“Kiều” đây không phải nàng Kiều của Nguyễn Du, mà là chữ Kiều trong “Việt kiều”. Chữ Kiều 僑 nầy có nhiều nghĩa:
– Khi là động từ, Kiều là ăn nhờ ở đậu. Thí dụ: “Kiều cư” là ăn nhờ ở đậu nơi đất khách;
– Là danh từ, Kiều chỉ người sống nhờ làng nước khác. Thí dụ: “Hoa kiều” là người có quốc tịch Tàu sống ở nước ngoài[1]
– Là phó từ, th́ nghĩa là tạm thời. Thí dụ: “Kiều trí” là mượn tên đất này đặt cho đất khác[2].
Dù thuộc từ loại nào, “Kiều” cũng hàm ư tạm bợ, trôi nổi bềnh bồng.
Trở lại với “Việt kiều”, lâu nay người ta vẫn dùng danh từ này để gọi chung những người Việt Nam sống ngoài đất nước, cách gọi này vừa hàm hồ vừa bất cập.
“Việt kiều” là ai? Hiểu cho đúng nghĩa th́ đó là những người có quốc tịch Việt Nam nhưng sống ở nước khác.
Từ xưa, đă có người Việt di cư qua nước khác, nhưng chỉ lác đác, không h́nh thành được cộng đồng người Việt ở nước ngoài[3]. Phải đợi đến sau cơn quốc biến 30-4-1975, làn sóng người Việt di tản mới ồ ạt và h́nh thành những cộng đồng lớn ở các nước.
Khi những di dân đó thành đạt ở xứ người th́ họ được kêu “Việt kiều”, với ư tâng bốc. Chữ “Việt kiều” này là do người trong nước đặt ra thôi, c̣n người Việt ở nước ngoài hiếm khi tự xưng làm vậy – nếu có cũng là với ư tự trào, châm biếm làm chính. Ở các nước người Việt đến sinh sống, người ta cũng không gọi họ là “Việt kiều”, mà kêu bằng “người tỵ nạn” (refugee), hoặc “thuyền nhân” (boat people).
Khi những người tỵ nạn này đă có thẻ thường trú nhân hoặc nhập tịch nước khác, th́ họ không c̣n là công dân Việt Nam nữa. Từ nay, với quốc tịch khác, họ có những quyền lợi và nghĩa vụ với tổ quốc mới đă chọn, những ràng buộc cũ với Việt Nam được cắt đứt. Họ thành người Anh, Mỹ, Pháp, Đức… đang sống ở Đức, Pháp, Mỹ, Anh. Chẳng có duyên cớ ǵ để kêu họ là “Việt kiều” nữa; mà phải là “người Mỹ gốc Việt”, “người Pháp gốc Việt”, vân vân.
Do sai lầm hoặc cố t́nh ngộ nhận mà đẻ ra lắm danh từ lạ lùng và vô duyên, như kêu người Hàn gốc Việt là “Hàn kiều”, người Thụy Sĩ gốc Việt thành “Thụy kiều”…
Thí dụ vầy nha: Một người Việt qua định cư và nhập tịch ở Mỹ, người đó vậy là thành “người Mỹ gốc Việt”. Nếu về Việt Nam chơi, th́ người đó là người Mỹ gốc Việt, kêu “Việt kiều” là vu cáo, v́ ông/bà đó có ăn nhờ ở đậu ai đâu? Và sự thể sẽ rất vui, nếu người Mỹ gốc Việt này lại về Việt Nam tạm trú để làm ăn chi đó, lúc này phải kêu họ là “Mỹ kiều”, không thể kêu “Việt kiều”. V́ họ được Đại sứ quán hoặc các Lănh sự quán Hoa Kỳ bảo đảm quyền lợi, c̣n chính quyền Việt Nam chỉ dành cho họ những đăi ngộ đối với người nước ngoài mà thôi.
Từ chỗ nh́n nhận tiếng “Việt kiều” dùng riêng chỉ những người thành công, có sản nghiệp ở nước ngoài, rồi nưng niu thành “khúc ruột ngàn dặm”, đă dẫn tới hệ quả oái oăm: Những “Việt kiều” đích thực, theo đúng nghĩa “ngụ cư” của chữ Kiều, lại chẳng ai ngó ngàng.
