Trong những xưởng sửa chữa nhỏ hẹp tại chợ Nehru Place (New Delhi), Ấn Độ, những chiếc laptop dạng
"Frankenstein" , sản phẩm lai ghép từ linh kiện phụ tùng của nhiều thương hiệu khác nhau, đang được cho hồi sinh từ đống rác thải điện tử.
(Minh họa)
Trong một nơi sửa chữa nhỏ hẹp, thiếu ánh sáng tại chợ Nehru Place ở New Delhi, tiếng khoan nghe chạy rít lên và âm thanh của máy hàn vang vọng giữa không khí thật oi bức. Sushil Prasad, một kỹ thuật viên 35 tuổi, đang lau mồ hôi trên trán khi cẩn thận cho ghép lại
"ruột gan của một chiếc laptop cũ". Đó là công việc hàng ngày của anh: cho tân trang lại những máy laptop cũ bằng cách ghép nối bo mạch chủ, màn h́nh và pin được tận dụng từ các thiết bị cũ hoặc rác thải điện tử để tạo ra những thiết bị có thể được tái sử dụng với chi phí thấp.
"Hiện tại, nhu cầu về những chiếc laptop lai như vậy là rất lớn", Prasad nói trong lúc thay thế một bo mạch chủ hỏng.
"Hầu hết mọi người không bận tâm đến việc có được mẫu mă laptop mới nhất, mà họ chỉ muốn một thứ ǵ đó hoạt động được và không làm cho họ bị phá sản v́ giá cao ngất ngưỡng".
Trên khắp Ấn Độ, từ các khu chợ điện tử lớn như Nehru Place (Delhi) đến Lamington Road (Mumbai), các kỹ thuật viên như Prasad đang cho tái sinh những chiếc laptop bị hỏng hóc, lỗi thời, những món đồ mà nhiều người coi là rác. Những chiếc laptop
"Frankenstein" này đang được bán lại cho các sinh viên, người lao động tự do và các doanh nghiệp nhỏ. Đối với nhiều người, chúng là tấm
"phao cứu sinh" giúp tiếp cận nền kinh tế số ngày càng nâng cao phát triển của Ấn Độ.
"Chúng tôi cho thu gom các linh kiện phụ tùng có thể cho tái sử dụng lại được từ những hệ thống cũ hoặc bị bỏ đi để chế tạo ra một thiết bị mới hoạt động tốt được", anh Prasad giải thích thêm.
"Ví dụ, chúng tôi tận dụng các bộ phận từ bo mạch chủ cũ như tụ điện, bàn phím, bóng bán dẫn, điốt và một số vi mạch nhất định để sử dụng cho máy tân trang".
Trong lúc anh Prasad đang nói, Manohar Singh, chủ cửa hàng và xưởng sửa chữa nơi Prasad làm việc, ngồi trên chiếc ghế gỗ ọp ẹp và mở một chiếc laptop đă được tân trang. Màn h́nh sáng lên, hiển thị h́nh ảnh rơ nét. Singh mỉm cười. Thêm một chiếc máy đă được cho hồi sinh sau khi được tân trang lại.
"Chúng tôi thực sự chế tạo ra chúng từ đống phế liệu", Singh nói.
"Chúng tôi cũng nhận laptop cũ và rác thải điện tử từ các nước như Dubai và TQ, cho chỉnh sửa lại và bán với giá bằng một nửa so với máy mới". Theo anh, một sinh viên đại học hoặc một freelancer có thể có được một chiếc laptop tốt với giá khoảng 10.000 rupee (khoảng 110 USD), thay v́ phải chi tới 70.000 rupee (khoảng 800 USD) cho một chiếc mới.
"Đối với nhiều người, sự chênh lệch giá đó có thể quyết định khả năng học hành hay làm việc".
Singh nhớ lại một sinh viên ngành kỹ thuật đă đến cửa hàng hồi năm ngoái, đang rất cần một chiếc laptop để hoàn tất khóa học.
"Cậu ấy đă tiết kiệm trong nhiều tháng nhưng vẫn c̣n thiếu tiền", anh kể lại.
"Tôi đă lắp ráp cho cậu ấy một chiếc máy từ các linh kiện dự pḥng, và cậu ấy cầm nó ra đi trong nước mắt. Đó là lúc mà bạn nhận biết công việc này thật sự có ư nghĩa lớn lao".
Tuy nhiên, thị trường này không tồn tại một cách biệt lập. Nó đang mắc kẹt trong cuộc chiến lớn hơn nhiều, giữa các kỹ thuật viên sửa chữa nhỏ lẻ và những tập đoàn kỹ nghệ toàn cầu. Dù những chiếc laptop
"Frankenstein" có thể là giải pháp tạm thời cho nhiều người tiêu dùng, ngành sửa chữa lại đang gặp nhiều rào cản. Các công ty sản xuất lớn ngày càng làm khó việc sửa chữa bằng cách hạn chế quyền tiếp cận phụ tùng thay thế, sử dụng loại ốc vít, keo dán đặc biệt, và áp dụng khóa phần mềm buộc người tiêu dùng phải bỏ ra thật nhiều tiền để mua máy mới.
