|
Trong bữa tiệc xuân năm 1874, để có được món ăn được cho là đại bổ Từ Hi Thái hậu đã hạ chiếu chỉ yêu cầu các thợ săn trong khắp cả nước mang về cho mình những cặp sơn dương (dê núi) thật lớn, từ đó tạo ra món... Sơn dương trùng.
Bữa tiệc mà Từ Hi Thái Hậu dùng để chiêu đãi sứ thần nước ngoài nhân dịp Tết xuân Canh Tý năm 1874 đã tiêu tốn gần 400 lượng vàng, cần 1.750 người phục dịch. Đây là số vàng để chi cho bữa tiệc lớn nhất trong lịch sử tính đến thời điểm bấy giờ để giải quyết vấn đề ngoại giao với 8 nước Phương Tây liên minh đánh Trung Quốc.
Yến tiệc linh đình này được tổ chức tại Duy An Cung bao gồm 400 khách, 140 món ăn, khai tiệc đúng lúc 12h đêm giao thừa và kết thúc vào giờ Tý đêm mùng 7 Tết tại Duy An Cung.
Việc chuẩn bị cho bữa tiệc được bắt đầu từ rằm tháng 2 năm 1873 (Quý Dậu) và mỗi tỉnh của Trung Quốc phải cử ra 10 đầu bếp giỏi nhất để về kinh bàn về thực đơn. Sau gần 2 tháng hội ý, họ đã thống nhất thực đơn gồm 140 món, trong đó có 7 món đặc biệt, mỗi món chỉ dùng trong 1 ngày.
Những chú dê cái mang thai trên núi cao được đem về nuôi dưỡng. Ảnh minh họa.
Các sứ thần Phương Tây được nhận thiệp mời từ ngày 23 tháng Chạp năm 1873 bao gồm 212 khách trong phái đoàn 8 nước liên minh do Thái Thú Lý Hồng Chương mời và 188 công thần triều Thanh được tuyển chọn.
Tại Duy An Cung, vào đêm 30 tết, Từ Hi Thái hậu dự lễ trừ tịch ở Tôn Long Miếu. Sau đó, Từ Hi Thái hậu xuất cung khi 3 hồi chiêng trống long phụng vang lên. Lý Hồng Chương khom mình vén rèm long kiệu do 8 vệ sĩ lực lưỡng khiêng. Từ Hi Thái hậumặc áo bào đỏ có thêu rồng vàng, đầu đội mũ bình thiên khẽ lách mình ra và gật chào quan khách, phẩy nhẹ phất trần mời quan khách ngồi xuống.
Trước khi bữa tiệc bắt đầu, Thái thú Lý Hồng Chương phát biểu ý kiến về ý nghĩa của yến tiệc nhằm thắt chặt tình hữu nghị của nhà Thanh với 8 nước phương Tây. Sau đó, sứ thần nước Anh thay mặt 8 nước đáp lại.
Đại tiệc bắt đầu sau 3 tiếng ngọc khánh. Quan khách ngồi cách nhau khoảng 1m. Sau lưng mỗi người là 1 nô tỳ nữ và 1 nô tỳ nam phục vụ. Món ăn đầu tiên được dọn lên. Nhạc tấu lên một bản sau khi ăn hết 1 món. Thực khách được uống 1 chén rượu đại bổ có tác dụng tiêu thực sau khi dùng xong 5 món. Mỗi ngày nhà bếp dọn lên 20 món trong đó có 1 món đặc biệt. Cứ mỗi lần dùng 1 món mới là Từ Hi Thái hậu lại gõ ngọc khánh, một viên nội giám lại vòng tay xướng tên món ăn.
Trong 140 món được đề cập, có 7 món thật bổ dưỡng, thật đặc biệt, thật lạ lùng, mỗi ngày chỉ thiết đãi một món, thực khách ăn vào chẳng những không thấy đầy bụng mà sự mệt mỏi, bực bội như tan biến đi, tinh thần sảng khoái gấp bội. Và Sơn Dương trùng là 1 trong 7 món ăn đó.
