Vì sao cá mập cắn người ngày càng nhiều?

Số vụ cá mập tấn công người trên khắp thế giới năm 2010 tăng cao nhất trong cả thập kỷ qua với 79 vụ. Tuy nhiên, nguyên nhân số vụ tấn công ngày càng nhiều này không có gì bất thường, Chương trình hồ sơ quốc tế về cá mập tấn công người (International Shark Attack File - ISAF) cho biết.

Thống kê số vụ cá mập tấn công người trên toàn thế giới năm 2010 (Nguồn: ISAF)

Con số 79 vụ cá mập tấn công người không do khiêu khích cao hơn số lượng 63 vụ năm 2000, và cao nhất kể từ năm 2000, với 80 vụ xảy ra năm đó. Số vụ cá mập tấn công người tăng đều trong thế kỷ qua khi mỗi thập kỷ lại ghi nhận số vụ cá mập tấn công người cao hơn năm trước.

Các điểm nóng về cá mập tấn công

Trong thập kỷ vừa qua, khu vực biển Bắc Mỹ xảy ra nhiều vụ cá mập tấn công không do khiêu khích, với 32 vụ, tương đương 42%.

Những nơi ghi nhận nhiều vụ cá mập tấn công gồm Australia (14), Nam Phi (8), Việt Nam (6) và Ai Cập (6). Bahamas, Brazil, Fiji, Madagascar, Quần đảo Mascarene, Quần đảo Solomon, Quần đảo Canary, Tonga, và Các tiểu vương quốc Ả-rập thống nhất (UEA) mỗi nơi xảy ra một vụ cá mập tấn công người trong năm ngoái.

50,8% số nạn nhân của những vụ tấn công nói trên là người đi bơi lội vì mục đích giải trí; 8% là thợ lặn, và 3,3% là những người dùng phao và bè bơm hơi.

Tiếp tục xu hướng trong những năm gần đây, bang Florida một lần nữa lại là nơi xảy ra nhiều vụ tấn công không do khiêu khích nhất ở Mỹ vì đây là địa điểm du lịch biển lý tưởng với nhiều khách du lịch. Con số 13 vụ là mức thấp nhất kể từ năm 2004, thấp hơn mức trung bình 23,1 của giai đoạn 2001-2010. Những vụ tấn công khác ở Mỹ xảy ra ở Bắc Carolina, bang California, Nam Carolina, và Hawaii.

Các bang Georgia, Washington, Oregon, Texas, và Virginia mỗi nơi ghi nhận một vụ.

Tăng cơ hội tiếp xúc

Theo ISAF, số lượng cá mập tấn công người tăng không có nghĩa là tỷ lệ đó sẽ tiếp tục duy trì, mà nó phản ánh các hoạt động của con người trên biển ngày càng nhiều, làm tăng khả năng con người và cá mập tiếp xúc với nhau, khiến số vụ con người bị cá mập làm tổn thương cũng tăng theo.

Cá mập khổng lồ được ông Trần Văn Đực (ngụ tỉnh Phú Yên) đánh bắt tại vùng biển Quy Nhơn hồi tháng 3.2010. Ảnh: Nguyễn Phúc

ISAF tiến hành điều tra 115 vụ việc được cho là cá mập và con người có tiếp xúc với nhau trong năm 2010. Sau khi xem xét, các chuyên gia thấy rằng 79 trong số những vụ việc đó chắc chắn là cá mập tấn công người không phải do khiêu khích. Tấn công không do khiêu khích là những vụ việc xảy ra khi con người bị tấn công trong địa bàn sinh sống tự nhiên của cá mập mà không có hành động khiêu khích loài vật hung dữ này.

Những vụ đụng độ giữa cá mập và người lặn ở những khu vực thường có nhiều người đến hay những khu vực nước đang được nghiên cứu, cá mập gây tổn thương cho những nạn nhân đã bị chết đuối trước đó. Những vụ tấn công trên thuyền hay tấn công do khiêu khích dưới nước hay trên bờ không được coi là tấn công không khiêu khích.

