"Mùa Xuân Á Rập"... Bị Đông Lạnh

Nguyễn Xuân Nghĩa - Việt Báo Ngày 20110820

Ảo giác dân chủ và thực tế quốc tế....


Tay trong tay, Tổng thống Turkey, Iran và Syria:
Abdullah Gul, Mahmoud Ahmadinejad và Bashar al-Assad

Trước khi nghỉ hè 10 ngày tại Martha's Vineyard, Tổng thống Barack Obama đã cùng các đồng minh Âu Châu đòi Tổng thống Syria phải ra đi. Lập tức, một quốc gia có ảnh hưởng trong khu vực Trung Đông là Turkey lên tiếng: "quá sớm!" Vì họ chưa thấy chính dân Syria đòi hỏi điều ấy sau khi bị chế độ độc tài của Tổng thống Bashar al Assad đàn áp dữ dội từ năm (5) tháng nay.

Xin chào đón mọi người vào thế giới ảo....


***

Trước hết, xin nói về bối cảnh...

Đúng năm tháng trước, Mỹ, Anh, Pháp, Ý không chỉ đòi lãnh tụ Libya phải đi mà còn mở chiến dịch tấn công Tripoli nhờ một Nghị quyết đầy mâu thuẫn của Liên hiệp quốc và dưới danh nghĩa của Minh ước NATO. Kết cuộc thì các nước Tây phương cãi nhau, Moammar Gaddafi vẫn còn ở tại Tripoli. Cho dù ông có từ nhiệm hay sẽ lưu vong qua Tunisie như thiên hạ đồn đãi, Libya vẫn chưa thể ổn định và có chính quyền mới.

Trong khi ấy, lãnh thổ Israel tiếp cận với Egypt (Ai Cập) bị một nhóm võ trang có liên hệ với mạng lưới khủng bố al-Qaeda xưng danh Lữ đoàn Abdullah Azzam tấn công. Biến động này đe dọa quan hệ mong manh giữa Israel với chính quyền lâm thời của Egypt và làm nổi bật vai trò tế nhị của lực lượng Hamas trong Dải Gaza.

Tổng thống Ai Cập là Hosni Mubarad đã từ chức và bị ra toà trong cũi sắt, nhưng các tướng lãnh lên cầm quyền phải dung hòa với nhiều xu hướng khác nhau để bảo toàn chế độ.

Họ chú ý đến tình hình bán đảo Sinai và mời lực lượng Hamas trên Dải Gaza do Israel kiểm soát dời bộ tư lệnh về thủ đô Cairo, để được Egypt yểm trợ - nhân thể kiểm soát. Nhưng Syria và Iran lại tính khác, hai xứ này muốn yểm trợ và chi phối lực lượng Hamas vì những mục tiêu riêng. Bây giờ, không phải quân Hamas mà một nhóm võ trang khác đã tấn công Israel và còn pháo kích vào lãnh thổ Egypt....

Tại Syria, tình hình còn rắc rối hơn:

Chế độ của Tổng thống Bashar al Assad là của thiểu số Allawis nhưng thống trị đa số người dân thuộc hệ phái Sunni. Cũng tương tự như chế độ Baath của Saddam Hussein tại Iraq là của thiểu số Sunni nhưng khống chế đa số dân theo hệ phái Shia, và cả dân Kurd. Khi Syria có loạn, hai cường quốc Hồi giáo là Iran và Saudi Arabia đều canh chừng – và muốn can thiệp: Iran muốn bảo vệ chế độ hiện hành và e rằng Assad mà bị lật đổ thì chính quyền mới của dân Sunni sẽ ngả theo Saudi Arabia.

Trên cả khu vực miền Bắc của Trung Đông, các Giáo chủ Iran có chiến lược bành trướng từ lâu khi yểm trợ nhóm Hamas tại Israel, tổ chức Hezbollah tại Lebanon và các nhóm Shira tại Iraq. Trong một số trường hợp, quyền lợi của Iran và Syria có tương đồng, thí dụ như với Hezbollah và Hamas, vì vậy nếu Syria đổi chủ, Iran sẽ mất lợi thế.

Trong khi ấy, một cường quốc Hồi giáo là Turkey cũng có những tính toán riêng.

Là thành viên của NATO, Turkey giữ vị trí chiến lược trong cả khu vực và thực tế thì có ảnh hưởng đến sự ổn định - hay không - của Iraq, Libya, Syria và đến vai trò bản lề của Israel. Vì vậy, tuần qua, người ta cũng chú ý đến việc Turkey cho tấn công lực lượng PKK của dân Kurd ngay tại Iraq....

