỹ có ít nhất một bằng cử nhân hiện ước tính xác suất mất việc trong vòng một năm tới là 15%, so với mức 11% cách đây ba năm. Đáng chú ý hơn, nhóm lao động có trình độ cao này cho rằng nguy cơ bị sa thải của họ hiện nay còn cao hơn cả những người lao động ít kỹ năng - một điều mà New York Times gọi là “sự đảo chiều ngoạn mục so với quá khứ”.
Liệu đây là sự bi quan thái quá hay chỉ đơn giản là chủ nghĩa thực dụng cần thiết? Các chỉ báo kinh tế hiện nay - từ thị trường lao động kém năng động hơn, lạm phát vẫn dai dẳng (dù đã hạ nhiệt trong tháng 11), cho tới chi phí nhà ở cao - đều góp phần nuôi dưỡng những lo ngại có cơ sở. Tuy nhiên, điều khiến giới “cổ cồn trắng” Mỹ lo lắng nhất hiện nay chính là khả năng tìm được việc làm mới nếu bị sa thải.
Nỗi lo ngại không tìm lại được việc làm
Theo cùng cuộc khảo sát của Ngân hàng Dự trữ liên bang New York, những người có bằng đại học hiện chỉ đánh giá khả năng tìm được việc mới trong vòng ba tháng sau khi mất việc là 47%, giảm mạnh so với gần 60% cách đây ba năm.
“Những lo ngại của người lao động có trình độ cao là hoàn toàn dễ hiểu, xét tới tất cả những gì đang diễn ra hiện nay,” ông Guy Berger, chuyên gia kinh tế lao động và nhà nghiên cứu cao cấp tại Viện Burning Glass - một tổ chức nghiên cứu về tương lai của việc làm - nhận định. “Họ biết rằng nếu bị sa thải, họ có thể sẽ phải tìm kiếm rất lâu mới có thể quay lại thị trường lao động,” kể cả trong khu vực công.
Thực tế, biên chế của chính phủ liên bang Mỹ đã giảm 6.000 người trong tháng 11, nối tiếp đợt cắt giảm lớn 162.000 việc làm trong tháng 10 - thời điểm nhiều công chức Mỹ chấp nhận hình thức “từ chức trì hoãn” và bị xóa tên khỏi hệ thống công vụ. Khi mất việc, những cựu công chức từng được hưởng mức độ an toàn cao buộc phải tìm việc mới, không còn trong khu vực công đang bị suy yếu bởi chính sách của Tổng thống Trump, mà trong một khu vực tư nhân cũng đang đối mặt với mối đe dọa ngày càng lớn từ AI.
Mối đe dọa của AI đối với các việc làm chất lượng cao
Các lãnh đạo doanh nghiệp Mỹ không còn che giấu sự lo ngại. Jim Farley, CEO của Ford, đã cảnh báo từ mùa hè tại Diễn đàn Ý tưởng Aspen ở bang Colorado rằng: “Trí tuệ nhân tạo sẽ thay thế đúng nghĩa một nửa số công việc cổ cồn trắng tại Mỹ.”
Những dữ liệu do nền tảng tuyển dụng Indeed công bố vào giữa tháng 12 đã đưa ra minh chứng cụ thể đầu tiên cho cảnh báo này. Tại Mỹ, số lượng việc làm trong lĩnh vực phát triển phần mềm và marketing vẫn chưa quay trở lại mức trước đại dịch - thời điểm trước khi AI tạo sinh bùng nổ. Cụ thể, các vị trí lập trình viên giảm 32% so với tháng 2/2020, trong khi việc làm trong marketing giảm 19%. Trái lại, các lĩnh vực y tế - nơi kỹ năng con người khó bị AI thay thế, như chăm sóc bệnh nhân, chẩn đoán hay quan hệ bác sĩ - vẫn cho thấy khả năng chống chịu nhất định.
Ngược lại, ngành tư vấn không tránh khỏi tác động của AI tạo sinh. Từng được coi là cánh cửa bước vào thị trường lao động của các cử nhân trẻ, ngành này hiện đang chịu ảnh hưởng trực tiếp. Với mô hình dựa vào đội ngũ lớn các tư vấn viên trẻ chuyên phân tích dữ liệu và xây dựng các bản trình chiếu PowerPoint, tư vấn là một trong những ngành dễ bị tự động hóa nhất bởi AI tạo sinh.
Theo The Financial Times, hai lãnh đạo của Big Four - bốn tập đoàn kiểm toán và tư vấn lớn nhất thế giới - ước tính rằng việc tuyển dụng sinh viên mới tốt nghiệp tại Anh có thể giảm một nửa ngay từ năm tới. PwC, tập đoàn tư vấn hàng đầu của Anh, cũng đã chính thức từ bỏ vào tháng 10 kế hoạch tuyển thêm 100.000 nhân viên vào năm 2026 – một mục tiêu được đặt ra từ năm năm trước, tức là rất lâu trước khi AI tạo sinh xuất hiện.
VietBF@sưu tập
