Những chiếc Môtôlôva chạy theo từng nhóm trên những con đường sống trâu và ổ gà, uốn khúc theo các khu rừng già trên miền biên giới Việt Nam - Campuchia thuộc tỉnh Tây Ninh.
Chiếc Môtôlôva đầu tiên rời trại tù Kà tum từ sáng sớm và tới chiều tối th́ từng chiếc lần lượt tới đậu trong băi đất trống, nơi đoàn tù chúng tôi được chuyển tới.
Bụng đói cồn cào, tôi đoán chừng đă hơn 7 giờ chiều. Thời tiết đầu mùa Xuân hơi giá lạnh.
Tối hôm trước, tôi chỉ ăn khúc khoai ḿ và một chén cơm nhỏ có mọt và mốc, phần c̣n lại tôi để ăn “lót bụng” buổi sáng trước khi đi lao động. Nhưng, sau tiếng c̣i gọi tập họp bất thường lúc trời tờ mờ sáng theo lệnh của viên quản giáo, chúng tôi phải vội vă ra sân bóng chuyền để tập họp.
Nét mặt viên quản giáo c̣n ngái ngủ, lấy ngón trỏ của bàn tay phải dụi và cậy ghèn mắt, rồi ông nói :
- “ Mọi người lo thu dọn quân trang chuyển trại, các anh có 30 phút, xong, tập họp, xếp hàng điểm danh, khẩn trương lên”.
V́ vậy, tôi đành nhịn đói suốt ngày. Đă ba lần chuyển trại, ngày giờ cũng như địa điểm là những điều bí mật .
Đoàn xe thường khởi hành vào sáng sớm hoặc trong đêm khuya.
Lần đầu, từ trại tập trung Don Bosco G̣ Vấp đến trại tù Trảng Lớn - Tây Ninh, lần thứ hai từ trại Trảng Lớn chuyển tới trại tù Kà Tum nằm sát biên giới Campuchia.
Và lần này cũng như lần trước, lệnh tập họp chuyển trại được thông báo bất ngờ vào buổi sáng tinh sương, anh em tù không biết sẽ bị di chuyển về đâu, không biết chuyến đi lành hay dữ.
Trời chiều đă nhá nhem tối, bầu trời miền biên giới tỉnh Tây Ninh và Campuchia xám ngắt với những cơn mưa phùn, những hạt mưa lấm tấm rơi, nhẹ như hạt bụi.
Những cụm mây xám đang trôi lơ lửng trên đỉnh ngọn núi Bà Đen như báo tin cho người tù biết những ngày tháng u buồn ảm đạm vẫn đang giăng mắc trong cuộc đời mỗi người.
Tôi chưa đến núi Bà bao giờ, nhưng qua báo chí tôi được biết núi Bà rất cao, đột khởi giữa đồng bằng Nam bộ với ngôi thánh thất nguy nga và tràn ngập thiện nam tín nữ Cao Đài trong những ngày lễ hội trước năm 1975.
Những người tù chúng tôi đă bị giải giao qua lại ba trại tù khác nhau giữa vùng rừng già biên giới Việt Campuchia từ sau ngày đất nước rơi vào tay đảng Cộng Sản Việt Nam năm 1975.
Nhưng dù ở bất cứ trại tù nào, chúng tôi vẫn nh́n thấy núi Bà với những cụm mây xám ch́ lăng đăng trôi trên đỉnh.
Trên đường di chuyển người tù, như để đánh lạc hướng, đoàn xe chạy loanh quanh trên các đường rừng rồi ngừng lại dọc đường một vài lần cho đến khi tới địa điểm mới th́ ngày đă đi vào tối.
Đằng sau cái cổng lớn của trại khoảng hơn nửa cây số là một khu đất trống, các xe lần lượt rẽ vào và từng chiếc tuần tự đậu sát bên nhau.
Trời đă sập tối mà mới có năm bảy chiếc tới băi đất trống với những cán binh Cộng sản súng cầm tay trong tư thế sẵn sàng tác chiến, đứng gác.
Đêm núi rừng như buông xuống lẹ hơn ở miền đồng bằng.