Khung cảnh rối ren vừa được thời sự hâm nóng như trình bày ở trên cho thấy cả chục hồ sơ nhức đầu: Libya, Syria, Egypt, Israel, Iran, Iraq, Saudi Arabia, Turkey, Hamas, Hezbollah, Sunni, Shia, Allawis và al-Qaeda, v.v.... Trong đó, hoàn toàn không thấy nói đến "Mùa Xuân Á Rập", "Cách Mạng Hoa Nhài" hay dân chủ!

Xin đi từ cõi ảo vào thế giới thật của quyền lực....


***


Cuối năm ngoái, trong khi các nước Tây phương chuẩn bị chào mừng Giáng sinh, một người bán hàng xén tại Tunisie đã tự thiêu để phản đối việc anh ta bị tước đoạt tài sản.

Biến cố xảy ra ngày 17 Tháng 12 châm ngòi cho một vụ phản đối của quần chúng, khiến các tướng lãnh Tunisie làm áp lực khiến Tổng thống Zine Abindine Ben Ali phải từ chức. Sau đó đến trường hợp Ai Cập và sự can thiệp của các tướng lãnh khiến Tổng thống Hosni Mubarak cũng từ nhiệm để một chính quyền lâm thời đứng ra lãnh đạo.

Hai biến động chính trị ấy đã được truyền thông quốc tế tường thuật và mô tả là một phong trào nổi dậy của quần chúng để thiết lập chế độ dân chủ. Hoa nhài của Tunisie trở thành biểu tượng của "cách mạng". Biến động được gọi là "Mùa Xuân Á Rập" đã lan rộng từ hai nước Bắc Phi qua khắp khu vực Trung Đông Bắc Phi - MENA - của dân Á Rập theo Hồi giáo.

Vấn đề ở đây là truyền thông và dư luận đa số trên thế giới đã lầm tưởng rằng sự mô tả và diễn giải ấy là sự thật! Các chính quyền Tây phương cũng thế.

Dù khát khao một xã hội cởi mở và một thể chế dân chủ cho mọi dân tộc trên thế giới, người viết đã thận trọng – bi quan – nói thẳng rằng chúng ta vừa chứng kiến hai cuộc đảo chánh của những kẻ trong cuộc để cứu lấy chế độ. Chứ chưa hẳn là việc thay thế chế độ độc tài bằng một chế độ dân chủ.

Bảy tháng sau, khi tờ lịch đã qua khỏi mùa Xuân, ta chưa thấy một chế độ nào sụp đổ trong thế giới Á Rập.

Hai chế độ độc tài tại Tunisie và Ai Cập đã bị thay thế bởi các phần tử ưu tú trong chế độ cũ nay lên cầm quyền và áp dụng một số biện pháp cải sửa khi có áp lực. Họ chưa lập ra một chế độ mới để thay đổi cách cai trị người dân.

Nếu so sánh, trường hợp Tunisie còn khá hơn Egypt vì không còn nghe nói đến chuyện biểu tình. Chứ tại Egypt, các tướng lãnh – tay chân của Mubarak năm xưa – đã lại lập ra một loại "Hội đồng Quân dân Cách mạng" và hứa hẹn tổ chức bầu cử mà thực tế thì vẫn cai trị như xưa. Bầu cử chỉ là điều kiện cần thiết mà chưa ắt đủ để có dân chủ. Và sau bầu cử, chưa chắc người dân đã có tự do, xã hội đã được giải tỏa cho thông thoáng cởi mở.

Dân Iran đã hiểu điều ấy sau cuộc bầu cử năm kia và sau cái gọi là "Cách mạng Xanh lục" vào Tháng Sáu năm 2009. Thế giới bên ngoài thì chưa - chúng ta sẽ trở lại chuyện này khi nói đến "Cách mạng Iran 1979".

Tại Egypt, trước hạn kỳ bầu cử, các lực lượng hay phe nhóm chống Mubarak vẫn còn phân hoá giữa các thành phần Hồi giáo cực đoan, các thành phần chủ trương xây dựng thế quyền, hay các nhân vật có tham vọng riêng. Thành phần thực sự muốn xây dựng dân chủ như ta hiểu chưa đủ mạnh để bầu lên một chế độ mới. Trong khi ấy, các tướng lãnh vẫn sẵn sàng đàn áp, và thực tế thì tích cực diệt trừ mọi phần tử quá khích hoặc đáng nghi ngờ vì đòi thay đổi chế độ.

Cũng trong bảy tháng hồ hởi ấy, một số chế độ độc tài khác đã bị tấn công, từ Bahrain, Libya, qua Syria hay Yemen.