Theo ghi chép, để tạo ra món Sơn Dương trùng, Từ Hi Thái hậu ban chiếu lệnh cho các thợ săn khắp nơi tìm bắt những con sơn dương cái đang mang thai, vốn sinh sống ở những vùng núi cao hiểm trở, ăn cỏ sạch, hít thở khí núi tinh khiết. Sau khi được đưa về, những con dê này được nuôi trong khu vườn riêng, chỉ ăn đông trùng hạ thảo – một loại thảo dược quý được xem là có tác dụng bồi bổ khí huyết, tăng cường sinh lực. Nhờ đó, những chú dê con sinh ra trở nên mập mạp, khỏe mạnh và tràn đầy sức sống.
Điểm độc đáo của Sơn Dương Trùng nằm ở quy trình chế biến phức tạp và đầy màu sắc “huyền bí”. Khi dê con được nuôi đủ khoảng hai tháng tuổi, đầu bếp trong cung sẽ đem giết thịt. Sau khi làm sạch và bỏ ngũ tạng, thịt được ngâm với rượu thuốc và nước gừng trong một ngày nhằm khử mùi, sau đó tiếp tục được ngâm trong sữa tươi pha cùng sâm và nhung hươu – những vị thuốc bổ thượng hạng trong y học cổ truyền. Bước cuối cùng mới là công đoạn kỳ lạ nhất: thịt dê được cắm vào gương sen trắng. Sau hơn mười ngày, trong những bông hoa sen sẽ xuất hiện các sinh vật trắng ngà, được gọi là “trùng”. Chính những con trùng ấy mới là nguyên liệu chính để dâng lên Từ Hi Thái hậu, được chế biến thành món ăn “đại bổ”, được cho là có công dụng trị liệu nhiều chứng bệnh nan y như tê liệt, bán thân bất toại, lao phổi.
Nhìn từ góc độ văn hóa, Sơn Dương Trùng là sự kết hợp của hai yếu tố: niềm tin tuyệt đối vào ẩm thực – y dược và sự xa hoa, phô trương của triều đình nhà Thanh. Người Trung Hoa xưa có câu “thực dĩ dưỡng thân, y dĩ dưỡng mệnh”, tức coi ẩm thực vừa là nhu cầu sinh hoạt, vừa là phương tiện trị bệnh. Bởi thế, việc tìm kiếm những món ăn kỳ lạ, hiếm có nhằm “kéo dài tuổi thọ” và “tăng cường sinh lực” trở thành một phần trong đời sống cung đình, đặc biệt dưới thời Từ Hi Thái hậu – người nổi tiếng với lối sống xa hoa, hưởng thụ.
Tuy nhiên, nhiều học giả hiện đại khi nghiên cứu về Sơn Dương Trùng đã cho rằng đây phần nhiều là huyền thoại ẩm thực hơn là thực tế. Bởi lẽ, chưa có chứng cứ y học nào chứng minh việc dùng “trùng sinh trong hoa sen” có thể chữa bệnh nan y. Ngoài ra, quá trình chế biến quá phức tạp, tốn kém và thiếu tính khoa học khiến người ta nghi ngờ tính khả thi của món ăn.
Dù vậy, Sơn Dương Trùng vẫn có vị trí đặc biệt trong lịch sử ẩm thực Trung Hoa, ít nhất ở phương diện biểu tượng. Nó phản ánh sự cực đoan trong tư duy “ăn để bổ” của tầng lớp thống trị, đồng thời cũng cho thấy cách người xưa lý giải mối quan hệ giữa thiên nhiên – con người – y thuật. Trong mắt dân gian, món ăn ấy còn là minh chứng cho sự hưởng lạc tột độ của giới quyền quý, đối lập với cuộc sống cơ cực của thường dân vào cuối triều Thanh.
Ngày nay, Sơn Dương Trùng không tồn tại trong thực tiễn ẩm thực, nhưng vẫn được nhắc đến trong nhiều giai thoại, sách dã sử và các công trình nghiên cứu về văn hóa cung đình. Nó trở thành một biểu tượng cho sự xa hoa đến mức dị thường, đồng thời là lời nhắc nhở về sự phù phiếm trong việc mưu cầu sức khỏe và quyền lực bằng những con đường phi lý.
VietBF@ sưu tập
|
|