Sau khi chiếc xe tắt máy khoảng mười phút, anh em tù được lệnh xuống xe th́ cảnh vật khu rừng già miền biên giới đang đi vào bóng đêm, cách khoảng năm sáu bước chân không nh́n rơ mặt người đối diện.
Mỗi người tù với một hai túi xách hành lư, và soong nồi nấu ăn để bên cạnh chỗ đứng, một số anh em vươn tay làm vài động tác cho dăn gân cốt sau một ngày ngồi bó gối như nêm cối, san sát bên nhau trên sàn xe, chân tay tê cứng.
Tôi thầm nghĩ, tất cả anh em có lẽ cũng đang đói như tôi. Bầu trời đen kịt, tiếng c̣i rít lên hai ba lần, tia sáng từ chiếc đèn pin của người bộ đội đứng trước đám tù quét qua quét lại trên băi đất trống. Sau một chuỗi ho khan, anh nói lớn tiếng :
- “ Trong khi chờ đợi các xe đến đủ, các anh xếp hàng dọc, mỗi hàng mười một người, mỗi hàng cách nhau ba bước. Người đứng đầu là tổ trưởng, cuối hàng là tổ phó”.
Đội h́nh hàng dọc, hàng ngang là những động tác quen thuộc của mỗi người lính. Những người tù quen nhau, thân nhau tự động đứng xếp hàng bên nhau, và trong vài ba phút, tất cả những người tù đă xếp hàng xong theo đội h́nh mà người bộ đội yêu cầu.
Tay cầm sấp giấy, đi tới đi lui, có lẽ anh là cán bộ quản giáo có nhiệm vụ kư nhận anh em tù, anh nói lớn :
- “ Tất cả ngồi xuống ”.
Giọng nói khàn, cộc lốc của anh giống như người bị thiếu hơi v́ bịnh suyễn.
Bầu trời đen như đêm ba mươi. Những làn mưa phùn như bụi sương rơi vẫn kéo dài từ xế chiều khi trời chưa tối hẳn làm những người tù co ro trong ướt lạnh, cảnh vật thật u uất.
Lúc chiếc xe Môtôlôva rẽ vào chiếc cổng lớn có lá cờ đỏ sao vàng cắm ở giữa rũ xuống trong nước mưa đă khiến tôi nhớ đến câu thơ của Trần Dần, một thi sĩ đảng viên đảng Cộng sản Việt Nam mà tôi đă đọc trong một tạp chí văn học trước năm 1975, với chủ đề Vụ Án Nhân Văn Giai Phẩm...Tôi lẩm bẩm câu thơ trong miệng:
“Tôi bước đi không thấy phố thấy nhà
Chỉ thấy mưa sa trên màu cờ đỏ”.
Bụng đói, đầu óc mệt mỏi, tay chân ră rời, tôi cảm thấy cuộc đời tù đày thật thống khổ, nhục nhằn, căm hận, nước mắt muốn trào ra.
Chúng tôi ngồi trên sân cỏ chừng một tiếng đồng hồ th́ đoàn xe từng chiếc một đă tới nơi. Các anh em tù tới sau cũng được lệnh xếp thành hàng như chúng tôi.
Bầu trời tối đen như mực, mưa đă tạnh hẳn. Với giọng chân quê miền Nam, tiếng người cán bộ lùn và ốm nói thật lớn theo ánh sáng của chiếc đèn pin dọi tới dọi lui, quét ngang quét dọc với sấp giấy cầm trên tay.
- “Các anh im lặng, nghe tôi đọc tên, khi nghe tên ḿnh th́ nói có mặt. Đây là trại Cây Cày A thuộc tỉnh đội Tây Ninh.
Hơn mười giờ tối rồi, tranh thủ, ta làm xong sớm c̣n về lán nghỉ, ngày mai ổn định chỗ ăn ở. Các anh nghe rơ không ?
– Rơ
– Tiếng anh em tù đáp lại.
Đứng, ngồi, chờ đợi cả ngày, có lẽ vệ binh cũng như cán bộ cũng muốn làm cho xong việc để về ngủ.