Nhưng dù bị tấn công bởi quần chúng bất mãn hoặc bởi nhiều thế lực võ trang, ngần ấy chế độ vẫn chưa sụp đổ. Các nước Á Rập Hồi giáo khác như Maroc, Jordan và Saudi Arabia cũng có động loạn, nhưng chưa hề đe dọa sự tồn vong của hệ thống cầm quyền.

Bảy tháng sau cơn ảo vọng, có lẽ người ta nên tự hỏi vì sao ngần ấy chế độ vẫn có thể tồn tại?



***


Năm 1979, cả thế giới kết án chế độ độc tài của Quốc vương Iran, một đồng minh không hề xin viện trợ của Mỹ. Lãnh đạo Hoa Kỳ thời Jimmy Carter còn hèn nhát từ chối không cho cựu hoàng Mohammad Reza Pahlavi vào Mỹ chữa bệnh. Khi ấy, người ta ca tụng Giáo chủ Ruhollah Khomeini như đấng tiên tri tái sinh để đem lại dân chủ và hòa bình cho Iran. Kết cuộc thì Khomeini là bạo chúa còn hà khắc và đáng tởm hơn vua Pahlavi. Những người đồng hành trong cuộc "Cách mạng" của Khomeini đều bị tiêu diệt nếu không kịp chạy.

Nhưng vụ Iran đã đảo lộn cục diện Trung Đông và "Cách mạng Iran" khiến nước Mỹ tháo chạy còn là nguồn hứng khởi cho các nhóm khủng bố Hồi giáo cực đoan, trong đó có al-Qaeda.

Mười năm sau vụ Iran là một cuộc cách mạng khác, tại Ba Lan. Các lực lượng hay phong trào chống cộng sản đã vượt qua mọi dị biệt mà thống nhất mục tiêu là lật đổ chính quyền Cộng sản năm 1989 rồi thực tế xây dựng một chế độ mới. Cuộc cách mạng ấy cũng đảo lộn cục diện Đông Âu và toàn cầu như chúng ta đều biết. Cách mạng Ba Tư và Cách mạng Ba Lan hoàn toàn khác nhau.

Bây giờ, tại khu vực Bắc Phi và Trung Đông, các chế độ mang tiếng là độc tài vẫn tồn tại. Nhờ cái gì?

Hoặc cái gì đã khiến người ta có ảo tưởng về "Mùa Xuân Á Rập"?

Trước hết, thế giới Tây phương - và dư luận bên ngoài bị ảnh hưởng của truyền thông Tây phương - lầm tưởng rằng các chế độ này không có hậu thuẫn của quần chúng nên khi nhân dân nổi dậy thì đấy là ý dân mà không ai cưỡng lại được. Huống hồ thế giới đã qua một cuộc cách mạng về thông tin qua không gian ảo khiến quần chúng nhân dân có thể liên kết với nhau thành phong trào. Và đánh thức dân tộc Á Rập về triển vọng dân chủ....

Thực tế thì từ một vụ biểu tình sang một phong trào biểu tình qua một cuộc cách mạng toàn diện để lật đổ chế độ người ta còn gặp cả chục chữ "nếu". Nghĩa là còn tùy thuộc vào nhiều điều kiện!

Hãy lấy một thí dụ khiến lãnh đạo Anh, Pháp, Ý và Mỹ hồ hởi, là chuyện Libya.

Y như tại Tunisie hay Egypt, chế độ Gaddafi thống trị 42 năm liền, tức là có thời giờ xây dựng hậu thuẫn trong nhiều thành phần xã hội. Bằng mua chuộc hoặc chia chác quyền lợi với các tộc trưởng chẳng hạn. Các chế độ này tồn tại rất lâu nhờ hậu thuẫn hay sự toa rập đó.

Tunisie và Egypt là nơi mà tay chân của chế độ - các tướng lãnh – đã đổi ý và thay thế lãnh tụ để giữ nguyên trạng. Libya là nơi mà hậu thuẫn đó của Gaddafi vẫn còn.

Ngược lại, ảo giác cách mạng khiến thế giới bên ngoài tin rằng chống Gaddafi là một khối liền lạc có cùng nguyện vọng dân chủ và chiếm đa số trong dân chúng. Sự thật chưa hẳn như vậy. Khu vực miền Đông có thể có nhiều sắc tộc chống Gaddafi - nhiều hơn miền Tây hay vùng Tripoli – nhưng chưa chắc đã là đa số. Và họ chỉ đồng ý ở một chuyện là lật đổ Gaddafi. Sau đó là gì thì chưa ai biết, mà bên ngoài cứ tưởng là hạt mầm của một chế độ dân chủ.