Việt kiều thiệt thọ là ai? Đó là những người Việt đang sống chui lủi, tạm bợ, không giấy tờ tùy thân, là những công nhân xuất khẩu lao động, những du học sinh đang tu nghiệp ở nước ngoài.
Trong khi người ta trải thảm đỏ mời gọi các nhà đầu tư gốc Việt mang vốn từ nước ngoài về xây dựng đất nước th́ phần lớn Việt kiều thiệt sự lại bị lăng quên, thậm chí khinh thị.
Vậy đó, Việt kiều đáng lẽ ra là một bộ phận mà đất nước phải cưu mang lại được hiểu ra thành những người gốc Việt có của ăn của để, với ẩn ư nhắc nhở họ phải… cưu mang đất nước.
* * *
Tóm lại, danh từ “Việt kiều” (gần đây biến thể thành “kiều bào”) đă bị hiểu sai, biến dân xứ người thành dân nước ḿnh của nhà nước Việt Nam. Chính quyền này không phải thiếu sáng suốt đến độ không nhận ra một sự thật hiển nhiên là có những người Việt Nam không mang (và cũng không muốn mang) quốc tịch Việt Nam, nhưng người ta vẫn cố níu kéo vô gốc gác đồng hương cũ để khuyến dụ, chài mồi ngoại tệ.
Hăy dùng chữ cho đúng, chỉ dùng danh từ “Việt kiều” để gọi những người có quốc tịch Việt Nam đang sống ở nước ngoài; c̣n với người đă là thường trú nhân hoặc mang quốc tịch khác th́ là “người gốc Việt”, hoặc “người Việt hải ngoại”. Vậy đi, để khỏi gây ngộ nhận cho các thế hệ sau!
_______
[1] “Hoa kiều” là tiếng để gọi những người Tàu sống ở nước ngoài. Miền Nam trước đây thường gọi Tàu là Hoa kiều, nhưng kể từ sau 1958, khi dân Tàu đều phải nhập Việt tịch th́ ở Việt Nam không c̣n Hoa kiều nữa. Người Tàu vốn phân biệt rạch ṛi: Chỉ thế hệ di dân đầu tiên, là người c̣n mang quốc tịch Đài Loan đang sống ở nước ngoài mới kêu “Hoa kiều”; c̣n đă lấy quốc tịch khác th́ là “hải ngoại Hoa nhơn” (người Tàu ở nước ngoài); và con cháu những Hoa kiều, Hoa nhơn đó (được sanh ra ở ngoài tổ quốc) th́ kêu là “Hoa duệ” – hậu duệ của người Tàu.
Mà tiếng “Hoa duệ” này cũng hạn chế, chỉ dùng để gọi tới thế hệ thứ 5 mà thôi, từ thế hệ thứ 6 trở về sau kể như không dính dáng ǵ đến Trung Hoa nữa. Điều này khác với người Việt, là cái gốc Việt kia cứ được tính đếm dài dài, con cháu mấy chục đời sau, đă xa quê gốc thăm thẳm chiều trôi vẫn cứ bị nhận là họ hàng!
[2] Nguyên thời xưa loạn lạc, có nhiều quận huyện tiêu vong, dân cư xứ đó dời qua xứ khác mới mượn tên cố quận đặt cho vùng đất mới. Như bên Tàu thời Nam Bắc triều, ở Sơn Đông có Duyện Châu, dân xứ đó bởi loạn lạc phải chạy qua Quảng Lăng thuộc Giang Tô trú ngụ, đất mới này được đặt tên Nam Duyện Châu. Ở miền Nam Việt Nam, trong cuộc di cư của đồng bào ngoài Bắc vô Nam năm 1954 cũng có những địa danh được “di cư” theo như vậy. Từ đó, có thêm chữ “kiều quận”, “kiều châu”, “kiều huyện”.
[3] Trường hợp con cháu nhà Lư trước hiểm họa bị Trần tru diệt, đă phải đào thoát qua tới Nhật Bổn, Triều Tiên… Đó là những cuộc di tản quy mô, nhưng cũng chỉ hạn chế trong ḍng tộc, số lượng vài trăm người, không đủ h́nh thành một cộng đồng người Việt ở nước ngoài.
Lê Vĩnh Húy