Và sau khoảng hơn nửa tiếng điểm danh, giao tù tại hàng, chúng tôi được lệnh đi theo hàng một, người nọ để tay phải lên vai người kia cho khỏi lạc.
Trời tối đen như thân phận những người tù, mọi người lầm lũi, im lặng bước theo sau người quản giáo dùng đèn Pin soi đường, dẫn về lán trại với những vệ binh vác súng đi kèm đằng trước và phía sau đoàn người tù.
Từ băi đất trống về lán ở cũng không xa lắm, khoảng chừng hơn nửa cây số, mỗi tổ ở một nhà, không có cửa trước và cửa sau, ở giữa nóc nhà có một ngọn điện, ánh sáng vàng vọt yếu ớt đủ để nh́n thấy mặt người, chiếu thẳng xuống cái bàn gỗ dài.
Những ngày tháng sau khi nhập trại, chúng tôi ngồi trên hai băng ghế của cái bàn dài này để họp tổ mỗi tối.
Chung quanh các căn nhà là những khóm chuối do những anh em tù đă ở đây trồng trước khi chúng tôi di chuyển tới. Các anh đă bị chuyển đi trại khác và chúng tôi đến ở những căn nhà trống đă được các anh đốn cây trong rừng về làm trước đây.
Có lẽ những căn nhà này bỏ hoang đă lâu, nên bốc lên mùi hôi ẩm mốc, bốn bề yên lặng với tiếng côn trùng vo ve trong đêm tối.
Điện trại tù tắt, báo hiệu đă 11 giờ đêm.
Ngọn đèn dầu trên bàn giữa nhà le lói ánh sáng mờ, một số anh em mệt qúa đă ngủ thiếp đi, một vài anh c̣n dọn dẹp, sắp xếp đồ của ḿnh trên đầu sạp tre và dưới gầm cho gọn.
Tôi ngồi trên sạp tre, thơng chân xuống đất - chỗ dành cho tôi để ngủ. Tôi cảm thấy mệt nhưng không buồn ngủ, sau khi đă ăn chút cơm và củ khoai ḿ c̣n lại của buổi sáng ở Kà Tum.
Không gian về đêm thật yên lặng trong ánh sáng mờ mờ của cây đèn dầu. Hai người cao dong dỏng, mặc áo lính cũ của Quân Lực Việt Nam Cộng Ḥa, một người mặc quần dài, một người mặc quần đùi từ cửa trước tiến đến chỗ tôi ngồi.
– “ Xin lỗi, anh Vơ Bị hay Thủ Đức ? Đă ăn ǵ chưa ?” Người thanh niên hỏi tôi, giọng thật nhỏ, vừa đủ cho tôi nghe.
- Dạ, tôi Thủ Đức. Tôi vừa ăn chút cơm và miếng khoai ḿ rồi. Cám ơn anh.
- “ Trong tổ này có anh em Vơ Bị nào không ?” – một trong hai anh hỏi.
Tôi chỉ tay về hướng hai anh tù trẻ tuổi, mới độ chừng hai ba hai bốn, trước đây ở Trảng Lớn cùng khối, cùng đội với tôi, đang nằm ngủ thiếp đi ở cuối pḥng, xéo góc với chỗ tôi đang ngồi, rồi tôi nói :
Hai anh đó là dân Vơ Bị.
Hai anh nói cám ơn, rồi bước qua chỗ hai anh Vơ Bị đang ngủ, lay chân, đánh thức hai anh dậy. Một trong hai anh hỏi nhỏ, chỉ đủ nghe.
- “ Vơ Bị khóa mấy ?
– Dạ, 28 ”
- “ Niên trưởng 26 đây. Đă ăn uống ǵ chưa ?”
– “ Thưa niên trưởng, chưa ”. Một trong hai người khóa đàn em trả lời.
- “Có mấy Vơ Bị về đây đêm nay ?” Một niên trưởng hỏi.
- “ Chỉ có hai ở đội này”.
