Vụ thảm sát Na Uy: Cuộc tranh luận ‘phe ta’ - ‘phe nó’

‘Khủng bố Thiên Chúa Giáo’?

Khi “kẻ thù” là một người khác, người bên ngoài, thật dễ để kết luận, để mô tả hành động đó theo thành kiến có sẵn về cả nhóm người đó. Ðơn giản là người vẫn cho là “phe ta,” khác “phe nó”. Nhưng khi kẻ thù lại trông giống chúng ta - xuất phát từ cùng một hệ thống tín ngưỡng, cùng một truyền thống, thì sao?

Người thân nạn nhân vụ khủng bố Na Uy cầu nguyện trước tang lễ. Nếu một người theo Hồi Giáo có hành động khủng bố bị mang danh “khủng bố Hồi Giáo,” thì một người dùng giáo điều Thiên Chúa Giáo để có hành động khủng bố, có thể mang danh “khủng bố Thiên Chúa Giáo” không? (Hình: Bendiksby Terje/AFP/Getty Images)

Ðây là một câu hỏi hóc búa trong trường hợp xảy ra ở Na Uy với hung thủ Anders Behring Brevik, một người được gọi là một “người Thiên Chúa Giáo quá khích” hoặc “kẻ khủng bố theo Thiên Chúa Giáo”.

Người Tây phương đang phải vật lộn với câu hỏi: Gần một thập niên sau vụ khủng bố 11 tháng 9, một sự kiện khiến tập thể người Hồi Giáo bị nghi kỵ vì hành động của một nhánh cực đoan, có phải đây là lúc mà người Thiên Chúa Giáo cũng sẽ phải hiểu thế nào là bị rập khuôn với người đồng đạo?

“Chắc chắn là vậy,” Mục Sư Mark Kelly Tyler, thuộc nhà thờ Mother Bethel African Methodist Episcopal Church ở Philadelphia, nói. “Sự kiện này khiến chúng ta không thể nói đơn giản rằng thái độ bạo động và quá khích vì tôn giáo, chỉ xuất phát từ những người Hồi Giáo quá khích.”

“Ðiều này là một sự khẳng định mang tính văn hóa; chúng ta có thể hiểu được một điều gì đó khi nó xuất phát từ chúng ta,” Mục Sư Tyler nói. “Khi một ai đó trong chúng ta làm một điều gì khủng khiếp, chúng ta biết là tất cả chúng ta không suy nghĩ như người đó.”

“Nhưng đối với nhóm người khác,” Mục Sư Tyler nói tiếp, “chúng ta lại không thấy chuyện đó.”

Các nhà tâm lý học nói rằng nhận định theo mẫu rập khuôn xuất phát từ thói quen của con người để phân loại người khác, thông thường thành hai nhóm “phe ta” và “phe nó”.

Khi tin tức mới bùng ra về vụ có người cho nổ bom và bắn xối xả vào một trại hè thanh niên ở Na Uy, ngay lập tức có người nghi ngay cho Hồi Giáo.

“Chắc hẳn đây là hành động của mạng lưới Hồi Giáo quá khích,” ông Thomas Joscelyn, một nghiên cứu sinh của Foundation for Defense of Democracies, viết chỉ vài giờ sau đó trên trang web báo Weekly Standard.

Nhưng sự thật thì ngược lại. Vụ thảm sát là do hành động, theo cảnh sát nói, của một người Na Uy tóc vàng, không khác hình ảnh một người sinh viên Mỹ trung bình.

Bản tuyên ngôn dài 1,500 trang của Anders Behring Brevik được công bố, trong đó kêu gọi bạo động chống lại làn sóng người không thuộc đạo Chúa, và chống lại những người mà hung thủ này gọi là kẻ phản bội lại Châu Âu Thiên Chúa Giáo. Ðến lúc đó, một số người lại chụp lấy khía cạnh tôn giáo trong đầu óc Brevik.

Ông Mark Juergensmeyer, chủ biên cuốn sách “Global Religions: An Introduction” (nhập môn tôn giáo thế giới) và là một giáo sư xã hội học tại đại học UC Santa Barbara, viết rằng hành động của Breivik giống như của Timothy McVeigh, thanh niên người Mỹ đặt bom tại một tòa nhà liên bang ở Oklahoma City năm 1995 làm chết 168 người. Vụ Oklahoma City là vụ khủng bố gây chết người nhiều nhất tại Mỹ trước vụ 11 tháng 9.

