Vì sao ‘mùa xuân Arab’ không xảy ra ở Iran ?

Phe đối lập Iran vẫn bất lực trong việc tìm ra cách để mang “mùa xuân Arab” đến đường phố bất chấp sự chia rẽ sâu sắc trong quốc gia Hồi giáo này.

Những cuộc biểu tình chống chiến dịch tái tranh cử của Tổng thống Iran, Mahmoud Ahmadinejad đánh dấu đợt bạo loạn tồi tệ nhất kể từ cuộc Cách mạng Hồi giáo 1979, xảy ra gần 3 thập kỷ trước. Tuy nhiên, những biến động này nhanh chóng bị dập tắt bởi các lực lượng an ninh mà đứng đầu là Vệ binh Cách mạng Iran.

Tuyn Giáo chủ Tối cao Ayatollah Ali Khamenei lên tiếng ủng hộ kết quả bầu cử nhưng vẫn có những rạn nứt xuất hiện trong nội bộ giới cầm quyền. Theo đó, một số nhà lập pháp chỉ trích chính phủ về việc sử dụng bạo lực để bịt miệng phe đối lập.

Những nỗ lực yếu ớt làm hồi sinh các cuộc biểu tình trên đường phố đã liên tục thất bại trong thời gian qua. Phe đối lập ở Iran, trong khi vẫn mạnh miệng tuyên bố tiếp tục cuộc chiến vì một Iran tự do hơn, đang nhìn “mùa xuân Arab” trôi qua với cả sự ganh tị và hối tiếc cho thất bại của chính mình.

“Phe đối lập không có lãnh đạo và cũng chẳng có chiến thuật. Những lãnh đạo chủ chốt của họ đang bị giam giữ tại gia còn hàng chục nhà cải cách sáng giá đang ngồi tù. Do đó những người ủng hộ họ chỉ còn biết nghe ngóng và chờ đợi”, Reuters dẫn nhận định từ một nguồn giấu tên, một người thân cận của nhà lãnh đạo đối lập Mirhossein Mousavi.

Một cuộc biểu tình ở Iran

Ông Mousavi, từng giữ chức thủ tướng, và Mehdi Karoubi, cựu phát ngôn viên Quốc hội Iran từng lên tiếng chỉ trích Tổng thống Ahmadinejad, bị giam giữ tại gia kể từ tháng 2/2011 và cắt đứt mọi liên hệ với thế giới bên ngoài.

Nhà chức trách Iran cũng đã bắt giữ nhiều chính trị gia khác, đóng cửa hàng chục tòa báo và cấm hoạt động ít nhất 2 đảng chính trị.

Chính phủ Iran đang ngày càng quyết liệt hơn với những hànhg động chống đối, Reuters dẫn lời các nhà báo địa phương, và những người theo phe đối lập đã phải sử dụng Internet để liên lạc bất chấp một hệ thống tường lửa mà chính phủ lập ra để ngăn cản hoạt động này.

Tuy nhiên câu hỏi chính đặt ra là liệu sự thiếu vắng các cuộc biểu tình trên đường phố có đặt dấu chấm hết cho phong trào đối lập của Iran, hay lực lượng này có thể tiếp tục tồn tại bất chấp sự đàn áp từ phía chính phủ.

Cải cách chứ không phải lật đổ

Không như tại các quốc gia Arab khác, những nhà lãnh đạo đối lập của Iran có những tham vọng rất khiêm tốn: Cải cách nhưng vẫn trung thành trong khuôn khổ của cuộc Cách mạng Hồi giáo và những nguyên tắc đặt ra bởi Giáo chủ Ayatollah Ruhollah Khomeini.

“Phong trào đối lập Iran không hề có nghi vấn nào về những nền tảng của chế độ hiện tại, không như các quốc gia Arab láng giềng – nhà phân tích Hamid Sedghi nhận định – Điều này khiến nhà chức trách cũng không thể mạnh tay với họ, nhưng cũng cản trở khả năng thay đổi chế độ”.