Người tù khóa đàn em trả lời, rồi hai bên kể tên một vài cựu sinh viên vơ bị đă gặp ở những trại tù trước đây. Sau những lời thăm hỏi ngắn gọn, một niên trưởng nói:
- “ Tắm sơ một chút cho đỡ mệt, nhưng khuya quá rồi. Thôi, lát nữa niên trưởng đem chút đồ ăn đến, ăn tạm cho đỡ đói ”.
- “ Dạ, cám ơn hai niên trưởng ”
– một người khóa đàn em nói.
Hai người thanh niên vội quay bước ra đi, và khoảng năm bảy phút sau, một trong hai anh trở lại với cái túi nhỏ – loại túi bằng vải nhám, bền chắc, dùng để đựng đất hay cát che chắn cho các công sự pḥng thủ của Quân đội Việt Nam Cộng Ḥa trước năm 1975.
- “ Đây là cơm, chao, mấy củ ḿ và muối đậu phộng, ăn đỡ. Nhớ giữ sức khoẻ. Đường c̣n dài ”.
- “ Dạ. Cám ơn niên trưởng ”.
- “ Thôi niên trưởng về, mai mốt gặp lại ”.
– “ Dạ, chào niên trưởng ”. Giọng người đàn em nói nhỏ nhẹ v́ xúc động trước sự săn sóc của hai người niên trưởng.
Người niên trưởng mất hút trong bóng đêm. Tôi ngỡ ngàng trước t́nh huynh đệ trong đêm đen của người chiến binh, của người niên trưởng và đàn em đă sa cơ thất thế với những gian khổ đang bủa vây chập chùng.
Nghe và chứng kiến t́nh người trong vài giây phút ngắn ngủi đă làm tôi quên đi những mệt mỏi sau một ngày dài chuyển trại, và h́nh ảnh Đà lạt cùng những kỷ niêm của những năm tháng đi công tác trên xứ hoa đào sống lại trong kư ức tôi.
Niềm vui trong đêm đen đến với tôi thật bất ngờ, dù rằng hai niên trưởng không phải là niên trưởng hay huynh trưởng của tôi.
Trải qua những lần thanh lọc và chuyển trại, nổi trôi theo mệnh nước, mỗi người một phương.
Nhưng mỗi khi đọc những bài viết với những h́nh ảnh liên hệ tới những năm tháng thăng trầm của dân tộc và những người lính Việt Nam Cộng Ḥa, tôi vẫn cảm thấy bàng bạc đâu đây h́nh ảnh người chiến binh quả cảm, yêu tự do và tràn đầy t́nh tự dân tộc năm xưa.
QUA CƠN MÊ ( HAY VĂN NGHỆ TẾT TRONG TRẠI TÙ YÊN BÁI )
Tôi vừa nhận thư từ Seattle, Mỹ gửi sang. Không phải những người bạn thân quen của tôi mà nh́n tên người gửi thấy đề T. Nguyen lạ hoắc.
Sang xứ sở văn minh thực dụng này, tên tuổi lộn đầu lộn đuôi mà chữ viết cũng ít khi dùng đến nên tôi cầm lá thư mà chưa nhớ ra ai.
Mỗi người sinh ra trên trái đất này đều có một nhân dáng riêng, cũng như có một nét chữ riêng, có ai giống ai đâu ?
Bây giờ bỏ cái riêng tư ấy đi, dùng toàn chữ in sẵn trong computer – tiện lợi th́ có tiện lợi thật nhưng cầm cái thư tôi thấy nó lạnh lùng, khô khốc…
Bề ngoài bao thơ không cho tôi một tín hiệu t́nh cảm nào, tôi hờ hững mở thư. Nhưng vừa đọc, tôi đă vô vàn cảm xúc :
- “ Anh P. ơi, chắc anh không nhớ được em đâu, nhưng em nhớ anh hoài, em nhớ “ông già chăn ngựa”. Em là : “La Sơn Phu Tử” đây.”
Những cụm từ “ông già chăn ngựa ” và “La Sơn Phu Tử” đă như chiếc ch́a khóa mở ra một quăng đời tù tưởng đă nhạt nḥa trong kư ức…
Dạo ấy là cuối năm 1977, chúng tôi vừa từ giă trại tù quân quản Liên trại 2 để đến một nhà tù chính thức Yên Hạ – Sơn La thuộc Công an – Bộ Nội vụ.