Cả McVeigh lẫn Breivik đều là “người da trắng, trẻ, đẹp trai, tự xem mình là chiến binh trong cuộc chiến toàn cầu để cứu đạo Thiên Chúa... và cả hai đều là kẻ khủng bố Thiên Chúa Giáo,” ông Juergensmeyer viết.

Trong một bài viết trên trang web Salon.com, Alex Pareene nói rằng Breivik không phải là một người Thiên Chúa Giáo theo phái Phúc Âm kiểu Mỹ, nhưng vẫn có những yếu tố của một người Thiên Chúa Giáo. Tất cả những điều này nhận định danh tính một ‘kẻ khủng bố theo Thiên Chúa Giáo,’ ông Parrene viết.

Những nhận định này đương nhiên gặp sự phản bác. “Breivik không phải là người theo Thiên Chúa Giáo. Ðơn giản là như vậy. Không ai tin Chúa Giê Su mà lại chủ trương giết người hàng loạt,” ông Bill O'Reilly nói trong chương trình talkshow của mình trên đài truyền hình Fox News.

Ðiều này có lý đối với bà Joyce Dubensky, tổng giám đốc điều hành Tanenbaum Center for Interreligious Understanding. Bà nói điều đó có lý vì cũng có “hàng triệu người Hồi Giáo nói Osama bin Laden không phải là tín đồ Hồi Giáo, rằng không ai tin tiên tri Muhammad mà lại giết người hàng loạt.”

“Chúng ta cần nghe Bill O'Reilly, nhưng chúng ta cũng cần phải nghe và hiểu tiếng nói của đại đa số người Hồi Giáo khắp thế giới chỉ trích những kẻ có hành động khủng bố vì lý do tôn giáo,” bà nói.

Rất khó cho con người hiểu sự quá khích ngay trong tôn giáo của họ.

Ðối với những người Thiên Chúa Giáo nghĩ đến đức tin khi cầu nguyện cho hòa bình, làm sao họ có thể hiểu được sự giết người của các cuộc Thập tự chinh dựa trên lòng tin vào tôn giáo? Ðối với người Hồi Giáo, thế còn hàng ngàn người tham gia thánh chiến dựa trên sự diễn giải của đạo Hồi thì sao?

Hay chúng ta thử xem xét trường hợp nhóm KKK đốt Thánh Giá. Nếu những hành động này xuất phát từ một thiểu số thiếu hiểu biết, vậy thì có thể nói sự việc cũng như vậy đối với 19 người cướp máy bay trong vụ khủng bố 11 tháng 9 không?

Art Markman, một giáo sư tâm lý học của đại học University of Texas tại Austin, nói nghiên cứu cho thấy khi con người được yêu cầu mô tả về hành động của người khác, họ thường tập trung vào cá tính của người đó - người đó là ai. Nhưng khi được hỏi mô tả về hành động của mình, con người tập trung vào từng hoàn cảnh cá biệt.

“Nếu là một người Thiên Chúa Giáo và nhìn thấy kẻ sát nhân người Na Uy này, quý vị sẽ nói, tôi được dạy dỗ những giáo điều này và tôi chưa giết hại người nào cả, vì thế, những giáo điều Thiên Chúa Giáo không có vấn đề,” Giáo Sư Markman nói. “Nhưng nếu quý vị nói về ‘phe nó’, thì lại khác. Và nếu quý vị không hiểu giáo điều của Hồi Giáo là gì, điều này nghe có vẻ là một lời giải thích hợp lý.”

Arsalan Iftikhar, một luật sư nhân quyền quốc tế, nói vụ tấn công ở Na Uy “chứng minh là hành động khủng bố có thể đến từ bất cứ ai, sắc tộc nào, quốc tịch nào, và tôn giáo nào”.

“Ðáng tiếc, trong 10 năm qua, chữ đó (khủng bố) đã bị áp đặt lên người Hồi Giáo,” Luật Sư Iftikhar, người Hồi Giáo, nói. “Bây giờ mình có một người quá khích cực hữu Thiên Chúa Giáo có hành vi khủng bố, và điều này khiến cho nhiều người không biết phản ứng ra sao.”

Jesse Washington/AP
Chuyển ngữ: Ðỗ Dzũng/Người Việt