Tổng thống Trump sẵn sàng kháng cáo sau khi các thẩm phán chặn sắc lệnh hành pháp của ông về Quyền công dân theo nơi sinh. Trong lịch sử Mỹ, đă từng có 3 phán quyết quan trọng của Ṭa án Tối cao về quyền này.
Tổng thống Mỹ Donald Trump kư sắc lệnh tại Nhà Trắng. Ảnh: Getty Images
Vào ngày 20/1/2025, Tổng thống Donald Trump đă kư một sắc lệnh hành pháp nhằm hạn chế quyền công dân theo nơi sinh tại Mỹ. Cụ thể, sắc lệnh này yêu cầu các cơ quan liên bang từ chối công nhận quyền công dân Mỹ đối với trẻ em sinh ra trên lănh thổ Mỹ nếu cả cha và mẹ của đứa trẻ không phải là công dân Mỹ hoặc thường trú nhân hợp pháp.
Sắc lệnh trên đă dẫn đến một số vụ kiện lớn dựa trên các trường hợp thiết lập quyền công dân theo nơi sinh được quy định trong luật pháp Mỹ.
Nếu ông Trump thành công, sắc lệnh về quyền công dân theo nơi sinh có thể dẫn đến việc trục xuất những người nhập cư bất hợp pháp và con cái của họ, ngay cả những người sinh ra tại Mỹ.
Những người phản đối kế hoạch của tổng thống đang dựa vào các tiền lệ trong quá khứ để có thể phá vỡ kế hoạch mang tính đột phá của ông nhằm thắt chặt nhập cư vào Mỹ. Dưới đây là ba vụ án mang tính bước ngoặt về quyền công dân theo nơi sinh tại Mỹ:
Vụ Dred Scott kiện Sandford
Đây có lẽ là một trong những vụ án tệ hại nhất trong lịch sử Ṭa án Tối cao Mỹ, do ảnh hưởng tiêu cực đến quyền công dân và làm trầm trọng thêm mâu thuẫn xă hội.
Dred Scott là một nô lệ người Mỹ gốc Phi, thuộc sở hữu của John Emerson, một bác sĩ quân y. Emerson đă đưa Scott từ Missouri (một bang có chế độ nô lệ) đến sống ở Illinois và Wisconsin – những nơi cấm chế độ nô lệ. Sau khi trở lại Missouri, Scott kiện để đ̣i quyền tự do, lập luận rằng v́ ông đă sống ở những vùng lănh thổ tự do, ông phải được xem là người tự do.
Năm 1857, Ṭa án Tối cao, dưới sự chủ tŕ của Chánh án Roger B. Taney, đă ra phán quyết với tỉ lệ 7-2 chống lại Dred Scott, với các lập luận chính: Người gốc Phi không phải là công dân Mỹ: V́ vậy, họ không có quyền kiện tại ṭa án liên bang; Quốc hội không có quyền cấm chế độ nô lệ ở các vùng lănh thổ: Điều này khiến Đạo luật Missouri Compromise (1820) – vốn hạn chế nô lệ ở các vùng lănh thổ phía Bắc – trở nên vô hiệu; Dred Scott vẫn là nô lệ, bất chấp việc từng sống ở vùng tự do.
Phán quyết này làm gia tăng căng thẳng giữa các bang miền Bắc (phản đối nô lệ) và miền Nam (ủng hộ nô lệ), đẩy Mỹ đến gần hơn với Nội chiến (1861-1865).
Sau khi Nội chiến kết thúc, phán quyết chống lại Dred Scott bị vô hiệu hóa bởi Tu chính án thứ 14 (1868), công nhận quyền công dân của mọi người sinh ra tại Mỹ bất kể chủng tộc, tôn giáo và xuất thân xă hội.
Vụ Wong Kim Ark kiện chính phủ Mỹ
Cho đến nay, vụ kiện quan trọng nhất về vấn đề nhập cư và quyền khai sinh là vụ Wong Kim Ark kiện chính phủ Mỹ.
Wong Kim Ark sinh ra tại San Francisco vào năm 1873, nhưng bị từ chối nhập cảnh trở lại Mỹ sau một chuyến đi nước ngoài theo Đạo luật Loại trừ người Trung Quốc – một đạo luật cấm người Trung Quốc nhập cư.
Ông đă kháng cáo lên cấp liên bang và vào năm 1898, Ṭa án Tối cao đă phán quyết rằng Tu chính án thứ 14 đảm bảo quyền công dân cho tất cả trẻ em sinh ra tại Mỹ.
Greg Germain, một giáo sư luật tại Đại học Syracuse ở New York, nói với Newsweek rằng vụ kiện Wong Kim Ark là "vụ kiện duy nhất của Ṭa án Tối cao trực tiếp đề cập đến ngôn từ trong Tu chính án thứ 14".