Cùng là đi cải tạo nhưng bên trong có chia ra nhiều loại.
Loại cải tạo trong Nam tương đối nhẹ nhàng hơn, ngắn hạn hơn.
Tù nặng, tù lâu là ra Bắc. Những năm đầu ra Bắc, tù đặt dưới quyền quân quản, tức là do bộ đội quản lư.
Sau chừng từ 2 đến 3 năm tù được chuyển dần từ trại “trâu xanh” (bộ đội) sang trại “ḅ vàng” (công an).
Ở trại tù chính thức của Bộ Nội vụ như trại Yên Hạ này chúng tôi được gặp những bạn tù anh em ta bị bắt từ hồi Mậu Thân (1968) cũng như một số anh em khác, tù binh từ trận Hạ Lào (1971) .
Những trại tù này thường là trại hỗn hợp vừa có tù chính trị (như tụi tôi) vừa có tù h́nh sự.
Bên h́nh sự có thiếu ǵ những người tù bị h́nh án nặng nề từ 20 năm đến chung thân ở đây.
Đến trại Yên Hạ này, tôi được gặp Trung tá Kh., dân Tiếp vận bị bắt hồi Mậu Thân khi về Huế ăn Tết thăm gia đ́nh.
Anh c̣n sống sót không nằm trong nấm mồ tập thể mấy ngh́n người, kể ra cũng phải tạ ơn Trời Phật. Cho đến lúc này th́ Kh. đă có thâm niên 9 năm tù, kinh nghíệm hơn tụi tôi nhiều lắm (mới có trên 2 năm).
Khi được hỏi về sự khác nhau, giống nhau giữa 2 trại trâu xanh và ḅ vàng Kh nói :
- “Một bên là dao găm, một bên là thuốc độc, không biết bên nào êm ái hơn bên nào”.
Ngừng một lát Kh. Nói tiếp :
“Tuy nhiên, qua các trại miền Bắc tôi thấy cuộc sống tù đày tùy thuộc khá nhiều vào trại trưởng. Mới chuyển sang trại ḅ vàng Công an mà các bạn được về đây là khá đấy. Ông cụ Việt, trại trưởng trại này là một biệt lệ trong các cai tù… Rồi các bạn sẽ thấy”.
Chúng tôi nhận ra biệt lệ này ngay trong lần đầu tiên lên hội trường nghe “huấn thị” .
Trại trưởng trại Yên Hạ, cấp bậc Trung tá Công an, thường được gọi thân mật là cụ Việt, là một ông già tóc bạc, tuổi trên dưới 60, dáng vẻ trầm tư, phát ngôn mực thước. ông nói :
- “ Chúng tôi được trên giao nhiệm vụ quản lư các ông, cải tạo viên chính trị. Phạm nhân chính trị có quy chế riêng. Trại sẽ áp dụng đúng quy chế ấy đối với các ông. Tôi mong các ông chấp hành nội qui nghiêm chỉnh để trại chúng tôi thực hiện tốt mục đích trên giao mà các ông cũng tạo được kết quả bước đầu trong học tập cải tạo”.
Khác với cán bộ CS thường thay, trại trưởng Yên Hạ nói ngay vào vấn đề, ngắn gọn, cụ thể – không lèm bèm chửi mắng mà cũng không lư thuyết chính trị rẻ tiền.
Nhưng điều đặc biệt là tù nhân chúng tôi chưa bao giờ nghe thấy ở đâu là ông cụ Việt này gọi chúng tôi là “các ông”.
Sau tháng 4 đen 75, chúng tôi tự biết ḿnh đang đi xuống nấc thang thứ bét của xă hội, thuộc vào giai cấp bị triệt tiêu, chưa bị hành hạ, bắn giết lúc nào là may lúc ấy.
Có bao giờ chúng tôi nghĩ rằng ḿnh lại được gọi là “các ông” như thế.
T́m hiểu về người trại trưởng, tôi lại phải hỏi Kh. , người tù thâm niên ở đây. Được tiếp xúc với trại trưởng nhiều lần, nên Kh. dường như hiểu biết khá rơ về ông cụ Việt.