(Minh họa)
Satish Sinha, phó giám đốc tổ chức phi lợi nhuận
Toxics Link chuyên phụ trách kiểm soát về chất thải, cho rằng những kỹ thuật viên như Prasad và Singh đang ở tuyến đầu của một cuộc chiến quan trọng hơn.
"Ấn Độ từ lâu đă có văn hóa tân trang sửa chữa, từ radio cũ đến điện thoại cũ", Sinha nói.
"Nhưng các công ty lớn đang đẩy mạnh chủ nghĩa bảo hộ lỗi thời có kế hoạch, khiến cho việc sửa chữa ngày càng khó hơn và buộc mọi người phải mua máy móc mới".
Ông này nói thêm:
"Chúng ta cần khuyến khích việc tái sử dụng vật liệu như vậy. Những thiết bị tân trang này sẽ giúp làm giảm rác thải bằng cách kéo dài ṿng đời sản phẩm và giảm số lượng rác thải chung, nhất là thiết bị điện tử gây ô nhiểm nghiêm trọng. Việc tái sử dụng linh kiện sẽ làm giảm bớt nhu cầu về vật liệu mới, đồng thời giảm nguồn điện năng sử dụng, khai thác tài nguyên và tác động môi trường sạch".
Chính phủ Ấn Độ đă bắt đầu thảo luận về luật về
"quyền được sửa chữa", được truyền cảm hứng từ những nỗ lực tương tự tại châu Âu và Hoa Kỳ. Nhưng tiến độ này vẫn c̣n chậm, và các cửa hàng sửa chữa vẫn đang hoạt động trong t́nh trạng pháp lư mập mờ, thường phải t́m nguồn linh kiện từ các
"chợ trời không chính thức".
Điều đó khiến cho nhiều kỹ thuật viên phải dựa vào chuỗi cung ứngkhông chính thức, trong đó chợ Seelampur tại Delhi, một trung tâm rác thải điện tử lớn nhất Ấn Độ, là một mắt xích quan trọng để t́m phụ kiện thay thế. Seelampur xử lư khoảng 30,000 tấn rác thải điện tử mỗi ngày, mang lại việc làm cho gần 50,000 nhân công bán chính thức, những người t́m kiếm các vật liệu có thể cho tân trang, tái sử dụng.
Farooq Ahmed, một người buôn bán phế liệu 18 tuổi, cho biết cậu đă dành 4 năm qua để t́m các linh kiện laptop cho các kỹ thuật viên như Prasad.
"Chúng tôi t́m được các thanh RAM vẫn c̣n dùng được, bo mạch chủ bị lỗi nhẹ, pin vẫn c̣n sạc, rồi bán cho các cửa hàng điện tử nhỏ", Ahmed nói.
"Nếu không có chúng tôi, tất cả mấy thứ đó sẽ bị cho chôn lấ thật vô ích".
Tuy nhiên, việc cho tái chế rác thải điện tử đi kèm rủi ro. Thiếu các trang bị bảo hộ, người lao động thường xuyên tiếp xúc với các chất độc hại như ch́, thủy ngân và cadmium.
"Tôi hay bị ho lắm", Ahmed nói, cười ngượng.
"Nhưng biết làm sao được bây giờ, công việc này giúp nuôi sống cả nhà".
Dù có nhiều sự rủi ro tồn tại, nhu cầu về laptop
"Frankenstein" vẫn đang tăng. Khi nền kinh tế số của Ấn Độ tiếp tục được mở rộng, nhu cầu về kỹ nghệ giá rẻ sẽ ngày càng lớn. Nhiều người tin rằng nếu ngành sửa chữa được cho kết hợp vào nền kinh tế chính thức, sẽ tạo ra một cơ hội đôi bên cùng có lợi, giảm được nguồn rác thải, tạo thêm công ăn việc làm, và giúp cho kỹ thuật đến được với nhiều người hơn.
"Nếu chính phủ công nhận các cửa hàng sửa chữa độc lập, cấp quyền được tiếp cận linh kiện thay thế và đặt ra tiêu chuẩn về chất lượng, chúng ta có thể thay đổi cả ngành này", ông Sinha nói.
Nhưng hiện tại, trong những xưởng sửa chữa tối tăm khắp cả nước, những người như Prasad và Singh vẫn miệt mài cho hồi sinh lại các thiết bị điện tử lỗi thời, thu hẹp khoảng cách kỹ thuật số, và chứng minh rằng ở Ấn Độ, văn hóa sửa chữa vẫn c̣n đó và chưa bao giờ mất đi.