Triển vọng xảy ra một cuộc cách mạng như ở Tunisia, Ai Cập hay Libya tỏ ra xa vời ở Iran ít ra là trong thời điểm hiện tại, khi mà cả phe cầm quyền và phe đối lập đều đồng lòng bảo vệ nền tảng của chế độ.

“Những người đối lập cũng nằm trong số những người khai sinh ra hệ thống, do đó họ muốn cải cách chứ không phải lật đổ”, nhà phân tích Hamid Farahvashi nhận xét.

Các nhà chính trị cứng rắn của Iran nhìn nhận “Mùa xuân Arab” một cách tích cực, cho rằng phong trào này sẽ giúp chấm dứt chế độ thân Mỹ trong khu vực.

Giáo chủ Khomenei đã gọi đây là “Sự thức tỉnh của Hồi giáo” và cho rằng phong trào chịu ảnh hưởng của cuộc Cách mạng Hồi giáo 1979, vốn lật đổ chế độ thân Mỹ của quốc vương Shah Mohammed Reza Pahlavi.

“Cải cách theo phong cách Khamenei”

Theo các nhà phân tích, có 2 yếu tố có thể giúp duy trì phong trào đối lập bất chấp những điểm yếu tồn tại của nó: sự rạn nứt ngày càng sâu rộng trong nội bộ giới lãnh đạo Iran và sự yếu kém của nền kinh tế.

Về điểm thứ nhất, thời gian gần đây Tổng thống Ahmadinejad đang ngày càng mâu thuẫn với giới giáo sĩ và Vệ binh Cách mạng do những hành động thách thức quyền lực của giáo chủ Khamenei.

Ông Khamenei đã kìm hãm bớt vây cánh của Tổng thống bằng cách phục chức cho Bộ trưởng Tình báo Heydar Moslehi, trong khi những tiếng hô “Hãy giết những kẻ thách thức Lãnh tụ Tối cao” đã được nghe thấy trong Quốc hội Iran.

“Lãnh tụ là một nhà chính trị khôn ngoan… Cân nhắc đến phong trào “Mùa xuân Arab” và tình thế bị cô lập hiện tại của Iran, ông đã lên kế hoạch cho một nhóm lãnh đạo mới của Iran – một người thân cận của Giáo chủ Khamenei nói – Nhóm lãnh đạo này sẽ xuất hiện trước kỳ bầu cử Quốc hội năm 2012, và sẽ tiến hành cải tổ theo phong cách của Giáo chủ để bảo tồn nền tảng của chế độ”.

Về vấn đề kinh tế, các nhà phân tích cho rằng tình trạng giá cả leo thang, thất nghiệp lan rộng và đầu tư nhỏ giọt, cộng với áp lực quốc tế ngày càng tăng về chương trình hạt nhân của Iran cuối cùng sẽ buộc chính quyền phải nới lỏng phần nào những quy định khắt khe hiện tại.

“Giá dầu tăng đang giúp cho nhà cầm quyền - nhà kinh tế Reza Hazegh nhận xét – Thế nhưng nếu quá phụ thuộc vào những đồng USD từ dầu mỏ thì chính phủ Iran có thể đối mặt với bất ổn xã hội về lâu dài nếu giá dầu giảm”.

Chính quyền Iran cũng đang cho phép những người trẻ có điều kiện hưởng thụ vật chất “như một phần thưởng cho việc tránh xa chính trị”, theo nhà phân tích Mansour Mavi.

Thế nhưng nhiều thanh niên Iran bất mãn đang chọn giải pháp rời bỏ quê hương, biến nước này thành một trong những quốc gia có tình trạng chảy máu chất xám nghiêm trọng nhất tại khu vực Trung Đông, như chính truyền thông Iran thừa nhận.

“Không như những người trẻ tuổi tại những quốc gia Arab khác, nhiều thanh niên Iran chọn giải pháp rởi bỏ quê hương thay vì đối đầu với chế độ - một nhà ngoại giao cấp cao của phương Tây tại Tehran nhận xét – Đối với họ cái giá của sự đấu tranh là quá đắt”.

Trường Giang (theo Reuters)