Kh. nói :
- "Ông ta là người có văn hóa, nói tiếng Pháp khá hay, nguyên là trưởng xa (chef train) của Sở Hỏa xa thời Pháp. ông ta h́nh như có tham gia hội kín, hội hở trước 1940 và sau mới chuyển theo Cách mạng.
V́ “quá tŕnh” như thế nên bây giờ gần tuổi về hưu rồi mà cấp bậc vẫn lẹt đẹt trung tá.
Xem như tên trại phó Đặng U. dân răng đen mă tấu chính tông mới chưa đến 40 mà đă thiếu tá Công an rồi. Nó bóp c̣i qua mặt ông ta mấy hồi…”
Đây là trại tù chính thức của Công an miền Bắc , và tôi nhận ra rằng những trại tù sau này mà tôi sẽ đi qua đều có một kiến trúc tương tự.
Tường đá bao quanh cao chừng 4m (ở đây Sơn La “lưới núi” nên xây tường bằng đá hộc) , ở trên có chăng thêm 3 tầng dây thép gai chằng chịt.
4 góc có 4 cḥi canh, công an ḅ vàng gác suốt ngày đêm, đầu giờ, cuối giờ kẻng đánh lia chia, gắt gỏng.
Ngay bên cạnh cổng giữa đi vào là văn pḥng trực trại, nh́n vào một cái sân rộng gọi là sân “tập kết” nơi tù các đội tập họp đợi giờ xuất trại đi làm.
Cuối sân tập kết là Nhà Văn Hóa hay Hội trường, vừa là nơi hội họp, học tập toàn trại vừa là nơi tŕnh diễn văn nghệ.
Dọc hai bên sân tập kết là 2 khu nhà . Gọi là khu A và khu B.
Mỗi khu lại chia ra nhiều lô nhỏ có tường bao quanh.
Mỗi lô có một nhà tù dài chia ra làm 2 lán.
Mỗi lán chứa 2 đội tù, từ 70 đến 100 người, tùy theo nhân số lúc vắng lúc đông.
Chúng tôi đến trại Yên Hạ này đầu mùa rét tháng 11 năm 1977 lúc tù rầm rộ kéo về mỗi người tù chỉ có được chừng 50cm vừa ăn vừa nằm chật cứng.
Khu A là khu dành cho chúng tôi, tù chính trị, khu B đối diện là khu h́nh sự.
Theo quy định nhà tù, lô này không được sang lô kia, nếu không có phép của trực trại, và khu này với khu kia th́ tuyệt đối cấm không được lai văng.
Một buổi trưa, chúng tôi vừa tạm thu xếp chỗ nằm xong chợt có tiếng la giật giọng từ bên khu B đối diện vọng sang :
- “ Chết tôi rồi, cứu tôi với. ôi cụ Việt ơi !”
Từ một lô nhà khu h́nh sự một người tù đang cố sức chạy ra sân tập kết. Nhưng anh ta chạy không được v́ một cán bộ Công an ḅ vàng đang nắm tóc người tù kéo giật xuống mà lên gối.
Tiếng kêu cứu của người tù tắc nghẽn giữa những tiếng hự hự liên tiếp. Người cán bộ này ra đ̣n rất gọn rơ ra có nghề . Người tù rũ xuống như một đống giẻ rách mà cán bộ chưa tha.
C̣n “sút” thêm mấy quả vào lưng vào bụng.
Chợt có tiếng ông cụ Việt từ một căn nhà gác ở bên ngoài cổng trại (ở dưới là văn pḥng trại trưởng, ở trên là nơi ở) nói vọng vào :
- “ Cái ǵ thế ?”
Có tiếng trại trưởng là cán bộ mới từ từ bỏ đi…
Tù bên khu B mới ra cơng người tù h́nh sự vào nhà, h́nh như đă ngất đi, trào máu họng.
Vừa mới sang nhà tù Công an mà chúng tôi đă được “dàn chào” như vậy nên rét quá. Lại phải đi hỏi Kh. bạn tù thâm niên.