Tấn công khiêu khích thường xảy ra khi con người có hành động tiếp xúc trực tiếp với cá mập trước, như khi người lặn đánh cá sau khi tóm được chúng, hoặc ngư dân gây tổn thương chúng khi gỡ chúng ra khỏi lưới. 36 vụ việc không được tính là tấn công không do khiêu khích trong năm 2010 gồm 22 trường hợp xảy ra do con người khiêu khích, 3 trường hợp cá mập tấn công tàu, 4 trường hợp không phải do cá mập tấn công, 5 trường hợp cá mập cắn người đã chết đuối, và 2 trường hợp không đủ thông tin để khẳng định có phải cá mập tấn công không do khiêu khích hay không.

Theo ISAF, nếu dân số loài cá mập không đổi, mọi người có thể nghĩ rằng mỗi năm lại có thêm nhiều vụ cá mập tấn công người hơn năm trước, vì ngày càng nhiều người tiến hành các hoạt động khai thác, giải trí, nghiên cứu dưới biển. Trái lại, dân số loài cá mập đang giảm rất nhanh do các hoạt động đánh bắt quá mức của con người và mất môi trường sống. Vì thế, về mặt lý thuyết có thể suy ra rằng cơ hội tiếp xúc giữa người và cá mập ít đi. Tuy nhiên, sự biến động qua các năm của những điều kiện kinh tế, xã hội, khí tượng thủy văn cũng tác động đến số lượng của loại cá mập và hoạt động dưới nước của con người. Do đó, những xu hướng lên xuống trong ngắn hạn của các vụ cá mập tấn công người nên được xem xét kỹ lưỡng.

Thống kê ngày càng đầy đủ

Ngoài sự gia tăng thời gian hoạt động trên biển của con người, ISAF cũng tăng cường các hoạt động tìm kiếm và điều tra các vụ tấn công ngày càng nhiều của cá mập trong thập kỷ qua. Đó cũng là lý do tại sao số vụ được thống kê tăng lên. Việc chuyển giao ISAF cho Bảo tàng lịch sử tự nhiên Florida vào năm 1988 dẫn đến sự gia tăng hoạt động điều tra cá mập tấn công người trên phạm vi quốc tế. Từ đầu những năm 1990, ISAF đã thiết lập mối quan hệ hợp tác với nhiều cơ quan an ninh và y tế bờ biển ở Florida, nên việc thu thập được các tài liệu về cá mập ở khu vực với những hoạt động trên biển hàng đầu thế giới này đầy đủ hơn.

ISAF được quốc tế công nhận là nguồn thông tin khoa học chính xác về các vụ mập tấn công người đã từng được biết đến.

Chương trình này ra đời từ năm 1958 và đang được Bảo tàng lịch sử tự nhiên Florida, thuộc ĐH Florida quản lý dưới sự bảo hộ của Hội cá nhám Hoa Kỳ - tổ chức nghiên cứu cá mập và cá đuối hàng đầu thế giới. ISAF thực hiện khoảng 5.000 điều tra riêng lẻ từ giữa năm 1500 tới nay.

Nhiều dữ liệu của ISAF do các nhà khoa học cộng tác đóng góp dựa trên nghiên cứu, quan sát tại địa bàn của họ.
Những tiến bộ cơ bản trong giao tiếp điện tử, thông qua Internet và email, giúp mở rộng mạnh mẽ mạng lưới quan sát khoa học của ISAF. Ngoài ra, nhiều người trên thế giới ngày càng quan tâm hơn tới cá mập, một phần do các phương tiện truyền thông đưa tin ngày càng nhiều về những vụ việc như thế này, giúp hồ sơ về sự tấn công loài cá dữ ngày càng được hoàn thiện trong những năm gần đây.

Các trang web của ISAF có bảng câu hỏi về các vụ cá mập tấn công được dịch ra bốn thứ tiếng, cộng với các số liệu thống kê và tài liệu giảng dạy về cá mập tạo nên những nguồn thông tin phong phú trên Internet. Rất nhiều vụ cá mập tấn công con người trong quá khứ có thể đã bị bỏ qua vì khi đó các phương tiện truyền thông chưa phát triển hoặc ở nơi chưa có đại diện của ISAF.

Số lượng các vụ tấn công nghiêm trọng trong giai đoạn 2001 - 2010 với tỷ lệ tử vong 7%, thấp hơn trong những năm 1990 với tỷ lệ tử vong 13%, chứng tỏ công tác an ninh và y tế bờ biển được cải thiện, cũng như ý thức đề phòng loài cá dữ của con người ngày càng cao.