Vì vậy, dù đã bị NATO oanh kích liên tục, chế độ Gaddafi vẫn tồn tại. Và sự phân hoá của các lực lượng chống đối, có võ trang hay không, thì đã hiển hiện. Nếu các nhóm này mà vào đến Tripoli, hãy xem họ hành xử ra sao.

Tại Syria, chế độ Allawi của gia đình Assad đã tồn tại 31 năm, từ đời cha đến đời con, trên một đa số là dân Sunni.

Theo cách diễn giải hoặc tin tưởng của Tây phương, chế độ này không có chính nghĩa và sẽ bị lật đổ nếu quần chúng nổi dậy. Thực tế thì tay chân của chế độ - các tướng lãnh cũng thuộc tộc Allawi – đã kiểm soát quân đội và chia chác quyền lợi với lãnh tụ ở trên.

Hậu thuẫn ấy có thể là phi chính nghĩa và xấu xa, nhưng vẫn giúp cho Bashar al Assad cầm quyền và thẳng tay đàn áp những người Sunni muốn nổi dậy. Tổng thống Assad có thể chỉ đi khi có sự phân hoá trong hệ thống quân sự và an ninh của tộc Allawi, nghĩa là qua một cuộc đảo chánh đẫm máu của các tướng lãnh.

Nhưng Assad sẽ đi đâu?

Tấm gương của Hosni Mubarak bị một "toà án nhân dân" của chính quyền lâm thời Egypt xét xử trong cũi sắt khi ông đã lâm trọng bệnh là một kinh nghiệm. Ra ngoài khu vực hay lãnh thổ thì số phận của Slobodan Milosevic tại Serbia là một kinh nghiệm khác: bất chấp mọi giải pháp dàn xếp của quốc tế, toà Hình sự Quốc tế tại The Hague sẽ không tha và đòi dẫn độ để truy tố các lãnh tụ này đến cùng.

Chính là thế giới văn minh, công lý của nhân loại hay trò toà án của Egypt không cho các lãnh tụ Gaddafi, Assad - hay Ali Abdullah Saleh của Yemen - và tay chân thân tín của họ một lối thoát nào khác hơn là bảo vệ chế độ. Để bảo vệ mạng sống, gia đình và thân nhân.

Không dám nói đến chuyện đời Trần của nước ta khi bị Nguyên Mông xâm lân, kinh nghiệm của dân Indonesia với lãnh tụ độc tài là Tổng thống Suharto năm 1998 là một bài học khác về sự sáng suốt. Mà Tây phương không chịu học.

Sau hơn ba chục năm cầm quyền, Suharto bị lật đổ và sau đó ra toà khi đã lâm trọng bệnh. Ông không bị làm nhục, khi tạ thế được chôn cất theo nghi thức của quân đội. Trưởng ban giám sát việc cử hành là một ông tướng, nay là Tổng thống Indonesia. Chế độ Suharto cáo chung sau vụ khởi nghĩa của quần chúng, nhưng Indonesia đã có nền móng dân chủ hơn trước, dù là một xứ Hồi giáo đông dân nhất thế giới, và đã từng bị khủng bố Hồi giáo tấn công nhiều lần!

Những người làm chánh sách, tại Hoa Kỳ và Anh, Pháp, Ý, đã do sự diễn giải lạc quan về cách mạng dân chủ tại khu vực MENA mà đông lạnh luôn "Mùa Xuân Á Rập".

Mà hậu quả không chỉ có vậy!


***


Việc dân chúng bất mãn và nổi dậy không nhất thiết dẫn đến cách mạng.

Khoảng cách giữa nổi dậy là cách mạng là cái gì đó rất khó đo đếm một cách chính xác, dù bằng xác người bị tàn sát. Các chế độ bị chống đối có thể đàn áp quần chúng và tồn tại. Các chế độ ấy có thể bị tay chân đảo chánh để bảo vệ quyền lợi cũ. Các chế độ ấy có thể tuột tay và gây nội chiến – mở cuộc tàn sát bằng phương tiện quân sự.

Trong khu vực quá phức tạp này, những biến hoá bất ngờ ấy còn gây hậu quả quốc tế là tranh đoạt ảnh hưởng giữa các quốc gia liên hệ như chúng ta đã thấy trong phần bối cảnh ở trên. Khi các lãnh tụ trong cuộc suy nghĩ và ứng xử, họ không mấy quan tâm đến chuyện nhân quyền hay dân chủ. Và cuối cùng, nạn nhân vẫn là dân Á Rập.

Còn giấc mơ dân chủ lại bị đẩy xa hơn...