Kh. nói :
- Tù h́nh sự ở đây nó khiếp lắm. “Đầu gấư’ cả đấy. Hở ra là nó giết nhau ngay. Cho nên cán bộ an ninh kiêm chấp pháp chuẩn úy Trần M. mới dữ như vậy.
Nhưng trại trưởng ông cụ Việt th́ ông ta không cho phép đánh tù. Có mặt ông là không được phép. Nhưng mà sau lưng ông là nó đánh ra ǵ. Đánh chết bỏ. Vài bữa nữa đi làm các bạn đi về phía Mường Thải, thấy có cái nghĩa địa mả cũ mả mới lô nhô, đó là chỗ tù theo nhau ra nằm ở đấy ”
– “ Tù chính trị cũng vậy à ”.
– “Cũng nằm một chỗ nhưng có khác. Mả tù chính trị th́ hơn được cái bia, hoặc là bằng đá hoặc là bằng gỗ. C̣n mả h́nh sự th́ vùi nông một nấm, coi như xong.”
Sau vụ dàn chào ghê rợn, một số anh em tù cải tạo thầm th́ to nhỏ với nhau rằng :
- “ Trại trưởng ông cụ Việt đóng vai ông Thiện, phó trưởng trại Đặng U. với cán bộ giáo dục (tức chính trị viên của trại) Nguyễn Hồng L., và cán bộ an ninh kiêm chấp pháp Trần M. đóng vai ông Ác. Đó là tṛ vừa đấm vừa xoa thường thấy.”
Nhưng ở lâu hơn, tôi thấy hai khuynh hướng này đối chọi nhau rơ rệt , không phải chỉ là sách lược đối phó nhất thời.
Đă gần hết năm, một buổi họp bàn về tổ chức vui Tết năm Ngọ (1978) được cán bộ giáo dục Nguyễn Hồng L. chủ tŕ. Anh cán bộ mặt gà mái này tuyên bố :
- “ Các anh sống một cuộc sống tay sai, trước là cho Pháp sau là cho Mỹ nên các anh thiếu văn hóa, hay là không có văn hóa.
Bây giờ đi cải tạo, Cách mạng phải hướng dẫn các anh, dạy dỗ các anh sống có văn hóa.
Trong dịp Tết này, trại dành cho các anh một nửa chương tŕnh, một nửa cho khu A, một nửa cho khu B .
Các anh hăy rán theo đường lối của Cách mạng mà sửa soạn một chương tŕnh văn nghệ, để xem các anh có mở mắt ra được chút nào không ?”
C̣n ông trại trưởng ông cụ Việt, khi gặp ban Văn nghệ chúng tôi được triệu tập lo chương tŕnh Tết th́ ông cụ lại nhỏ nhẹ nói rằng :
- “ Tết là một ngày lễ truyền thống của dân tộc. Các ông là người có học. Tôi hi vọng các ông sẽ đóng góp được một chương tŕnh văn nghệ có ư nghĩa”.
Cách ăn nói, thái độ khi tiếp xúc với chúng tôi của ông cụ Việt trại trưởng nói ôn tồn, thoải mái, không có vẻ nghiến răng căm thù như thường thấy nơi cán bộ CS.
Phải chăng nguồn gốc xuất thân của ông đă khiến ông có một niềm thông cảm tự nhiên đối với chúng tôi, những người tiểu tư sản thua quân mất đất.
Năm ấy chủ trương đấu tranh giai cấp c̣n rất mạnh; ở miền Nam đang vào cao điểm đánh tư sản, mại bản nên dân “Ngụy” chúng tôi từ trong tù cho đến ngoài xă hội được coi như một lũ “cùi” không ai dám đến gần.
Đúng theo quy luật, chúng tôi là giai cấp bị triệt tiêu.
Có những người bạn tù, có anh em ruột thịt làm lớn ở ngoài Bắc .
Những nhà CM ấy đă vào Nam nhận họ, nhận “hàng” , nhận tiền, nhận bạc để khi ra Bắc, nhờ mang một số quà đi thăm người thân cải tạo.
Nhưng dù là anh em ruột thịt, cùng mẹ cùng cha nhưng phần lớn các nhà CM ấy quên luôn, không dám đi thăm.