Đối phó khôn ngoan hơn

Dù dân số thế giới luôn trên đà tăng và ngày càng nhiều người yêu thích giải trí dưới nước, số vụ cá mập tấn công người trên thế giới nói chung ngày càng giảm, trung bình 63,5% mỗi năm kể từ khi đạt ngưỡng 80 vụ vào năm 2000. Lý do có thể là:

1. Ngày càng ít người lui tới khu vực nước thường xuất hiện cá mập. Nền kinh tế đi xuống trong giai đoạn sau vụ khủng bố 11/9 và những năm sau đó khiến lượng khách du lịch biển giảm. Các yếu tố khí tượng cũng khiến hoạt động giải trí trên biển ít đi khi những cơn bão nhiệt đới mạnh đổ bộ vào Florida và những bang dọc bờ biển khác của Mỹ trong các năm 2004, 2005, và 2006. Vì Florida là nơi xảy ra nhiều vụ cá tấn mập tấn công người nhất thế giới, nên sự sụt giảm số lượng tấn công trong giai đoạn 2004 - 2006 ở khu vực này làm giảm tổng số vụ tấn công nói chung trên thế giới.

2. Số lượng cá mập giảm. Hoạt động đánh bắt quá mức những loài thuộc bộ cá nhám (gồm cá mập và họ hàng của chúng và cá đuối) khiến dân số loài này đang giảm tới mức thấp nghiêm trọng. Những con cá mập gần bờ bị ảnh hưởng nhất vì chúng dễ bị bắt để lấy thịt và vây để bán với giá cao và xuất khẩu sang Đông Á – nơi món súp vây cá mập rất được ưa chuộng và đắt tiền.

3. Con người có vẻ ngày càng thông minh nếu phải tiếp xúc với cá mập. Các phương tiện truyền thông ồ ạt đưa ra hướng dẫn giúp mọi người tránh tiếp xúc với cá mập. Những người chịu trách nhiệm giám sát an toàn cho các hoạt động giải trí trên biển cũng đang làm tốt hơn công việc của mình, góp phần giảm khả năng con người gặp cá mập.

Nếu bị cá mập tấn công, các chuyên gia khuyên rằng người đó nên tấn công lại nếu lại bị cá mập đe dọa, vì cá mập sợ kích thước và sức mạnh.

Khi tấn công cá mập, nên dùng vật cứng đánh vào mũi chúng để khiến chúng tạm thời không thể tấn công người, rồi sau đó nên tìm cách lên bờ càng sớm càng tốt vì cú đánh vào mũi chỉ khiến cá mập yếu tạm thời. Khi đã bị cá mập cắn thì nên đánh vào mắt và mang chúng vì đó là những bộ phận nhạy cảm.

Các vụ cá mập tấn công từ năm 2009 đến nay:

-Ngày 7/6/2009, bác sĩ Nguyễn Hồng Hà, trưởng khoa phẫu thuật tạo hình, Bệnh viện Việt Đức, Hà Nội, cho biết đang điều trị cho một trường hợp bị cá mập cắn là anh Trần Văn Quang, 38 tuổi, làm nghề ngư phủ ở Quảng Ninh.

-15/6/2009 Anh Huỳnh Như Hoàng (Quy Nhơn), 17 tuổi, bị cá mập cắn vào bàn chân trái, vết cắn rộng 6 cm, dài 12 cm.

- Sáng 18-7-2009, ông Nguyễn Quang Huynh bị cá ngoạm vào cẳng chân khi đang bơi cách bờ 150 m.

-Chiều 27-9-2009, chị Huỳnh Thị Thúy Hồng bị cá đớp vào bàn chân, đứt gân ngón chân khi bơi cách bờ 15 m.

-Ngày 9-1-2010, khi đang bơi xa bờ khoảng 100 m ở bãi biển trước Trường ĐH Quy Nhơn, ông Nguyễn Minh Tuân bất ngờ bị một con cá mập xám da nhám cắn hai lần vào cánh tay.

-Ngày 10-1-2010, ông Mang Đức Hạnh bị cá tấn công bị thương nặng ở khuỷu tay, đứt động mạch, đứt gân khi bơi cách bờ khoảng 10 m.

-Ngày 19-5/2010, hai phụ nữ tắm ở bãi biển Quy Nhơn bị cá mập tấn công khi chỉ cách bờ có 15 m và 5 m.

Trúc Quỳnh
(Theo ISAF)

wow...hay qua vay