Ông cũng lưu ư rằng cha mẹ của Wong, những người là công dân Trung Quốc, trước đây đă được cấp tư cách thường trú nhân và không phải là người nhập cư bất hợp pháp.
"Ṭa án Tối cao đă phán quyết rằng Ark là công dân Mỹ từ khi sinh ra, mặc dù cha mẹ ông là công dân Trung Quốc", Giáo sư Germain cho biết.
Ông lưu ư rằng các thẩm phán Melville Fuller và John M.Harlan không đồng t́nh v́ cha mẹ Wong phải chịu "quyền tài phán chính trị" của một thế lực nước ngoài đối với quyền công dân của họ. "Wong Kim Ark là con của thường trú nhân, v́ vậy vụ án không giải quyết trực tiếp vấn đề mà sắc lệnh của ông Trump nêu ra", vị giáo sư nói thêm.
Vụ Plyler kiện Doe
Trong phán quyết năm 1982 ở vụ Plyler kiện Doe, Ṭa án Tối cao Mỹ đă phải xem xét định nghĩa mở rộng về Tu chính án thứ 14 và quy tắc quyền thừa kế.
Ṭa án đă bác bỏ một đạo luật của bang Texas từ chối giáo dục cho "người nhập cư bất hợp pháp" và yêu cầu học phí hàng năm là 1.000 USD cho bất kỳ "người nhập cư bất hợp pháp" nào muốn theo học các trường công lập của Texas.
Trong các bản đệ tŕnh pháp lư, nguyên đơn cho biết rằng ư ẩn dụ của Tu chính án thứ 14 cho thấy bất kỳ ai ở Mỹ, bất kể họ có sinh ra ở đó hay không, đều phải được hưởng các chế độ bảo vệ xă hội của quốc gia này.
Ṭa án Tối cao đă rất chia rẽ về vấn đề này, nhưng phần lớn cho rằng bất kỳ trẻ em nào có mặt tại Mỹ đều có quyền được giáo dục, bất kể t́nh trạng nhập cư.
"Một số người đă trích dẫn vụ Plyler kiện Doe để ủng hộ quyền công dân theo nơi sinh cho người nhập cư bất hợp pháp, v́ phán quyết này cho rằng bất kỳ ai có mặt tại Mỹ, bao gồm cả người nhập cư bất hợp pháp, đều có quyền được bảo vệ b́nh đẳng để được đi học, v́ họ phải tuân theo Quyền tài phán của Liên bang và Tiểu bang chỉ bằng cách có mặt tại khu vực tài phán đó", Giáo sư Germain nói với Newsweek.
Tuy nhiên, ông cho biết vụ kiện không xem xét việc "phải tuân theo quyền tài phán của khu vực tài phán đó" có nghĩa là ǵ trong điều khoản về quyền công dân của Tu chính án thứ 14.
Quan điểm các bên sắc lệnh hạn chế quyền công dân theo nơi sinh
Vào ngày 5/2, Thẩm phán liên bang Maryland Deborah Boardman đă ban hành lệnh dừng toàn quốc thứ hai đối với sắc lệnh hành pháp của Tổng thống Trump và nói rằng quyền công dân là "quyền quư giá nhất". Bà cho biết không có ṭa án nào trong nước ủng hộ cách giải thích hiến pháp của ông Trump. "Ṭa án này sẽ không phải là ṭa án đầu tiên", bà nói.
Các nguyên đơn trong vụ kiện tuyên bố: "Nguyên tắc về quyền công dân theo nơi sinh là nền tảng của nền dân chủ quốc gia của chúng ta, được đưa vào luật pháp của quốc gia chúng ta và đă h́nh thành nên ư thức chung về sự gắn bó quốc gia cho nhiều thế hệ công dân".
Trong khi đó chính phủ Mỹ phản biện lại các nguyên đơn: “Hiến pháp không chứa điều khoản đặc biệt nào cấp quyền công dân Mỹ cho con cái của những người đă lách luật (hoặc công khai vi phạm) luật nhập cư liên bang”.
Điều ǵ xảy ra tiếp theo
Sắc lệnh hành pháp của Tổng thống Trump đă bị ít nhất 3 thẩm phán liên bang tại Mỹ chặn lại. Ít nhất 22 tiểu bang, cũng như các tổ chức khác, đang kiện ra ṭa để ngăn chặn sắc lệnh hành pháp này.
Chính quyền ông Trump có khả năng sẽ kháng cáo lệnh cấm của ṭa án, và xét đến mức độ bất đồng giữa Nhà Trắng và nhiều tiểu bang có khuynh hướng Dân chủ, vấn đề này có khả năng sẽ được Ṭa án Tối cao thụ lư.
VietBF@ sưu tập