Dính líu với ngụy quân ngụy quyền là phản động.
- “Thời kỳ phát động chiến dịch, bố tôi bị đi cải tạo là tôi cũng phải quên bố tôi luôn nếu tôi muốn có sổ gạo, có bát cơm mà ăn, huống hồ là anh em họ hàng”, một người tù h́nh sự đă nói với tôi như vậy.
Thế mà ở đây đang mùa đánh tư sản mại bản, ông cụ Việt chánh giám thị trại tù lại gọi chúng tôi là [b]“các ông” [/]b.
Tôi chưa gặp ở đâu, cai tù CS lại gọi , đối xử với tù nhân như vậy…
Trại triệu tập ban Văn nghệ tù chính trị bằng hai cách.
Theo nghề nghiệp trước đây ghi trong hồ sơ và tin tức nhận được về những người tù có khả năng văn nghệ.
Một người bạn của tôi được gọi ra thành lập ban kịch.
Đó là bạn Nguyễn Văn Th. nguyên đạo diễn điện ảnh và sân khấu.
Anh cũng là người được giải thưởng văn chương toàn quốc thời Đệ nhất Cộng ḥa… cùng với nhà văn Nguyễn Mạnh Côn.
Th. già là bạn cùng khóa 2 Thủ Đức và cùng ngành Chiến tranh Chính trị với tôi nên một bữa Th. t́m gặp tôi và nói :
- “ Cán bộ chính trị nó chửi ḿnh nặng như thế th́ dù là tù đi nữa, ḿnh cũng phải làm cái ǵ chứ ông”.
Nể lời bạn nên tôi cũng vào ban văn nghệ với một nhiệm vụ khiêm nhượng [b]“phụ tá khói lửa”[/]b.
Ở miền Bắc, kịch cũng như điện ảnh bao nhiêu năm qua đều sống với đề tài chiến tranh nên tổ chức nào cũng phải có người lo về khói lửa tức là vấn đề kỹ xảo về súng bắn, ḿn nổ, lửa cháy, v.v…
Nhưng nhiệm vụ khởi đầu của tôi chỉ là đem đến ban kịch một cái nùi rơm và cái điếu cày để anh em giải lao hút thuốc.
Ngẫm ra rất đúng với nhiệm vụ được giao :
Có khói và có lửa.
Các bộ đội đang ṭ ṃ ngắm nghía một cái radio, có lẽ được người phụ nữ trong h́nh chào bán.
Nguyễn Văn Th. được lệnh viết một cái kịch ngắn cho anh em tŕnh diễn. Nhưng mà bạn tôi kẹt, viết măi không ra. Một bữa tôi mới nói với Th. :
- “ Ḿnh “sức voi” mà đi viết kịch.
Tư tưởng ḿnh khác, tư tưởng của họ khác.
Đầu óc họ luôn luôn căm thù, nghi kỵ, không khéo rồi bút sa gà chết. Tại sao ḿnh không lấy kịch của họ mà “chơi ?”
– “ Nhưng mà kịch của họ, nó chỉ chửi bố ḿnh không làm sao mà diễn”, Th. đủng đỉnh trả lời như vậy.
Diễn Đàn Người Việt Hải Ngoại. Tự do ngôn luận, an toàn và uy tín. V́ một tương lai tươi đẹp cho các thế hệ Việt Nam hăy ghé thăm chúng tôi, hăy tâm sự với chúng tôi mỗi ngày, mỗi giờ và mỗi giây phút có thể. VietBF.Com Xin cám ơn các bạn, chúc tất cả các bạn vui vẻ và gặp nhiều may mắn.
Welcome to Vietnamese American Community, Vietnamese European, Canadian, Australian Forum, Vietnamese Overseas Forum. Freedom of speech, safety and prestige. For a beautiful future for Vietnamese generations, please visit us, talk to us every day, every hour and every moment possible. VietBF.Com Thank you all and good luck.
News
Library
Technology
Giải Trí
Portals
Tin Sốt
Home
TRẠI TẬP TRUNG CẢI TẠO
