Vài năm trước, ở ngoại ô Hà Nội, tôi thấy một phụ nữ trung niên ăn mặc đẹp đẽ đang đốt vàng mã cúng chồng. Bên cạnh những mặt hàng vàng mã truyền thống, có một món đồ nổi bật: một chiếc điện thoại di động bằng giấy.
“Sao bà lại đốt điện thoại giấy?” Tôi hỏi.
“Để dưới cõi âm ông ấy có mọi thứ mà chúng tôi đang có,” bà thản nhiên trả lời.
Một chiếc xe hơi hoặc một máy chiếc máy tính xách tay là những biểu tượng gần gũi của Giấc mơ Mỹ, nhưng đối với người Việt, chúng vẫn là những mặt hàng xa hoa không thể với tới. Nhưng điện thoại di động thì không. Ở Việt Nam, điện thoại di động nhiều đến mức người ta bán chúng trên vỉa hè. Thiếu niên cũng có chúng. Trên xe gắn máy, người Việt một tay cầm di động nói chuyện tay kia luồn lách một cách đầy nguy hiểm. Trong các quán cà phê, họ có một thói quen bất lịch sự là vừa nói chuyện với bạn vừa xem và gửi tin nhắn trên di động của mình. Thậm chí họ chẳng thèm tắt chúng trong rạp chiếu phim.
Hoặc thử xem một hình ảnh tân cổ của Sài Gòn: hai vợ chồng cưỡi xe gắn máy trên con đường rợp bóng cây vào một sáng Chủ nhật. Người chồng mặc vét đen, vừa lái xe vừa nói chuyện trên di động, cô vợ mặc áo dài truyền thống, một tay ôm eo chồng còn tay kia cầm di động chuyện trò.
Tranh biếm hoạ của Thanh Phong
Theo trang TechniAsia, có đến 145 điện thoại di động cho mỗi 100 người. “Trong một quốc gia với dân số hơn 90 triệu người, con số này lên đến 130 triệu chiếc điện thoại di động,” trang này cho biết.
Việt Nam đang sản xuất đại trà điện thoại di động. Trong năm 2010, nước này được biết là đã xuất khẩu lượng điện thoại di động trị giá 2,3 tỉ Mỹ kim, theo trang Vietnam Economy News. “Trong chín tháng đầu năm 2012, doanh thu từ xuất khẩu điện thoại đại đến 8,63 tỉ Mỹ kim, tăng 122% so với cùng kỳ năm ngoái.”
Ngày nay, chiếc di động ma quái đã chiếm lĩnh ngay cả những nơi thiêng liêng nhất ở Việt Nam -- ngôi chùa Phật giáo. Tôi đến một ngôi chùa để đắm chìm mình trong cảnh thiền tỉnh lặng và khói trầm, bất thình lình một chuỗi tiếng nhạc chuông nhỏ với giai điệu nhạc phim Star Wars phát ra từ chiếc cà sa của một vị sư trẻ gần đấy. Đức Phật độ lượng mỉm cười với mọi người, nhưng thầy trụ trì thì chẳng hài lòng.
Việt Nam bước ra khỏi cuộc Chiến tranh Lạnh và đâm bổ ngay vào Thời đại Thông tin. Vi thế, sở hữu một phương tiện truyền thông tân tiến nhất là điều phải có, một biểu tượng của vị thế xã hội mà nhiều người dân thành thị Việt Nam khó thể bỏ qua. Những tiệm Internet cà phê trên mọi thành phố đều đông kín, máy fax chạy tíu tít trong mọi văn phòng, và tiếng nhạc chuông của điện thoại di động dường như không bao giờ dứt. Đây là một nghịch lý -- trong một đất nước được biết là thiếu quyền tự do ngôn luận, nơi những người chống đối chính trị thường xuyên bị bắt giữ, nhưng người dân hình như lại không thể im miệng. Và ảnh hưởng của nó đến chính quyền là một đất nước với vô số người có thể gửi những hình ảnh về những cuộc biểu tình trị hoặc những vụ bắt bớ chính trị bất kỳ lúc nào, bất chấp giới truyền thông bị nhà nước kiểm soát.
Trước khi Hoa Kỳ bỏ lệnh cấm vận vào năm 1994 cũng như việc cho phép đi lại giữa Hoa Kỳ và Việt Nam, một bức thư hoặc một gói hàng gửi từ Mỹ có thể mất đến sáu tháng mới đến Việt Nam. Dạo ấy, mẹ tôi và tôi thường cuộn những tờ 20 Mỹ kim thành những chiếc ống nhỏ hơn điếu thuốc lá rồi giấu chúng trong những tuýp kem đánh răng và gửi kèm chúng với những mặt hàng khác để giúp người thân sống qua ngày. Giờ thì không còn nữa. Hôm nay, Việt Nam có một tỉ lệ tăng trưởng ở mức 7% mỗi năm và một tầng lớp trung lưu ngày càng đông. Người Việt có thể mua sắm trong những siêu thị mới xây, tiền được chuyển gửi nhanh dễ dàng và e-mail gửi qua lại nhanh chóng tựa như chẳng có một đại dương ngăn cách.
Khi tôi ở Việt Nam, một người anh họ ở Hà Nội nằng nặc bắt tôi phải thuê một chiếc di động. Với giá một Mỹ kim, anh nói, chúng tôi có thể liên lạc hàng ngày. Bỏ qua chuyện chúng tôi đã không liên lạc với nhau gần cả chục năm. Giờ tôi đang ở đây, chẳng hiểu vì sao cả hai lại cần phải liên tục liên lạc với nhau.
Với người Việt, một chiếc điện thoại di động đời mới nhất nói cho cùng không chỉ là một biểu tượng về vị thế. Người Việt có tính thị tộc, và đối với nhiều người, gia đình và những người thân khác là một mạng xã hội mà họ có. Việc kết nối với nhau không chỉ là một thứ mốt nhất thời -- nó còn là một truyền thống bắt buộc. Tình cảm gắn bó không bao giờ bị đánh mất và quan hệ được liên tục được xây dựng. Chiếc điện thoại di động là phương tiện rất tốt để làm việc này. Và họ luôn phải tìm cho được loại di động đời mới nhất. Tại những bữa tiệc, người Việt có thói quen rút di động của mình ra và đặt trên bàn để mọi người trông thấy -- khiến cho những ai có đầu óc vật chất bị áp lực để cứ mỗi vài tháng lại phải tìm mua một chiếc di động mới nhất.
Tôi từng đọc được trên một tờ báo ở Hà Nội chuyện một người phụ nữ trẻ có tài ngoại cảm, chuyên nói chuyện với người đã mất. Cô ta liên lạc với họ bằng cách nào? Bạn thử đoán xem -- cô ta gọi họ bằng điện thoại di động. Đương nhiên chẳng ai ngoài cô ta có thể nghe được tiếng người chết.
Nhưng nếu điện thoại của cô ấy có thể bắt sóng được với cõi âm, tôi phải nói rằng điều này thật đáng tiếc. Sau bao căng thẳng phải chịu đựng trong đời, người chết đáng được nghỉ ngơi ở một nơi yên tĩnh. Nhưng với kỹ thuật mới và thói ham muốn kết nối của người Việt, họ thật không may.
Ở Việt Nam, cả người chết cũng cần điện thoại di động
